Хан Кене (на каз.яз.)
Шрифт:
оырлжа кілем бошантайа таы да олын созды. Бір аазды алып тесіле оыды. Бл полковник Талызинны е соы жарлыы еді. «Осы жарлыты алысымен ктерілген ауылдарды масатын білу ажет, райларынан айтпаса, ан жтызып басу шін жиырма трт саатты ішінде сол ауылдар- а зіні балаларыды жіберуіізді аыры рет бйырамын. Бл жарлыты сіз блжытпай орындауа тиістісіз», — деген сзді оып шыты.
оырлжаны онсыз да ара оыр жзі енді тіпті ошылданып кетті. араткел бекінісіндегі бйбішесі айнисаны йінен дейілеп арнап тоалыны аулына да осы жарлыты легімен келген. Аа слтанны Омбыдаы кадет корпусында оып жрген Жнділ, Шыыс деген екі баласы бар. оырлжа бларды патша ызметі шін ауіп-атерлі Кенесары ауылдарына жібермек тгіл, аждааны апанына да жмсауа шімірікпейді, тек… балалары айтанын орындай ма, гп сонда.
оырлжаны кзі айтадан жас тоалына тсті. Бл жолы баанаыдай емес, шірейген кішкентай кзіні тбінде бір ияпат ашу ойнай жнелді. Жас тоалыны бетіне тесіле арап, ішіп-жеп барады. «Мынау тыыршы тс, блек бксе кімді болса да ызытырар… Осы слу тоалы баласы Шыыспен кілдес дегенді бйбішесі айниса кптен бері ла-аыс ететін. Ааазды жек кретін, кндес атынны шері ой деп оырлжа бл сзге блендей кіл оймайтын. Алайда тоалыны асына бір жансызын тыа ойан. Сол жансызы жаында мны сек емес, шын екенін айтан. Бл суы хабарды естіген шата анша блан-талан болып ашулананмен, ш алуа келгенде айлаор, ндемей бас салатын сабырлы аа слтан табанда шу шыармай «тра тр блем!» деп іштен тынан да ойан. Сйтіп ызаа нсіз жанып жргенінде екінші бір смдыты таы естіген. лкен баласы Жнділ осы кіші тоалыны аулындаы бір тлегітті ызына ашы екен. ыз да мны жасы креді-міс. «Егер кем айттырып бермесе, осы ызды наашым аулына, немесе Омбыа алып ашам», — дейтін крінеді Жнділ..
Бл хабарды естігенде оырлжа тіпті кйіп кетті. Аа слтанны баласы арашыны ызын алма деген не смды! оырлжа кіші шешесіні ойнына барып жрген Шыыса да мндай ашуланып крген жо, ал бл жолы… Жнділді жедел шаыртып алдыртты да:
— Сені арашыны ызы, бдіуаит тлегітті Кмісін алам дегені рас па? — деді екі кзі анталап.
Жайшылытаы ынжы, ора Жнділ сір Кмісті шын жасы кретін болуы керек, ктпеген жерден табандылы крсетті. кесіне тіке арай алмаса да, ыза берген удесінен таймады.
— Рас.
— Ал сен бкіл лытау, ара Кегір, Сары Кегірді ожасы Ерденні кіші ызын саан айттыранымды білмейсі бе?
— Білемін. Ол ызды Шыыс алсын…
— Ей, не малтады езіп трсы зі? «Шыыс алсыны» алай?! атынды саан айттырамын да, алатын Шыыс боланы ма?
Жнділ тмен арап мігірледі.
— кесіні жас тоалына баранда, аасыны алыдыын ала алмай ма?.. Алсын. Мен Кмістен бтен ешкімді алмаймын. Алдырмаса бауыздалып лемін.
оырлжа кйіп кетті. Жнділді бас салып тепкілейін десе, Зейнеп пен Шыысты арасын жрта жаяр деп орыты. Ашудан зін зі зер стап:
— Шы йден! — деуге ана мршасы жетті.
Осыдан кейін тсек тартып ш кн жатып алды. алы ойа шомды. Шешімге де келді. «Зейнеп пен Шыысты арасы жрта тарамасын. Аайын-туан естісе абыройымны айрандай тгілгені. Бл екеуіні тартар жазасын тек зім ана білуім керек. Ал Жнділді арашыны ызы Кмістен алыстатан аыл. Сандыбайды Ердені зіммен терезесі те шонжар. Онымен дандал болу — он екі анат а ордама таы да бір жаа тіреу осылды деген сз. Наашысы Тябай арадан шыан ыыр еді, крді бе жиеніні алай арай тартанын? айткен кнде де Кмістен ажырату дісін табу ажет, наашысы секілді то мойын ит айтана кнбесе…»
Бкіл араткелді бір шыбыпен айдаан оырлжа з басына тскен ауыртпалытан осылай кбідей ісініп не, істерін білмей жргенінде, Талызинны лгі хаты келген.
оырлжа уанып алды. «Ау, туан балаларыды крер кзге ажала айдааны ба, деген іштей сраа: — ш жз бірдей мадатаан Абылай зін Хиуа ханыны лдыынан алып ашып, еліне аман-есен келген Ораз лды ер жеткен кезінде «Басымнан ткен ашынды, лды аралы кнімні кусі болады», — деп з олымен бауыздаан жо па еді?! Жаманды ісіні айаы болар адам тірі жруге тиісті емес. Бл салтты Абылай балалары берік стаанда Смеке ханны рпаы неге ашады? Аа слтан оырлжа зіні тоал шешесіні ойнына баран баласы Шыысты ерлік крсетер сын сапар- а жмсауы кн ма?» — деп мырс-мырс клген.
