Хан Кене (на каз.яз.)
Шрифт:
Бл хатына да Кенесары ш ай бойы еш жауап ала алмады. Хатты апара жатан Табылды мен Кшінбайды оырлжа жаындаы Кшенні балалары стап алып, Омбыа жаяу айдап жеткізеді. Кп кешікпей оларды соттап Сібірге жргізеді-міс деген хабар Кенесарыа да келеді.
зіні бірнеше хатына жауап ала алмаан Кенесары енді бден ызаланады. Дшпандарыны арулы айассыз тедік бермейтініне кзі жетеді. «Енді маан алан жол — не патша кіметіне, оырлжа, Ули балаларына бас иіп баынып, алы олды тарату. Не майдан ашып айасып, кшпен з айтаныма кндіру», — деп ойлайды ол. Осыны екіншісін алаан Кенесары бл айасты аза даласын зіне баындыруда Солтстік пен Шыыстаы Россия империясыны е мыты кіндігі болан Амола бекінісін алудан, онымен атар ата жауы
Ал Амола бекінісін алып зіні мытылыын крсетсе, абыройыны ршігені. Біреуді матаса айын аспана шыарып, жер-ккке сыйызбай ктермелейтін аза Кенесарыны даын алты алаша таратады. Серкеге ерген ойдай соынан ереді. Осылай болатынына слтан кміл сенеді. Оан таы бір себебі бар. Кеше ана хабар алан. Осы бгін-ертедер ара кіріктеріні азатарынан жаа устав бойынша биылдан бастап салы жиналсын деген патша жарлыы шыпа. Бл жарлы бойынша жз арадан бір ара салы алынып егер ол ашадай тленетін болса, жылы басы 35 сома, гіз жиырма сома, ой екі сома баалансын делінбек. Бл жарлы шыса, дтке уат, онсыз да патша кіметінен ыспа кріп жрген аза, Кенесары жаына ойдай тоытылады…
Патшаны Ккшетау мен араралы кірігіні азатары жайындаы бл Указы Кенесары ктерілісіні ызу шаында арашаны жиырма сегізі кні сол Ит жылы шыты. Біра зынла бны аза аулына екі ай брын жеткізді, Кенесарыны да дтке уат кріп отыраны осы Указ…
«Ал Амола бекінісін ала алмаса? Соындаы бес мы атты скерін ыр- ына шыратса? Онда Кенесарыны артынан кім ереді? Бірден тауы шаылан жрт, баса ран мал секілді шегіншектей бермек. Жауын жее алмайтын батыр — р батыр, ел ораны емес.
Сондытан осы е алашы лкен айаста Кенесары зіні амал бзар ер, ел бастай алатын кемегер екенін жрт кзіне крсетуі керек. йтпесе ол жртты соынан ерте алмайды, ойлаан масаты — хан таына да жете алмайды. Ал мны істей алмаса?».
«Жо, жо, айткен кнде де Амола бекінісін алу абзал. Біра бес жзге таяу жасаы, зебірек, карабин, іштесер аруы бар, биіктігі бес сажын оранды, жан-жаын оршай азан тере орлы бекіністі оырлжа мен арапшы Иван оп-оай бере сала ма? Айла жетсе, бермеймін дегеніне оясы ба, аласы!.. Башрт шірап айтан бекіністі алу айласы Кенесарыны брыны ойына ой осты емес пе? И, сйтті. тте, дние-ай, шірап екі кн тпей жо жерден мерт болды. Біра айтан аылы ккірегімде сайрап тран жо па? Ай, аралек-ай, олы грзіден де ауыр-ау, сорлы башртты мойын омыртасын бірден зіп жіберіпсі. Сл жеіл имылдаса нетті, жазыы амал алуды йреткені ме? Нойыс неме, мені ойымды дрыс тсінбегенсі ой. Саан шірапты ертіп жібергендегі ойым арамайды дрыс айнатуды йретсін дегенім еді ой. Ал сен мені брыны тсілімнен шыа алмапсы… лтіріп жіберіпсі. лу — мір заы. Енді оасы жо. лтіргені дрыс та. арашыны аылымен амал аланымды жрт білсе, менде андай абырой алады? Енді ол дісті… Жо, жо, е алдымен бар батырымнан бекіністі алай алу керек екенін сраймын, рине райсысы рилы жола сілтейді… Е соында барып, з ойымдай айтамын. Ел бастайтын аарманны аузынан шыатын сзді айтуым керек. Бны зі маан ерген жртты бірден кілін ктеруі сзсіз. Содан кейін мен айтан діспен Амола бекінісін алса, одан арты абырой болар ма?! Соымнан ерген жрт рмет ттса, хан таыны да жаындай тскені.
