Хан Кене (на каз.яз.)

Есенберлин Ильяс

— Хан ием, ауруын жасыран адам леді. Шыалы тран блік жайлы ашы айтанымды кешірііз, — деді шбегі, ханны ндемей аланына ренжісе де сыр бермей. — Осы бліктен тылуды бір-а жолы бар. Ол — кні брын имылдап, шын ртке айналмай транда басу. Жне аямай басу. Сізді рметті кеіз Омархан Тентек трені алай йретсе, біз де асым трені тентек сойыл балаларын солай йретуіміз керек.

Бегдербекті кз алдына Саржанны баанаы семсерге мтылан оыс имылы таы елестеп кетті. Енді ол сол семсер суырылмай трып имылдап алайын дегендей тым жіті сйледі.

— Есенгелді мен Саржанны басын алу з олымнан да келеді. Біра сізді рсатыызсыз рекет істеуге дтім бармады. Бзы боланмен

олар да сізді хандыыыза жатады ой.

Хан ндемеді.

Жо, хан жауап айырудан орып отыран жо, оны ойы басада. лаы анда-санда шалып алан Тентек тре, асым тре… Есенгелді, Саржан деген сздер тіпті миына кіріп те отыран жо. «Ол трелерде мені андай шаруам бар? Бріні нын шбегі жылда беретін жиырма мы теге кміс ашамен кні брын тлеп ойан жо па? Мейлі не істесе о істесін, тіпті сол трелерді пісіріп жесін, ы десем дай сосын»… азір Мделіханны иялы да, ойы да басада. Оны бар арманы, бар кілі сонау жас тоал, бедеу шеше Ханпадшайымда!… «Денесі де а жзіндей аппа па екен? ос анары да ола атты, кеудеге жмса па екен? И, солай шыар. Бала таппаан йел ой, лі е ымбатты жеріні таы айырылмааны, анау а шйі кйлек жасыра алмай тран жмыр сандарынан-а аарылмай ма? Япырмай, туан кемні кешегі жас тоалы туралы былай ойлауым кн емеc пе? Жо жрт крмеген нрсе кн емес. Жрт крмейді деймін-ау, шбегі ше? Бл см брін де сезіп отыран жо па? И, сезіп отыр. Біра мені осы шін шаырды ой? Сонда андай улыы бар. Тоал шешеме істегелі тран кнм арылы Есенгелді, Саржан слтандарды анын сатып алма па? Мейлі. Жаныды ртеген лззата араанда айдаладаы тйе жн шекпен киген азатарды басы неге трады? Брібір мен де лемін. Есенгелді мен Саржан да леді. лім туралы емес, мір туралы ойлаан жн. Ал Ханпадшайым шын мір, шын арман…»

Блар сйлескелі бірталай болан. Тн ортасы да таяу. Мделіхан біресе Бегдербек сзін тыдайды, біресе ттті ияла кетіп ндемей за отырады.

— Хан ием, андай шешім айтасыз? — деді шбегі Мделіханны ттті ойын бзысы келмегендей ждігйлене клімсірей сйлеп.

«андай шешім? И, Мделіхан андай шешімге тотауы керек? Жо, Мделіхан о дниені кнсін б дниені ызыына айырбастауа міндетті. Жрек соны асайды. Тоал шешені а денесін бгін тнде шу керек. Кйіп-жанып бара жатан нпсі тек соны тілейді… Ал таерте оана айтаны дрыс. Екі тнге алуа болмайды. Сезіліп алуы ммкін. Ханпадшайым шаы анша ымбат боланмен, хан таы одан да ымбат. рине жрегіді ртеп бара жатан сусыныды тоал шеше андырса, оны кілін мытап риза еткен жн. Досы бар, дшпаны бар, Ташкентке келген бос пуескесін сый-рмет, тарту-таралыа тиеп жіберу дрыс. Біра сара шбегі анша млік берер дейсі?» Кенет Мделіханны кзі клімдеп кетті. «Ара слтандары ашан да болса жомарт келеді. Менімен жолыуа арнап шыан болса, келген сый-рметтері де бар шыар. Соны барын Ханпадшайыма берген жн. Хан тек шатауа ана мар емес екенін білсін!» Осы ойа бекінген Мделіхан енді Бегдербекке арады.

— асым трені балалары оан ханына бастарын сый ып тарту шін ана келді ме? — деді.

Есенгелді мен Саржан аза еліні дстрі бойынша Ташкент шбегіне ер-тоымы, жген-йысаны кміс, жал-йрыы тгілген, Арадан келген тоыз ара жора, тоыз боз жора, р ер басына байланан тоыз ара ндыз, тоыз оыр блын келген. Араны аау батырлары ызыл тастап итті алдаандай, осы бір кделі сый-рметтерімен здеріні тпкі ойын ткізіп кетпек болан. Блары а майды бауыр осып асаттырандары. Біра ккі тазы ызыл тлкіні улыын алыстан сезеді, см шбегі тарту-таралыны уана аланмен, олара тере орды аза берді. Сол оймен ханнан слтандарды келген жораларын жасырып алды.

