Хан Кене (на каз.яз.)
Шрифт:
Абкенге ордадан шыан Байтабынны да кзі тскен. Біра кіші слтанны ыза арай беттегенін кріп орнында трып алан.
Ал ызба кілді Наурызбай зін зі стай алмай Абкенні жанына жетіп келді.
— Арсы ба, арындас?
— Барсы ба, батыр?
— Наурызбай алжыдай клді.
— Абкенні бір апы кезіне кездескен-а шыармын, тобыымды бер!
— Сіз секілді арыстандар Абкенні апы кезін немі адиды. Біра А- бкен оай ола тсе ойса жарар еді. — ыз клді де тіліні астынан тобыты алып берді, — мінекейііз…
— Япырмай, тым берік жерге сатайды екенсіз…
— адірлі адам берген со…
Осы кезде а ордадан Бопай шыты. Ол анандай жерде тран Байтабына бірдеме деді. Екеуі бларды асына келді. Байтабын сыпайы ана амандасты.
— Арсы ба, Абкен?..
— Барсы
Байтабын Бопайды желдей жйрік ататы кербестісіні айылын босатып, ер-тоымын жндеп айтадан ерттеді. Бопай Абкенге кз иыын тез аударды да Наурызбайа арап:
— Байтабын батырды мені жасаыма берсе айтеді, Науанжан? — деді клімсірей.
Наурызбай абаын шыта алды.
— Неге?
— Керегі бар.
— Жасы, — деді Наурызбай апасыны тінішін жерге тастауды ретін таба алмай, — Амола бекінісін аланнан кейін Байтабынды сізді жасаыыз- а млдем берейін, оан дейін инамаыз. Байтабынны мені жасаымдаы орны блек…
— Болады.
— ашан аттанба ойыыз бар?
— Бопай ері тзелген кер бестісіне еркектерше жеіл мінді.
— Бгін тнде.
— Жолдары болсын.
— Айтаны келсін.
Бопай мен Абкен жнеле берді. Оларды соынан анандай жерде тран трт салт атты арауылы желе аядай ерді.
Наурызбай мен Байтабын:
— ош болыдар, — деді кетіп бара жатан йелдерді соынан дауыстап. Біра ана екеуі жауап айырмады. Шашаты найзаларын желкілдете, ауылдан шыа здеріні жасатарына арай йындата шаба жнелді.
— Батыр, Атастаы ола барса айтеді? — деді кетіп бара жатан йелдерді соынан лі арап тран Наурызбайа Байтабын.
Наурызбай тез брылды.
— Неге?
— Алтайды бір жас мергені келді. Екі жз адам жерден латыран тыматы садаымен аып тсіреді. Соны крсетейін деп едім.
— Жо, Байтабын, — деді Наурызбай, — мерген мен жйрік ат, ыран бркітті тамашалап серуен ратын уаыт енді бізде жо. Бір жетіден кейін араткелді алуа аттанатынымызды зі естіді. арамаымыздаы мыды соан дайындауымыз ажет. Кні ертенен бастап амал алу тсілін йренуге кірісеміз.
— тым.
— Ал бгін Миколай екеуі бар скерді сасырлы ойпата кшірідер. Та- ерте ару-жаратарымен дайын трсын.
— Миколайды зі айда?
— не келе жатыр.
Наурызбай мен Байтабын Николайа арсы жрді. Біра жетер-жетпестен бір араша йді есігіні алдында тран Алтыншашты кріп екеуі бірдей кілт тотай алды. «Адам баласыны да мндай демісі болады екен!» деді ішінен таданан Байтабын. Ойламаан жерден жрегіне о тигендей аяын баса алсайшы енді ол. Жуан ос брымы жерге шбатылан, аппа бетіні шы сл ызара лбіреген, танадай кзі арасудай ап-ара боп тна млдіреген Алтыншаш есік алдында сл трды да блт астына айта кірген кміс айдай жо болып кетті. Ар жатарынан Николай келіп жетті де шеуі аттарына арай аядады.
Байтабынны кенет згере алан алпын сезген Наурызбай езу тартып кл- ді де:
— Алтыншаш десе Алтыншаш екен лгі келіншек! — деді Байтабына арап.
Байтабынны абаы кенет салбырап кетті. Ол Алтыншашты басы бос ыз ой деп ойлап алан еді.
ш жігіт енді зара сйлесе ауылды шетіне шыа берді.
… Бір жеті тісімен алты жз жаса ерткен Бопай алдымен Аманараай приказын, содан кейін Сырымбет тауындаы Улиханны бйбішесі Айанымны ауылын шапты. Кенесары олы Ккшетау жаты шауыпты деген хабар келесі кні-а бкіл Сарыараа жамырай тарады. Бл хабармен бірге войсковой старшина Симонов басаран Атау бекінісінен шыан екі жз солдат Бопай алып келе жатан малды алып алма боп алдынан кетіпті жне Омбыдан Амола гарнизонына кмекке аттанан жз солдат та Ккшетауа арай брылыпты деген хабар зын латан дереу бар елге тарады. Кенесарыны кткеніні зі де осы еді. Аыры екі-ш кнні ішінде ол суыт жріп, скеріні те жартысын оралжын кліні тменгі саласына кеп остатан. Ал алан жартысын Атбасар жатан ораытып, Есілді жаалата араткелге иектете орналастыран. Кніне жз жиырма-жз отыз шаырым жерді жай алатын азаы жылыа енді Амола блендей алыс емес-ті. Кенесары осы ат тынытырып жатан жерінен тамыз айыны алтысы кні сскеде ктерілді де, ымырт йіріле Амоланы маына шоырланды. оырлжа мен арапшы ертеіне таерте тсектерінен трандарында кеше ана тып-тыныш жатан ке даланы, бгін жынаан ол екенін крді.
