Хан Кене (на каз.яз.)
Шрифт:
— Кке, сйлесе алдыдар ма? — деді.
Есенгелді жре жауап берді.
— Сйлестік, алам… Енді Мделіханны зімен дидарласпапыз…
Бдан артыты срауа болмайды. «Мделіханны зімен дидарласпапыз» деулеріне араанда шбегімен жнді бтуа келмеген ой деді де ойды Ержан ішінен…
Рабата келгеннен кейін, здеріні жатар блмелеріне кіріп алып, аалы-інілі екі слтан за кеесті. шбегі анша жылы сйлеп шыарып саланына арамастан, екеуі де бір смдыты сезген-ді. Кеесе келіп, «есі барда еліді тап» деген аылды еске алып, Мделіханмен сйлескеннен кейін, бір ст те кешікпей елге жріп кетуді йарды. Жан алайын деп трса да іші-бауырыа кіріп жылы сйлейтін збек бектеріні сайал стамдылыы блара
— Батыр, — деді Саржан неге екені белгісіз кенет толып кетіп, — біз Мделіханнан ораланша Ержанды асынан тастама. Жне аттарыа са бол, збек баташылары бтен жаа кетіп жрмесін.
Жігіттер мініп келген аттар кршілес керуен сарайды ауласына ойылан-ды, ал ер-тоымдары осы рабатты шыа берісіндегі бір блмеге йілген. Баушылар збек адамдары, тек тлегіттер анда-санда барып арап тратын.
Аыбай Саржанны неге бй дегенін саралап срамады. Жалыз-а ішінен бір сырды тйді де:
— п болады, — деп шыып кетті.
Кн бесінге таяп алан. Боса сарылып отырмайын деп Есенгелді алы ойа шома алтасынан тспиын шыарып, сыртылдатып тарта бастады. Ал Саржан анандай жерде жатан кілем бошантайынан ол басындай айраын алып, белін шешті де, ынабынан а семсерін суырып, анды айас алдындаыдай детімен ткірлеп айрауа кірісті.
…Есенгелді мен Саржан кеткеннен кейін шбегі за уаыт н-тнсіз отырды. анша ойланбайын десе де болмай-а ойды. Саржанны баанаы семсеріне олын салан имылы кз алдына елестей берді. Тіпті кенет сол а семсер ынабынан жар етіп суырылып ккірегіне адала тскелі тран трізденіп кетеді. анішер адамны тегі ора келеді. Бегдербек анішер де, ора та еді. Осы глдене тскен дулетті кентке олы жетісімен Бегдербек Амешітті хакімі Жаыпбекпен тізе осып, е алдымен Сыр, Соза, Шу бойындаы аза ауылдарын брыныдан да бетер ысымны астына алды. зіні тас жректігімен Мделіхана нап, оан ханыны бас олбасшысы дрежесіне дейін ктерілмек ойы бар. Бгінгі имылдары сол ктерілуді алашы сатылары.
Ал бл — Бхар ханыны да Ташкенге кзін тіккен кезі еді. Бегдербек болса Бхар елінен атын алан. Оны стіне болаша — жер астынан жік шыарып, екі лаы тік шыан оанда емес, ежелгі кне Бхар мірлігінде трізді. Бегдербек мны да еске алды. Сондытан см шбегі Мделіханды жар басына итере салуа дайын, йткені оан ханыны біраз мінезі оан аян… сіресе ызба, нпсі марлы асиеттері. Ал Ханпадшайым — йел жыныстысыны кн мен айы. Оны крсе періштені де а жолынан таюы ытимал. Адам Атаны жматан уылуына себепкер болан Хауананы кркі де осындай-а шыар. Бір крген адамны Ханпадшайыма ызыпауы екіталай. Аппа ардай ашыл бетін аударып, тостаандай араат кзін клімдетіп бір араанда, кілдегі айысын мытпас бірде-бір еркек дниеден табылмас.
Бегдербек осы Ханпадшайымны Мделіхана тоал шеше екенін де еске алды. Бар кпті зі осында еді. Нпсімар Мделіхан осы слу тоал шешесімен тіл тапса, екеу ара клкі-уанышы жарасса… рине, оларды сырын жасырар тас абыралар бар. Біра осы тас абыралар шбегіні арасында болан оианы Бхар міріне жеткізсе… шбегіні бар арманыны зі сол емес пе! Іслм дінін аяа басып, з кесіні тоалымен кіл осан кнліні кім орай алады? Мхамед пайамбарды салан жолы ата. Мндай хана бкіл Іслм улеті арсы трады емес пе? рине арсы трады… Сйтіп, Бегдербек Бхараа оанды жыып бермей ме? Жыып береді. Осы ебегі шін Бхар мірі де оны мытпас. Ммкін бкіл оанды билетер?..
Бегдербекті Мделіханны келуін асыа кткен таы да бір себебі бар. Ол асым балаларыны тадырымен байланысты. рине оан ханыны бан тікелей атынасы жо. Біра болалы тран анды уаианы соны мірі етіп крсетсе айтер еді? Сатыта орлы жо, егер бл істі зінен шыанын Абылайды ккжал рпаы біліп алса, гімені аяы неге барып соарын кім біледі? Есенгелді мен Саржана адалар а семсер зіне адалмасына кім кепіл? Абылайды отыз бір л, ыры ызынан тараан быып жатан бкіл рпаыны аарынан алай тылып кете аласы? Кптен кім шыпайды, олардан да бір Бегдербекті шыпасына кім ку? Ал егер кнні Мделіхана аударса, оан не істейді? Ташкент шбегіндей іргелес ел емес, тоыз тауды ар жаындаы ду йі трізді, оан ханыны салтанат сарайыны тоыз есігінен тіп Мделіге жеткенше кім бар, кім жо…
Бегдербек клімсіреді. Оны есіне баана Мделіхан мен Ханпадшайыма арнап берген таертегі онаасы тсті. Хан мен тоал шешесі шбегіні жомарт дастараныны екі жаынан арама-арсы орын алан.
Шайды Бегдербек зі йан. шбегі сынан кгілдір фарфор кесені алып Ханпадшайым сыырлай клді.
— Мхамед лім еркем, сіз оана хан боланмен маан баласыз ой, — деді ол, — пренжемді алып отырсам скет крмейсіз бе?..
Хан жауабын ктпей Ханпадшайым бетінен пренжесін алды. ара блтты астынан жарырап кн шыандай, ел аузында ертегіге айналан Ханпадшайымны кркем а жзі крінді. Тоал шешесіні слулыына та алан Мделіханны олынан кесесі тсіп кетті.
— Байа, тентегім, — деді Ханпадшайым Мделіханды еркелете кліп, — мбрк саусатарыызды кйдіріп алмаыз…
Бдан кейін Мделіхан шай ішіп отыр ма, у ішіп отыр ма аармайтын кйге жеткен, екі кзін алмай тоал шешесіне арай берген.
Шай йып отыран шбегі айдаы жо бірдеені сылтау етіп, далаа шыып кетіп, айта ораланында оашада алан гей баласы мен тоал шешесіні арасындаы тек ыраы кз ана сезетін, бір тілсіз шаттыты пайда боланын ааран…
Бегдербек таы клімсіреді. зі ран дзаа екі кгаршынны бірдей оп-оай тскелі транына ол іштей мз-мейрам. «Бсе, аылды адам ашанда болса аыматан тылу жолын оай таппас па! Бхар мірі бан бкіл оанды билетпеген кнде де пайын тгел етпей ме! оан ханына жылына тлейтін жиырма мы кміс тегені, з пайдасына алдырса мртын балта кесе ме? Жиырма мы жиырма сом емес ой, алты лына жаадан алты шаар салмай ма…»
Бл кезде кн де батып кетті. шбегі жасыл башасында шаыран ккек ні естілді. Байс с батан кнмен бірге біреуді шкелі тран баын жотаандай тылсым білмей за шаырды.
шбегі крі белін уалауа ая жаында отыран паша балаа тн ортасы ауа келуін мір етті де, Мделіханны дем алып жатан блмесіне арай ая- дады.
Мделіхан бден тыныып апты. Келе жатан тнмен бірге зін зор уаныш ктіп трандай екі кзі клім-клім етеді. шбегіні шаыралы отыр екен, бл келісімен-а екеуі пия гімеге кірісіп кетті.
— Тентек тре бастаан ереуілден кейін аза ауылдары нін шірген трізді еді, — деді Бегдербек з арамаына жататын азатарды жалпы жадайын сйлей келіп, — ал азір Ташкент улаятын таы бір ауіпті ара блт оршаалы тр. Бл блікті басаруа дайындалып жатан — асым трені балалары. андай кесім айтасыз?
Мделіханны кесі Омархан кезінде де ауыр салы, орынсыз ияната кнгісі келмеген Сыр, Сарысу, Шу бойыны азатары сан рет бас ктеріп ереуілге шыан. Соны е лкені Тентек тре атты кісі басаран ктеріліс болды. Ол он екі мы атты сарбаз жинап алып, оан ханыны арамаына енетін бірнеше алаларды алан. Тентек тре Сайрамды босатып, сол жерге туын тіккен. Сайрама Шымкент, улиеата алалары осылан. Блара арсы Омархан алы ол шыаран. Тентек тре скерін екіге бліп, Сайрам мен Шымкентке бекініп алып за соысан. Аырында азы-тліктері таусылып, амалсыз арсыласуларын доаран. Омархан лшкерлері жеілген елді ана бояп, мал-мліктерін талап, ойына келгендерін істеп, екі жзге таяу адамды дара тартан. Сайрам жерін ан сасытан.