— асым тре балалары сый-рмет крсетпек трма, оан ханыны басын олжа етуден міті болмасын.

Тоал шешеге Ара слтандарыны сыйлыынан ештее тарта алмайтынына ренжіп алан хан олын біра сілтеді.

— здеріні бастарын баалай білмеген слтандарды ны жо, не істесе соны істе, менен рсат.

— Бйрыыыза бас ием, алдияр ханым.

Мделіхан енді есіней керілді.

— Тн ортасы ауып бара ма, алай?… — Ол алдында тран таамнан шылап бірер тйір жеді де, кгілдір жзім шрбатынан бір кесесін жтып салды, — бгінгі гімеміз осымен бітсін..

— п, тасыр, — хан бетіне Бегдербек бгіндікке алашы рет тікелей арады. — Хан ием, Ханпадшайымны она блмесі асыызда… Екі есік бір адызда… Кзетті екі есікке де ояйын ба, лде тек адызды сырты жаына ана ояйын ба?

Хан оан сынай арады.

— зііз ай жаына ойыыз келіп еді?

шбегі клімсіреп тмен арады.

— Тек сыртына ана…

Хан да клімсіреді.

— Онда… Сізді айтаныыз болсын.

шбегі енді басын тмен иді.

— Сеніміізге рамет.

Мделіхан енді зін стай алмады. шбегімен келіскеннен кейін, бдан ары сатыты ажеті жо деп тапты. Ол бірден Ханпадшайым блмесіне арай беттеді.

Слу тоал шешесін кргенше асыан Мделіхан бл стте з ниетін аыл елегінен ткізбеді. Бл желік алты жыл ткен со андай анды уаиаа апарып соарын ойламады.

Аяын асыа басып сырлы есікке алай таяп аланын білмеді.

Ал Бегдербек болса Мделіхан кетісімен, бтен адыз арылы жесір тоал жатан блмені тсына келді. Тек зі ана білетін жасырын тесік кзден а мамы тсектен а айран санын жар еткізіп атып трып Ханпадшайымны кіріп келген Мделіхана шаын жая арсы жргенін, екеуіні мар-жмар бола кеткенін крді де, тесікті айта жапты.

Ол дл осы стте Есенгелді мен Саржанны лімін Мделіхана жауып, зін асым трені алдында айыпсыз етіп крсете алатынына сенді. Біра бл анды оиа осы тнмен ана бітпеді. Лшкр мен Бегдербек шбегі: «Сені балаларыны ажалына біз айыпты емеспіз, Мделіхан айыпты, кел зара келісейік» деп асым трені алдап шаырды. Созатаы Телікл жаасында Лшкр з олымен басын кесіп Ташкентке алып келді. Бл антгіс бір жылдан кейін болды. Ал азір… Мделіхан мен асым трені балаларыны бірдей апанына іліккелі транына шбегі мейлінше шаттанды. Ол дым крмеген адамдай аяын асыпай басып она абылдайтын йге айтып келді. Бегдербек зін ктіп отыран жендеттерге:

— Есенгелді мен Саржан мырзаларды хан шаырып жатыр деп ертіп келідер, — деп мір етті. — Біра Саржанны беліндегі семсерді кні брын алыдар. Ханмен кездесерде ару таып кіруге болмайды дедер.

Жендеттер келгенде Есенгелді, Саржан, Аыбай, Ержан тртеуінен бтен жігіттерді брі здеріне берілген блмелерінде йытап алан-ды. Хан мірін естіп, Есенгелді мен Саржан киіне бастады. Белбеуіне семсерін таып жатан Саржана а слделі, атан ара ешік-аа:

— Ханзадаа арумен кіруге болмайды. Сондай тртіп бар, — деді жайбараат. — Тастап кетііз… айтып келген со таарсыз.

Ешік-ааны «айтып келген со…» деген сзінен Саржанны кілі сл орныса да, іштей, семсерін шапаныны астынан баана байлай алмаанына жаман кінді. Слтандарды рине ешкім де тінтпейтін еді ой, ал алда-жалда ауіп туып аландай кез болса, анды жзді алмас семсер е жаын серік емес пе…

Саржан семсерін баласына сынып:

— Беліе таып ал… — деді де бірдее айтуа оталып барып кілт тотады.

Блар далаа шыса, аулада таы алты адам тр екен. Брі де арулы. Баанадан бері — н-тнсіз жрген Аыбай кенет бірдемеден сескенгендей болды. Жау тиетінін жылы ішіндегі жорыа мінетін ат е алдымен сезеді дейді аза, немі айаста скен Аыбай бірдемеден сескенді ме, кетіп бара жатан слтандара: