Хан Кене (на каз.яз.)
Шрифт:
— И, Аыбай ккем! Ал жанындаысы кім? Ат жалына жабысан трі Ержана сайды.
— И, солар.
Сйткенше йындата шапан екі атты жетіп те алды. Енді оларды «ой бауырымдаан» айайы да естілді.
Кенесары сазаран алпынан озалан жо. Наурызбай мен Кнімжан шыдай алмай келе жатандара арсы жгірді.
Аыбай пшпаына дейін терге батан атынан арып тсіп, белбеуін мойнына салып, азаты жамандыты естіртетін кне дстрі бойынша, екі олын ккке ктере, тізерлей отырып аыл-тегіл жылаан алпы суы хабарды естіртті.
— Батыр Кене, ос боздаымыздан айырылды,
Кенесарыны трі креітіп, ерні бозарып кетті.
— ашан? алайша?
Аыбай бетінен соралаан жасын сртпестен, ауызы кемседей:
— Осыдан екі кн брын. Жауыз шбегі бізді алдап шаыран екен. Мделіхан келген кні тнде Есенгелді мен Саржан слтанды диуан сарайына шаыртып алды. Сендерді оан хандыына арсы шыатын ойлары бар екен деп бастарын алдыртыпты. Ержан екеуміз трелерді жарлыы бойынша керуен сарай ауласындаы аттарды арауа кеткенімізде рабатта йытап жатан зге жігіттерді жендеттері келіп бауыздапты. Біз зер тылды.
лсіреп алан Ержанды Наурызбай мен Кнімжан сйеп тран. Суы хабарды естісімен Кнімжан басындаы кілі сукелесі мен клгін торын шлісін жлып алып, ара шашын жая, екі белін таянып жотау айта жнелді.
апыда кетті ос арлан,
Жау сзіне бос нанып.
Аямады ас дшпан
Батырып ана кек алып…
Жаманды хабар соан желмен бірдей, іп-ілезде бл смдыты барлы ауылдар да естіді. Шаштарын жлып, беттерін тырнап боздаан ана, егіл-тегіл еіреген бала, й-йді асында жотау айтып топтанан атын-алаш, кзіні жасын сртіп крсінген шалдар, ашулы кздері оттай жайнап кіжінген жігіттер. Ойпатта отыран бар ауыл кл стінде тып-тыныш жзіп жрген аз-йрекке ителгі тигендей п-стте азан-азан болды да алды.
анды уаиа бігері тек ертеіне та атып келе жатанда ана басылды. Аыбайдан Есенгелді, Саржан алай аза тапанын толы естіген асым тре бір тнні ішінде у ішкендей боп ждеп шыты. лкен мрынды сарылт жзі кгілдір тартып, ою ызылт саалы ырау басандай бозарып, жайшылыта анды бала асырды кзіндей білеулене ызарып тратын шегір кздері кенет жасып аара тскен. Жетпіске келсе де, тіп-тік апсаай денесі айдалада жел тінде скен жалыз ааштай тез-а бкірейе алан. Бл кейін «Наурызбай — Ханшайым» иссасында:
асым хан згелерден асып туан,
Кілін дшпандарды басып туан,
арнында анасыны ан шегелдеп,
ызаран екі кзін ашып туан,—
деп бесігінен анмарлыы, аяусыздыы дріптелген, аузынан жалыны шыан сотар, рда-жы, атігез асым тре емес. Иленген терідей жмсарып, стіндегі жні уыс-уыс тсіп ызыл шаа болан ктерем ойдай лсіз крі-рта шал. Тек кзінде ана ыза, ашу алдыы бар.
Ол сске ктеріле Кенесары, Наурызбай, Аыбайды жне аулында онып жатан дайменді батырды шаырып алды.
Аз уаыт ндемей отырып басын ктерді.