Осыдан ш кн брын Амола бекінісін алай алуды ойлап, ордада жалыз отыранында Кенесарыны стіне Жоламан батырды жасаынан Байтабынмен бірге келген шірап деген башрт жігіті кірген. Дулетші екеуі зебірек я біледі дегеннен кейін, Кенесары осы башрт жігіттерімен жиі кездесіп тратын. зіні ордасына да лсін-лсін шаырып, зебірек ю жайын гімелесетін. Сйлесе келгенде зебірек юды білетін Дулетші, ал шірап — Салауат Юлаевты ктерілісіне атынасан, белгілі жауынгерлерді біріні баласы боп шыан, кесіні айтуы бойынша бекіністерді алуды дісінен хабардар екенін аартан. Кенесары зебірек йызамын деп бірнеше ауылды азан-ошаын жинатып, Дулетшіні асына азаты асан шебер бес стасын осып, орасынды дейтін жерден крік ашан. Ал шірапты жанына алып алан Кенесары оан Амола бекінісіні андай бекініс екенін айта келіп, осындай амалдарды Салауат Юлай алай алды екен деп сз тастаан.
— здеріізді андай ойларыыз бар? — деген шірап.
Кенесары жасырмаан.
— алы скер жздік, мыды саппенен кдімгі жарды руа келе жатан толындай лек-лек боп, барынша айайлап ран сап, біріні соынан бірі амал-а шабады, — деген ол. — Мндай жадайда гуілдеген, шуылдаан, атой ойан алы топты кріп, амал ораншылары шыдай алмайды, арадай зре-ты ашып, амалды орама тгіл, бекініс стінде де отыра алмай, кбіне-а аша жнеледі. Бл дісті ата-бабаларым ежелден олданып келеді.
— Мндай ескі діспен зебірегі бар, жасы аруланан скерге толы Амола секілді азіргі заман бекінісі алынбайды, — деген шірап.
— Неге? — деп Кенесары оан тесіле араан.
шірап тсіндіре жауап берген.
— Жаа зііз айттыыз ой, Амола бекінісін оршап азылан ор бар деп. Лаылдап келе жатан сарбаздарыыз сол ора келгенде амалсыз тотайды. Алдыы атарын артындаы шауып келе жатандары итеріп, кейбіреулері ора лап, алы ол іркіліп алады. Дл осы кезде оран стіндегі жауларыыз трт зебіректі бірдей атып, мылты біткеннен жаппай о жаудырып, бар скеріізді жусатады да салады. Сондытан бл діс азіргі жадайда бекініс алуа келмейді. Баса жол табу керек…
— андай жол?
— Бекіністі ішінде ааш йлер кп… дедііз ой. Салауат Юлай лы бір амалды осы жаынан ойлаан болар еді..
шірап мндайда Салауат Юлай лы мені кемні айтуы бойынша былай істер еді деп зіні ойын айтып берген. Оны айтаны Салауат Юлай лы ана емес, кне сатарды, беріректегі ыпшатар мен монолдарды амал алу ді- сі еді.
Башрт жауынгеріні аылы Кенесарыа те наан. Шындап имылдаса Амола бекінісіні алынатынына кзі аны жеткен. Есесі ктеріле бастаан. Біра кілінде жанын жегідей жеген бір кдік туан. «Сонда алай болады, деген ол ішінен, Амоланы алуда… мен арашыны аылынан аса алмааным ба?»
ш кннен кейін длей, мылау, алпамсадай зор денесіне арап жрт ара- лек деп атап кеткен Кенесарыны бас жендетімен бірге тоай ішінде арамай айнатып жатан шірап «ааш лап» ажал тапан. Ел болып аа орап шірапты рметтеп жерлеген. Зират басында слтанны зі де болан. Кйзеле «топыраы тора болсын» деп е бірінші боп ашын жігітті жас абіріне бір уыс топыра тастаан. «Кешір, азаматым, аралекке ойымды аны тсіндірмегендіктен сені ажалыа мен айыптымын», — деген ол ішінен. шірап ажалы жайында Кенесары одан рі ынжылмаан. алай ынжылсын, «анішер Абылай» атанан анды кйлек ары атасы кісі ажалы мен ой бауыздаанды те крген. Бергі атасы хан Абылай лды кезімні кусі болып, бетіме шіркеу келтіреді деп, ажалдан аман алып шыып, ерлік жола айраан Ораз лды з олымен бауыздаан. з кесі асым тре анасынан олына ан шегелдеп туан. Осы шеуіні рпаы Кенесары кімді аяйды? Ел билеймін деген адама кейде жазысыз ажал жазыты ажалдан нды. «Адамды аяу — лсіздікті белгісі» деп ады ол.
азір Кенесары шірап туралы ойлап тран жо. Сол шірапты айтанын алай пайдалануды аыла салуда, оны толытыра тсуде…
Кенет сыырлап есік ашыландай болды. Кенесары жалт брылды. «Ойымды бзан андай жрек жтан жан?!» Бйбішесі Кнімжан екен. «Бсе, бтен адам батып кіре алмаса керек еді». Ой стінде отыранда зі шаырмаса тірі пендені Кенесары ордасына кіруге аы жо. Бл — лі хан болмаан слтанны осы бастан зін згеден ерекше стай бастаан дстрі. Бл салтты Кнімжан ана бза алады.
Еріні тнерген абаынан оны ашулы екенін ааран Кнімжан, еркелей кліп: