Хан Кене (на каз.яз.)
Шрифт:
— ойыызшы?
— И, жиырма шаты орыс пен башрт жігіттері бір топ деседі. Іштерінде зебірек ата білетіндері, о-дрі жасай алатындары да бар крінеді… Бас аылшыларыны бірі деп Бараа сыймаан Сида ожа мен з елінде ереуіл істеп айдалып келген болыскей офицер Жсіп деген біреуді айтады тышылар. Кіле арашы бас осан трізді.
— Япырмай … Жасы, — деді кенет Ожар бір шешімге келгенін білдіріп, — не болса да баран со крермін. Ал енді жмыс тртібін сйлесейік. Омбы сізге Кенесары ордасында не болып жатанын хабарлап труды тапсырды.
— Хабарды алай бермексі?
— Сейтенді стасан Смен, Жаып, Саып деген сенімді екі-ш жігітім бар. Олар азір Кенесары жасаында. Хабар солар арылы болады.
— Келген
— Белгі біреу-а, сізге келгенде мына белбеуді о жаында тратын ты, ошантай, ыны сол жаында трады.
— Кісесі ше?
— Белбеулерінде кісе болмайды. Жас жігіттерге келіспейді. Біреу болмаса біреу сезіп алуы ммкін.
— Ойпырмай, зі мндай іске бден жора болып алан екенсі. Жааылары адамны ойына келмейтін белгілер ой. мытып алып жрмесем нетсін…
— Кенеке тірі трса, мыттыра оймас, — Ожар клімсіреді де слден со орнынан трегелді. — Ал кріскенше бар болыыз.
— Ас ішіп кетпейсі бе?
— Жрт кзіне кп тсуге болмайды. атыныма осы ауылдаы бір арашыа жолыатын шаруам бар деп кетіп едім, енді ораланым жн болар…
— Онда жолы болсын.
оырлжа трт кн емін-еркін жас тоалын жайлап, бойы сергіп Амола бекінісіндегі бйбішелеріні йіне айтты. Бл келгенде оран апасыны алаында жасатарымен жаа ана оралан Шыыс пен Жнділ отыр екен. Талызинны жарлыын орындаймыз деп блар ереуілге ктерілген Тыналы, арпы, Темеш болыстарына дейін барыпты, бнда ат йрыын шарт тйіп, олына ткіріп отыран алы жртты кріп, рі арай жруге ауіптеніп кейін айтыпты.
оырлжа балаларын кргенде, мыстан кемпірді алдындаы алтын саасын отыр тайымен алып келген тазша бала гей шешесінен кем ренжіген жо. сіресе Кенесарыа араан елден Шыысыны сау айтанын кешер емес. Екі беті дорбалана креітіп, амшысымен жылтыр етігіні онышын сабалай, н-тнсіз отыран екі баласыны алдында ерсілі-арсылы жре бастады. Бларды таы андай «Барса келмеске» жіберуді ойлап іштей лем-тапыры.
Дл осы кезде бекіністі кзет мнарасында тран солдат:
— Бір салт атты крінеді. Жрісі тым асыыс, апаны ашайын ба? — деп дауыстады.
оырлжа брылмастан жауап берді.
— Аш!
Ашылан ападан, ара терге малынан кер тбел азаы аттан, кйлегіні о иыы жауырынына дейін ан боп атан, зын сары солдат «Беда! Беда!» деп лай-млай жерге тсті. Жаын тран казарманы есігінен ылышын сйрете, аза атаулысы «арапшы Иван» деп атайтын, келте мрын, дебелтек ара, кк кз, осы араткел бекінісіні коменданты войсковой старшина Иван Карбышев жгіре шыты.
— Не болып алды? — деді ол солдата тйіле.
— Беда, войсковой старшина, — деп солдат ауыран иыын бір олымен баса, ыылдай сйледі, — біз хорунжий Котовты басаруымен елу солдат, он урядник Петропавлдан Ташкентке бара жатан Строганов купецті керуенін шекараа дейін апарып салма боп шыып едік. Салынып жатан Атау бекінісінен те бергенімізде кіле сойыл, найза стаан Кенесары жігіттеріне кездестік. Солдаттарды байланыспайы дегеніне арамай, хорунжий Котовты бйрыы бойынша екі-ш есерсо мылты атып, бір-екі адамын оа шырып еді, ыли жйрік мінген жігіттер лап ойып отрядты быт-шытын шыарып, тегіс сойыла жыты. Астымдаы жйрік атым уандара жеткізбей тек мен ана тылдым…
Бл кезде солдаттар да жиналып алан-ды, бріні де жзінде обалжу, ору…
— здері анша?
— Бес жз адамдай.
— Кенесарыны зі ме басарып жрген?
— Жо, інісі Наурызбай. Мен оны брын Ккшетауда кргем.
— Солдаттарды аншасы тірі алды?