— Жас кезімде, есер кезімде Ккшетауды мекендеген таы а бураны садапен атып лтіріп едім. Бл ылыымды естіген аузы дуалы асаалдар «Шыраым, Абылайды а бурасы Ккшетауды иесі еді, киесі рып жрмесе нетсін!» — деп еді. Ккшетауымнан айырыланымды сол ылыымнан круші едім. Есенгелдім мен Саржанымды да сол а бураны киесі атты ма? Олай болса алла таала жолыа асарбас айтып, мойныма брша салып тілеймін: аарыды, зге балаларымнан аула ет!..
асым тре ккке ктерген олын тмен тсіріп за уаыт отырып алды. зге жртта да н жо. Тек «Асарбас!» Асарбас!» деп іштерінен кбірлейді. лден уаытта барып асым тре басын айта ктерді. Кенет кзінде сніп бара жатан отты ызылындай бір лсіз шын пайда болды.
— ыран артайып лмейді, айырып леді, — дейтін еді Бар жырау. Сол кй маан да жеткен екен. Не болса соны айтып кеттім білем. — Кенет ол бойын жинап алды. — Ендігі кезек сенікі, — деді ол Кенесарыа арап, содан со алаанын жайып батасын берді, — умин!
асым тре трегеліп, кміс ынды сапысын белінен шешіп Кенесарыны алдына ойды да, керегеге сйеулі тран киік мйіз мосысы бар, білтелі лдыр мамай трке мылтыты алып:
— Бес жз адамнан жаылмай тиетін кем Абылай ханнан алан мра еді. зге ааа бермей келіп едім, енді саан бердім. Ие бол, — деді.
асым трені бнысы ендігі билік сенде, олды, Кенесары, сен басар деге-ні еді.
Кенесары мылтыты жанында тран Наурызбайа беріп, бір тізерледі де, ынынан ылшылдаан сапыны суырып алып мадайына тигізді.
— Осы сапыны алмас жзіндей дшпандарымды аямаса ант етемін.
асым тре таы да бір тілегін айтты.
— Екі аа мен он сегіз тлегітті кегін айтар. Бкіл оан хандыына шама келмегенмен, Ташкентті алуа кші жетеді. Ерте сарбаздарыды жина. Ары ата Туекел хандай Ташкентті шаыраын ортасына тсір. Сонда мен риза!
Кенесары басын тмен иді.
— Ташкенттен алатын кекті Ташкенттен бастау керек пе, лде бтен жолы бар ма, аыла сап ерте жауабын берейік.
— Мейлі.
Кенесары сол кні зіні он екі анат а ордасына Аыбай, Наурызбай, дайменді батырлар мен Нысанбай жыршыны шаырып алып за кеесті. Ертеіне жанына ш батырды ертіп асым треге келді.
«Ташкентті шап» деп ашу стінде айтып алдым ба, егер Сыр, Шу, Сарысу бойыны ер азаматтары ермесе, аз ана Алтай, Тоа, Алшын, Уа руларыны Ташкентті алуа кші жете ме деп, асым тре де а мамы тсегіні стінде тні бойы кірпік апай дбекшіп шыан. Кенесарыларды келгенін естіп, бктсіп жатан жерінен басын ктерді.
— Кке, — деді Кенесары кесіні алдына тізесін бгіп, басын иіп, — «Кппен кеесіп пішкен тон келте болмас» дегендей біз аыла салып, Ташкентті шабуа лі ерте деп тапты.
— Сонда не істемексідер?
— Кз тспей Ккшетауа кшкенді жн крдік.
асым «Ккшетауа неге кшесідер?» деп срамады. Басын шайап ндемей за отырды да, лден уаытта барып:
— Блтіріктерін алдыран асырды апанына ашылар рдайым апан рады. Ккшетауда бізді кткен лкен атер бар, ол ара енді сендерге оныс болмайды, — деді, — Араа кшкен жн, онда да лытауа… ш жзді а ортасы, бірі болмаса біріне иек артуа олайлы.