Хан Кене (на каз.яз.)
Шрифт:
Граф бірдеме ойына тскендей орнынан трегеліп темір шкафтан екінші бір папканы алды.
«И, и, патша азам мені тілегім шін зіні брыны указын бзан жо па еді? Ол указда…»
Перовский Указа кз жгіртіп ои бастады. Бл Бірінші Николай патшаны бір мы сегіз жз отыз сегізінші, азаша Ит жылы мамыр айыны бірінде берген Указы еді. Онда «ылмыстары шін арестант роталарына жіберілген азатар, мерзімді уаыттары біткеннен кейін де туан жерлеріне айтарылмай, скер ызметіне жарайтын сенімділері солдата беріліп, ал згелері Иркут губерниясына жер аударылсын», — деген.
«Патша азам осы мейірімсіз Указына арамай, — деді граф ішінен, — Кенесарыны
Ал сондаы марм Бірінші Александр туан кнгі балмен, оранышым Бірінші Николай патшаны туан кніне арналан кешегі бал айырмасы андай? Жер мен кктей! Алашы балда ылышты жзіндей ылшылдаан офицер едім, алдымда мен асатын сан ызы асар белдер бар болатын, бар болашаым мені ктіп тр еді ой… Ал кешегі балда ше?.. Шын ызыы артында алан крілікке бас ие бастаан жан секілді крінген жопын ба, салтанатты сарай бикештеріне… Айаным трізді жас слуды оашаа алып кетпек тгіл, патша азамны кілдесі жезкше Нинаны зіліне зіл айтара алмай алдым ой… И, и, блені брі осы зілден басталан жо па?.. Сйтті ой».
Василий Алексеевич тнжырай ойа кетті. Расында ол ойланатын жйттер кп еді. Перовский оана зі басарып баран Доыз жылы стсіз экспедициясыны уресінен тылан со, биыл азыра дем алып кіл ктерейін деп жазытрым патша азамны рсаты бойынша Петербургке келген. Жасты ша ткен жерді ыстытыы андай, осы тамаша астанада ш-трт ай серуендеп алан. Енді айтам деп тран кезінде патша азамны бір ызыны туан кні болып, соны балына атынасан. Балда ыдырып жріп Бірінші Николай императоры мен оны кілдес йелі, Петербургты соы кезде ауыза іліне бастаан слуы Нина Макеевскаямен кездесіп алан. Амандасып боланнан кейін сайал Нина:
— Ах, патша азам, сізді маан берген удеізді орындамауыыза Василий Алексеевич те кінлі ой деп ойлаймын, — деп клген.
Патша сарайы йелдеріні мндай сзді астарсыз айтпайтынын білетін Перовский дереу:
— афу етііз. Егер мртебелі патша азам уде берген болса, ол удені орындау шін Орынбор лкесіні скери губернаторы граф Перовский з жанын пида етуге бар, — деп басын иген.
— Онда алай боланы? — Слу Нина сиырлана клген, — патша азам маан осы тойа кйлектікке бхар дриясын алдырам деп арнаулы керуен жібереді. Ал ол керуенді Ташкент тбінде соыс ашан сізді Кенесары слтаныыз тонайды… Бл айып емес пе?
— Ол ммкін емес. Кеше ана хабар алдым. Бесінші сентябрь кні Кенесары слтан зіні Торай зеніні жаасындаы ордасында болатын.
— Орынбордан Арал теізіні жаасына дейін екі ай жретін тек орыс генералдары ана, — деген Николай патша кекете, сл абаын шытып. Бнысы Перовскийді Хиуа хандыына арсы отыз тоызыншы жылы шыаран экспедициясыны Арал теізіні жаасына екі айда зер баранын бетіне салы ету, — ал ырыз слтандары Торайдан трт мы скермен жеті-а кнде Созаа жетеді екен.
— афу етііз, патша азам, мен сізді алжыыыза тсініп трам жо. — Перовский басын ие тскен.
— арамаындаы ырыздарды не істеп жатанын, патша генералдарынан емес, генералдары патшасынан білетін болан екен бл баытсыз Россияда. — Николай патша абаын тйе тскен. — Білмесеіз айтайын. Сіз оран боп жрген Кенесары слтан осы жылы жетінші сентябрь кні зін хан деп жария- лап, соны рметіне бір жетіден кейін оан хандыына арсы Ташкент тбінде соыс ашан.
— Бекер болар… — деген Перовский сенерін де, сенбесін де білмей. йткені жаында ана зіні орнында алан генерал-майор Генстен хат алан. Хатында ол адъютанты Гернні Кенесары ордасынан бірінші сентябрьде айтанын жазып «Ол жата брі тыныш, Кенесары бітімні е соы шешімін ктіп жр» деген.
— Бекер! афу етііз, адірлі Василий Алексеевич, бгін ана оан ханы Шерліден шабарман келді. — Николай патша соы кезге дейін зіні сйеп жрген губернаторын біржолата жермен-жексен еткісі келмеді. Енді ол жзіне сл шырай берді, — осы уаыта дейін князь Горчаковтан грі граф Перовскийді жаын санаса онымыз Кенесарыны сіз хан етсін дегеніміз екен деп тсінбеіз. «Бір патшалыты ішінде екінші патшалы болуа ммкін емес». Жне Индия, Ауанстан, Орта Азияда аылшындар мен бізді тілегіміз арама-арсы келіп отыранда, Бар, оан, Хиуа хандытарымен сауда-саттыты, арым-атынасты бзу Россия империясыны саясатына жатпайды. Мны да ыыз. Демек, Кенесары гімесін бітіретін уаыт жетті. р губернатор з бетінше саясат жргізуден ештее нетін емес. Сондытан мен бгін Чернышев мырзаа Сібір мен Орынбор губернаторлары тізе оса отырып, биыл жазда Кенесары озалысын біржолата ртатын болсын деген бйры бердім. Егер бл міндетті орындай алмаймын десеіз…
— Брін де тсіндім, — деп Перовский басын ие тскен.
— Тсінсеіз, кп кешікпей Орынбора жріп кетерсіз деп ойлаймын. — Патша азам басын изеп оштасты да, енді кідірмей, асындаы слу келіншекті олтытап кете баран.
Нина Макеевская Соыс министрі Чернышевты Николай патшаа жаындастыран йелі екенін граф білетін. Ал сол Чернышевты кптен бері Перовскийді орнына артиллерия генерал-майоры Обручевті ойысы келіп жргенін де сезетін. Тек патша азамны зі Перовскийді сйейтін боландытан «ауыстырайы» деуге бата алмайтын. «Чернышев ойлаан масатына жаындап алан секілді-ау» деді граф ішінен, патша азамны сзінен зіне кз арасты згере бастаанын сезіп, «бір атына кйлекке деген тораны мезгілінде келмегені шін бір елді тадыры згеше шешілуі керек».
Перовский сол тні та ата-а Орынбора аттанан да суыт жріп кеше жеткен. Келген бетінде-а Генстен болан уаианы аныын білген. Бгін олданар шараны шешпек.
Кенесары озалысын басуды аылдаспа болан Перовский арамаындаы аа слтандара «тез жетсін» деп ат шаптыран. Ал барлы жадайды толы баяндауды генерал Генске тапсыран. скери губернатор бл баяндамаа бір тулік ана уаыт берген. азір сол генерал Генсті ктіп отыран жайы бар.
— скери губернатор мырза, — деді есікті ашып хатшы-адъютанты аба келген бала жігіт, — генерал майор мырза келді.