— Білмеймін… ола тскен солдаттарды жне керуенді бар млкімен здерімен бірге алып кетті. айта оралып кеп, сайдан крдім…
— Беттері алай? Бізге брылан жо па?
— Жо. рі арай кнбатыса кетті.
Солдатты жарасын арап болан жас фельдшер оан;
— Аай, лазаретке жрііз, — деді зі жаралы боландай аяншатап.
Жаралыны оршаан солдаттар енді гуілдей сйлеп кетті.
— Осылай айдалада жріп ырыламыз да бір кні!
— Айдала не? Б да Россия жері ой…
— И, саан осы далиан «Россия даласынан» лгеніде ана екі метр жер бйырар:
— Онда да тередігі бір лаш…
— Бізді осы жаа андай сор айдап келді.
— зі келгендей сйлеуін арашы! Мені еркіме салса, бл желі азынаан у даланы о дниеде де крмес едім.
— ысартыдар сзді! — деді кенет аырып жіберіп арбышев, — Кенесары арашылары бізге сопай кетпейді. Ертенен бастап, бекіністі бар солдаты, жмыса жарайтын еркек-йелдері ор азуа шыады! Та сріден!
Расында Кенесары ереуілшілері араткел бекінісіне сопай кетуі ммкін емес еді, йткені аза даласына Россия патшасыны отаршылы саясатын жргізуінде Амола бекініс аласы ерекше ызмет атаран.
Бл тні оырлжа йытамай шыты. Кенесары скері бекіністі алса, е алдымен ат йрыына аа слтанды байлайды. Ежелден ала алмай жрген кегі бар. «Ал Кенесарыны араткелге келуі сзсіз. Мынау Атау тірегін шарлауы — араткел бекінісі есігіні алай жабулы екенін білгісі келіп тартып круі… лде Кенесарыа кісі салсам айтер еді? Бріміз де Шыысты лкен лы Жошыдан тарады ой, ммкін райынан айтар?.. Жо, жо, йтуге болмайды. Ол згені кешкенмен мені кешпейді, асым балаларыны атадан балаа мирас болып келе жатан кегі бар. Не болса да табан тіреп рысып кру керек. Ендігі мені сиынар дайым да, табынар аруаым да Омбы… Содан жрдем срайын, ора дейін. Ал мына ара пшы Иваннан не айыр, не міт, зі маан ала кздеу, мені жау олына беріп, бекіністі тастай ашудан да тайынбас.
оырлжа та сріден трегеліп Талызинге хат жазды. Хатын: «асым лы Кенесары Россия империясына берілгенімді кек санап мені аяйтын трі жо. Алдымен мені басымды алып, бкіл бала-шаамды, туан-туысанымды ртпа, Кенесарыны бл ойын маан ас зге рулар да олдауда. Сондытан осындай тар кезеде ол шын жалап, тезірек Амола бекінісіне ереуілшілерге ттеп бере алатын скер жіберуіізді тінем», — деп бітірді.
Хатты жазып болып, тез Омбыа жеткізуін Карбышева тапсырды да, зіні баса шаруасына кірісті. Е алдымен бекініс сыртына ккорайлы Есіл жаасында отыран екі йеліні ауылын кшіріп алмашы болды. Бл істі орындау- ды Жнділ мен Шыыса тапсырайын деп шаыртса, таы да екеуі бірдей бекіністе болмай шыты. Терісіне сыймай ашуланан оырлжаа бйбішесіні «жазы демалыстары бітуге айналды. Омбыа айтар алдында ел ыдырып, бой ктерейін дегендері шыар, несіне ренжисі», — деген сзі ауру жарасыны аузын тырнап аландай сер етті. «андай бой ктеру екенін білмеймін бе? Тні бойы кзімді іліндіре алмай шыанымда, обаан ит Шыыс жатан ой Зейнепті торсытай ос анарын шып!»
бден ашуына мінген оырлжа тоалыны аулына нкерлерімен зі барма болып, шарт киініп алды. олына тобылы сапты амшысын стай далаа шыты. Дл осы стте оны кзі бекініс апасына ойнатай кірген ара жор- асына тсті. Мойнында дорба секілді салатаан бірдемесі бар. ара жора жемге йренген мал. Бекініс ішіндегі дытардан су ішпейді. Кк Есілді кк толынын жзіп жріп сусындауды дет еткен. оран сыртындаы зенге зі барып, зі келеді. оырлжадан бтен жана статпайды. Ол бекініс апасына оырана кіріп, дадылы жем жейтін астауына арай трт аяын шалыс тастап, ырала аып келе жатыр. Міне аа слтан есігіні алдындаы жем астауа келіп тра алды. «Мойындаысы не смды» деп оырлжа ауыр денесін іркілдете озап, ара жораны жанына жетіп барды. Кенет н бойы дірілдеп кетті. Атыны мойнындаы лкен кенеп дорбаны ішінде арбыз секілді домаланан бірдеме бар, аны сыртынан соралап жерге тамып тр…