Хан Кене (на каз.яз.)

Есенберлин Ильяс

— Батыр, о аыма келеді, асара тимей… — Байтабын Наурызбайа жалт етіп бір арады да сзін аятамай тотады.

Кенесары кесімін пыша кескендей тжыра айтты.

— Аыма оа сен айыпты емессі!

Наурызбай мен Байтабын арасындаы гімеге Жсіп те аны еді. Жне Наурызбайды Кенесарыны жанындай жасы кретінін де білетін. Слтан сзінен туан інісін анша жасы крсе де, ел бірлігін одан жоары баалайтынын таы да аарып алды. «Ел бірлігі шін соынан ерген батыр інісін оа байлау — р ана атігездік емес, одан да жоары, одан да биік асиет. Байтабына: «Абкен шін кеткен ші болса, Наурызбайдан ал, кегіді айтар, біра Жоламан екеумізді арамыздаы

жаа бірлесіп келе жатан одаты бзба деп тран жо па! Байтабын бан не демек? Расымен Наурызбайды оа ияр ма екен?»

Кенесарыны ойын жалыз Жсіп емес, Байтабын да, Наурызбай да, ала берді, оршап тран жртты брі де тсінді. Осындай ерлік кесіммен шешілмесе, Наурызбай мен Байтабын арасындаы жадай екі елді жауластырар анды жанжала айналып кететінін болжаан батырлар ара тсіп ештее демеді. зге жрт не айтарын білмей ысылып н-тнсіз тран шата Наурызбай кілт брылып, жз адамдай жерге барып «анды кзді» тырымен иыынан сол олына ондырды да ырындай асиып тра алды. Ажал дл осы стте тепкелі келе жатан анды тятай ыайлана берсе де міз бапады. Тек срылт жзі атып келе жатан та бозындай уылданып кетті.

Байтабын да за кттірген жо, абаын шытып сл бгелді де, бір шешімге келген адамдай тез о жа белбеуіндегі тйе тері орамсатан озыжаурын жебені алды да, о олындаы жаты кеуде тсына ктере беріп садаына асыа отап ойланбастан тартып алды. Сол стте… Наурызбайды созылан олыны басында тран а сар жалп етіп жерге лады.

Абкенінен айыран Наурызбайа анша ашулы боланмен, Байтабын баастытан, намыстан ел бірлігін жоары крді. Ккірегіні кзі ашы жас батырды Кенесары зі келіп шатап баурына ысты да:

— Байтабыным, шын мерген екенсі! — деді. — Бгінгі маан крсеткен рметі шін арамаымдаы елді зі тадаан е слу ызын ал.

айы, ашу жрегіне шаншардай адалып трса да бойды алан ам кілдікті аыла билеткен Байтабын ілтипатпен басын иді де ойды.

Жаа ана кенет ара тн келіп, срапыл дауыл жерге рып кетердей обалжыан Наурызбай айыбын кешірген Байтабына атты риза болып, жасы крген сарды бір жігітіне сол лген жеріне кмуді тапсырды да (соынан осы тбе «Сар лген» тбе деп аталып кетті) зі ыр басына ктерілді. Байтабынмен ол алысып амандасты. астары тгіл, достарыны атты сзін кешірмейтін рккірек екі батыр жігітті арасындаы махаббат таласы мен намыс таласы осылай бітті.

Біра ел бірлігін сатауды інісі Наурызбайдан арты ынан Байтабыннан Кенесары іштей кенет сескене алды. «арашыдан шыса да хан тымына бергісіз аылы бар екен. Бл асиетін еске алу керек. Жне мндай жанды зіе дос ете білген жн. Ал алда-жалда арашылыы жеіп, жолымыз екі айырылатын кн туса тадырын аралек шешсін… асынан жау болып кеткен аылды батыр шабайын деп тран алы олдан ауіпті».

йтседе Кенесары атар тран інісі мен Байтабына сйсіне арап:

— Байтабын батыр, — деді жылы шыраймен, — ал енді иын-ыспа, ауіп-атерден аман айтан алыс сапары жайын баянда.

Байтабын бастан ткен оиасыны брін тегіс айтып келді де:

— оырлжа жігіттерінен аным, олар биылы ыса атты дайындалуда: Омбыдан да алы скер шыады деседі… ыс тсе сарбаздар ауыл-ауылдарына тарап, сіз ыстауда тлегіттеріізбен алан кезіізде ордаызды шаппа крінеді, — деп сзін аятады.

Жылдаы деті бойынша ол ыс тсе бар скерін елді-еліне таратып, жаз шыа айта жинайтын. Биыл да сондай ойда еді. Бес мынан асып кеткен салт атты жауынгерлерді азы-тлікпен, аттарын шппен амтамасыз ету оай ма? ыс кзі ырауда, здері де бл маайа келіп орналасалы жылдан асан жо. Жау ереуілшілерді лсіз кезін дл тапан трізді. Егер Омбыдан солдат шыып бес жзге жетер-жетпес тлегіті, батыры бар слтан аулын ысты кні оршар болса, тылып кету иын. Арлан асырды ашыларды омбы ара амап соатынындай, патша генералдары да бдан ш алар кезін дрыс кздеген екен. «Жо, жо, олай оп-оай ола тсуге болмайды. Батыс Сібір генерал-губернаторы скер шыарып ысты кні стаймын деп жргенде біз Орынбор жаа, Кіші жз жеріне ауысып кетуіміз керек. Ойламаан жерден пайда болан ереуілшілерге Орынбор соыс губернаторы не ылады? Ол амданып бізбен айасанша ыс та тер. Ар жаын таы крерміз. Ммкін тіл табармыз. лы атаулыны брі Горчаков секілді анішер емес шыар…»

Кенесары дл осы арада жрта бл ойын ашан жо. Ол Байтабын шапан малды Аыбай айдап келе жатанын, Ожар екеуіні кштен блініп жасы хабарды айталы брын жріп кеткенін естіп болды да, жадырай тсіп тас абаын айта ашып:

— Біраз шаруа бітіріп айтан екенсі, кп-кп алыс, — деді, — Ожар осында ма?

— Жо, ол жолдаы бір арауыл аулына брылып кетті.

— Неге?

— Онысын айтан жо. Маан жре бер деді. Шамасы лі де ты тыдама трізді.

Ожарды атын естігеннен-а Таймас елере алан.

— ай Ожар? — деді ол кенет срлана тсіп.

— убетті Ожары.

— Ол см бл жата айдан жр еді?

— Омбы абатысынан ашып шыып, Тайжанны ызымен бірге бізге келіп осылан, — деді Кенесары.

— Марм Тайжанны ызы бар ма еді?

— Орыс олында кдікте жрген ызы бар екен. келеріні жолдасы деп Ожара ерге шыыпты.

— -!

— Ожарды неге см деді?..

— Бл бір за оиа… Кенеке, соынан айтармын, — Таймас Наурызбайды жігіттеріне арады. — Тайжанны ызы айда?

Шеткерірек тран жатаан ара жігіт жауап берді.

— Осы ауылда. Анау шеткі а отау соныкі.

— Япырмай, ?..

Бл кезде кн де батып кеткен. Ымырт йіріліп араылы тсе бастаан. Кенесары лденені ойлап сл тнжырап трды да:

— Байтабын мерген, алыс жолдан айтты ой, бір-екі кн демал, сосын маан соарсы, — деді, — сйлесетін шаруа бар.

— п.

Кенесары ауыла арай беттеді. зге жрт соынан ерді. Тек Байтабын ана орнынан озалмай трып алды.

Кенесары ордасына келгеннен кейін Таймаспен екеуі оаша отырып, за сйлесті. Тайжанны жалыз ызыны келерін жауа стап берген адамны ойнында жатуын екеуі де смды крді. Кісі жіберіп Алтыншашты ордаа шаыртып алды. Таймас инала отырып, уылжыан жас бала мінезді Алтыншаша кйеуі Ожарды кім екенін айтып берді. Бір ажабы, жас келіншек еірей жыламады, «мені одан тара крідер» деп жалынбады. Тек суытан алтыраандай дір-дір етіп, тостаандай млдір кзінен екі-ш тамшы жас домалап кетті. Осылай озалмай за отырды да, лден уаытта барып, керегеге кзін аудара шиедей ызыл еріндерін сл ашып:

— зім де сондай бір смдыты сезіп жр едім, — деді. — Аажан, кмнімізді бетін аштыыз. Ал кем мен Сейтен ккем шін Ожар лі маан жауап береді. Оан кегімді жібермеске алдарыызда ант етемін!

— араым, — деді баанадан бері Алтыншашты слулыы мен стамдылыына та алып отыран Кенесары. — Кек алу — еркекті ісі, а саусатарыды ана малма! Тайжан мен Сейтенні нын зіміз де аламыз.

— Жо, — деді Алтыншаш тіл тартпай, — ккетайлар, бл кекті зіме алдырыыздар!

Талдырмаш жап-жас келіншектен Кенесары р ана айсарлы емес, келеріне деген бір млдір таза сезімді байап алды.