Енді осы шешімін айтпа боп іздеткенінде, Омбы кадет корпусынан жазы демалыстарына келген Жнділ де, Шыыс та аулында болмай шыан. Кенет бойын ызаншаты, ашу билеген оырлжа оларды іздетіп шаыртып алуа шыдай алмай, асына он бес баскесер нкерін ертіп, зіні лі тнейтін кезегі жетпеген жас тоалыны аулына тсіп кеткен. Біра Жнділ мен Шы- ыс мнда да болмай шыан. Сір келеріні келе жатанын естіп, крші ауыла кетіп алан трізді. Бір нкеріне «тауып келідер» деп бйырып, зі тоалыны йіне тскен. Мезгілсіз келген байыны тксиген абаынан Зейнеп сескене алса да сыр бермеген. Слу денесіні еркектерге алдымен кзге тсетін ерекше жерлерін кзгі семірген тоты ойдай дейі блтылдата, кзін жерден бір алмай, аяын шынан басып ызмет істеген. Жас баланны тез піскен етін ттасымен бір зі жеп, бір шара ымыз ішіп ыылы ата бастаан оырлжа ырмызы ызыл тлкідей лпырып зінен лденені дметіп монтиып отыран тоала сонда ана араан. Жеген еті мен ішкен ымызы бойа тарап, денесін кенет бір алуан ызу сезім билей жнелсе де, «тоалым, сені кіліді соынан табармын» деп далаа шыан. Ел жата бастаан кез еді. Жнділ мен Шыыс лі келмеген екен. оырлжаны бтен ой билеген.
— бдіуаит тлегітті йі айсы? — деді ол асында тран нкеріне.
— Мынау шеткі араша й.
оырлжа ешкімге тіл атпай сол йге арай жре берген. Аа слтанны ізін басып оны кзетіп жрген топ нкері де соынан ерген.
оырлжа «Ассалаумаалайкм» деп кіріп келгенде, е алдымен араша йді дл ортасында ып-ызыл боп жайнаан тобылы шоын крді. Одан кейін ара клеке йді о жаында рама крпені стінде шашыны шын ріп отыран бой жете бастаан жас ыза кзі тсті. Бтен жан жо. Бейсауат келген аа слтанды танып ыз не істерін білмей тыпырлаан да алан.
— бдіуаит айда? — деді аа слтан, ыз бетіне сйсіне арап.
ыз брыныдан да саса тскен.
— лгі крші ауылдаы наашым йі шаырып еді… Кіші баласын сндеттетеді екен. Апам екеуі соан кеткен… Кп кешікпей келіп алар…
— -… Аты кім?
— Кміс…
Шешім табанда келген. оырлжа мінезіне ккі болан нкерлер йден шыып кеткен.
Аа слтан ыза айта араан. Кміс десе кміс екен. Мадайы атаан кмістей ке, зі жмыртадай аппа, сазды жерге біткен сары ааштай са бойлы, уылжыан бір керемет. «Жнділ де текке мартып жрген жо екен!» — деді ішінен кенет бойы балып кеткен оырлжа, сйтті де сыртына жамыла салан ара пшпа ішігін иыынан сілкіп тсіріп, кйлекше алды да, сабадай ке жара шалбарыны ауын шешіп жатып, Кміске арап:
— Балам, ана бір кеседегі сусынды бері келші, — деді.
Ашы уып жеткен елікті лаындай зресі шып, тостаандай кзі шарасынан шыа жаздай жаутадаан Кміс бір стте далаа аша жнелгісі де келді, біра сыртынан есікті стап тран жігіттерді аарып, «ештее ете оймас. Сусын срап отыр ой…» — деп дірілдеген буынын зер басып, майыса трегеліп ая жаында тран саумал йылан, аылтыр сыммен шандыан ескі кесені стап, арбаан жылана таяан торайдай, оырлжаа жаындай берді.
— Мінекейііз…
Сол-а екен оырлжа Кмісті а білегінен шап беріп стай алды да, зіне тартып алды. ызды тек «ойбай» деген даусы ана шыты. Ар жаында жаалтайды ілген ара бркіттей оырлжа Кмісті озалтпастан балдыр- ан жас денесін шккен бураша алпамсадай ке бауырыны астына алып, лі бден атпаан абырасын сындырардай ыса, умаштай жнелді…
анша блынанмен аузын кеудесімен тншытыран алып кш оя ма, аздан кейін Кміс талысып кетті. Біра аа слтан оан араан жо. Елуге келсе де, лі кші айтпаан, балан озы еті мен уыз ымыза тойынан оырлжа енді жас Кмісті абыройын ызыл ан етіп аызды.
оырлжа мауын басып, мадай терін сртіп жатан кезінде сырттан:
— Слтан, айтесіз ызуланып, сізге кіруге болмайды, онда аа слтанны зі бар, — деген бас нкеріні даусын есітті. оырлжа баласы Жнділді келгенін білді.
Длей кшке арсы тра алмай а жзін млдір жасы жауып талмаусырап жатан «жас иісті» таы да бие сауым мезгіл урелей, аа слтан лден уаытта орнынан трды.