Кенесары Амола бекінісіне шабуылды осы тамызды жетісі кні тасріден бастады. Е алдымен бекініс отстіктен солтстікке дейін иілген таадай ш шаырымдай жерден оршалды. Бекіністі кншыыс жаы бос — жарты шаырымдай жерде Есіл зені. Содан кейін барып олды сегіз тсында сегіз батыр трып алан. О жаында Кенесарыны зі, одан кейін Аыбай, Аыбаймен зегілес Барбай. олды шаай ортасында Басыара. Басыарамен атарлас Тлебай. Тлебаймен зегілес дайменді. даймендіден солыра Жанайдар. Сол анатта Наурызбай. Та ланиектеніп келе жатанда бес мы атты скер «Абылайлап» бекініске лап берді. Бір ажабы алы ол зегілесе ат оймай, дорбадан шашып жіберген брша секілді, р салт аттыны аралары он-он бес лаштай тым-тыраай шауып келеді. Екінші ажабы, шапыншыларды алдыы атары зебіректер нысаналанан ора жаындамай, сада оы жетер жерден отарын ата сала кейін арай брылып шаба жнеледі. Бекініске тіпті мтылмайды. Ккпар, сайыса йренген аза бірі кейін шапса, бірі ала мтылып, оты ардай боратты. Алдыы атары ора жетпей кейін шегінгенде, кк жиектен лыылдап крінген арты жаындаы бытырай шауып келе жатан алы ол шы-иыры жо мырсаны илеуі трізді. Мны таы бір кереметі, амалдаылар ол бастаан батырларды жекелеп нысанаа алайын десе, тгілген тарыдай жер айысан жанны айсысыны басшы, айсысыны осшы екенін ажырату иын. Брі бірдей киінген. р топ з батырларын тек здері ана біледі. оран басында тран оырлжа мен арапшыа Амоланы оршаан мынау ара нпір ол — бес мы емес (солай деп Ожар кні брын хабар берген), бес жз мы адамдай боп крінді.
— Япырмай, — деді таданан оырлжа, — мына асымны ккжалы ш жзді бас ктерер жігітін тегіс жиан ба?
арапшы аа слтаннан да бетер сасуда еді. Оны ойынша Кенесары сарбаздары лыылдап келіп алдыы атары ора тірелгенде, арты атары оларды ора лата-млата здері амалсыз топырлап тотауа тиісті еді. Сол стте трт зебірек бірдей о жаудыруы керек. арапшы кні брын зебіректерді де дейі осы орды ары абаына кздетіп ойан.
Ал Кенесары сарбаздары оны бл ойынан шыпады. Ора келіп тірелмек тгіл, тіпті оан жуымай, анандайдан садатарынан жебе арша боратан алыптары жалт береді. Бір ызыы, сарбаздар оты анша атса да, бірлі-жарым солдата ана тигені болмаса брі бірде асып кетіп, бекіністі ішіне тсіп жатыр. Егер олдарынан келері осы болса, мейлі, отарын жаудыра берсін! йтсе де арапшы те сасуда еді. Бл оны крмеген соысы. Ол азаты зебіректі аузына байлап атып йренген. Ал мына у Кенесары оны істетер емес. Зебіректі сонау тым-тыраай ерсілі-арсылы шауып жатан сарбаздара атаныменен аншасын ирата алады? р салт аттыны арасы он-он бес лаш, кп болса екі-ш адамды оа шырады. Ал зебіректі отап, білтесіне от беріп атуды зі аншама уаыт алар бір ияпат іс!
арапшы Кенесарыны сарбаздары осылай р текке шауып жрген жо-ау деген ойдан да кдікті еді. Кп кешікпей бл кдігі де аныталды. Кенет оырлжаны:
— Ойбай, йлер жанып жатыр! — деген рейлі даусы шыты. Осы стте арапшыты дл асына кеп оран ернеуіне бір сада оы шаншыла тсті. арапшы олын созып суырып алды. ауырсынына ара майлы білте шберек байланан. Заматта білте шберектегі кіп-кішкентай ызыл шо пысылдай жана бастады. арапшы енді тсінді! Жрегі бір смдыты текке сезбеген екен! Кенесары сарбаздары баанадан бері садаты боса беземепті.
Оларды атандары мынау о трізді, дейі бекініс ішіндегі ааш йлерге рт салуа арналан о боп шыты. арапшы бекініс ішіне арап еді, р жерден ккке лаулай ктерілген ртті крді. Халдеріні иына айнала бастаанын енді тсінді. рт молайса о-дрі, азы-тлік оймасын да алады, онда бларды шаруасы біткені! «Злым Кенесары улыын асырды! Біра тра тр лі, кресіді крсетермін!».
арапшы баанадан бері Кенесары сарбаздарына о жаудырып жатан солдаттарыны ырыа таяуын амалсыздан рт сндіруге жіберді. аландарына жолдастарын жотатпауды бйырып, зебірекшілерге: