Хан Кене (на каз.яз.)
Шрифт:
— Бдан бізге келер андай зиян бар? — деді Перовский Генске арап, — бір мы сегіз жз отыз тртінші жылы асым трені баласы Саржан Россия империясы арамаынан ыры мы йлік ыруар елді алып ашса, бгін асым трені екінші баласы Кенесары слтан сол ыры мынан оан хандыыны арамаында алан жеті мы йді кейін айтарамын деп соыс ашуда. Бл Россия империясыны жеісі емес пе?
— Жо, бл Кенесары слтанны жеісі, — деді кенет тнжырап кеткен Ахмет, — азір оны арамаында Найман, Бааналы, Арын, Табын, Тама, Шекті, Шмекей, Байбаты, ыпша рулары бес мы ауыл, яки екі жз елу мы шаыра
— Неге?
— Оны кксегені Абылайды заманы. Бар азаа зі хан болма!…
— Жарайды, — деді Генс, — Кенесары хандыты кксесін, ал сонда… — генерал-майор абаын сл шытты, — жаа зі айтты ой, оны арамаында екі жз елу мы й бар деп, р йде трт адамнан болсын… Сонда бір миллиондай кісі бір Кенесарыны хан етеміз деп бізбен креске шыып жр ме? Осыншама адамды орытып соынан ергізе алмайсы. Жо, Ахмет слтан, мндаы гіме лдеайда тереде. лгі миллион адамны а патшаа арсы наразылыы мен Кенесарыны хан болсам деген арманы штасып жатыр. Мндай жадайда біз Кенесарыны емес, лде адасып, лде шауып алады деп орып сол слтанны соынан еріп жрген жртты еске алуа тиістіміз. Кенесарыны ртамыз деп миллион адамды ртуа болады ма?
— Болады! Неге болмайды?! — деді кенет Ахмет аттыра дауыстап жіберіп.
— зімен бір туан азаы болса да ма?
— Мейлі. азаым болсын, шршітім болсын. Айтаныма кніп, айдааныма жрмейді екен, ырып тастау керек!.
Генс оан ренжи арады. Алдында тран адам, кенет генерала адам емес, ан мар орау секілді болып крініп кетті. «Халыты боса ырмау керек» деп лтымыз блек біз ара тскіміз келеді, ал мынау… Генс кенет Ахметке «Халы сендей слтандарды неге жек кретіні енді тсінікті болды. ке Айшуа ханны баласы Жантрені халы лтіріп еді. Байа, Ахмет, сені де ажалы халы аарынан келмесін!» — дегісі келіп кетті. Біра Перовский брыныра:
— Жарайды, біз мына генерал мырза екеуміз Кенесарыны зімізге ан ткпей баындыруды жн кріп едік, — деді. — Егер ондай ммкіншілік болмайды екен, — кш жмсауа да бармыз. Сонда Кенесары жасаын таландауа лдері жете ме?
уананнан Ахметті кзі жар ете алды.
— бден жетеді. Кенесарыда азір сегіз мыдай атты скер болса, мына біз Жантрені слтан-правитель екі баласы Ахмет пен Арыстан ш мы жауынгер арсы оя аламыз. Жантрені інісі слтан-правитель Баймхамед екі мы адам береді. Жаппас лы Жанабылдан, Кенесарыа осылмай алан Ор бойындаы Тртара, Жаалбайлы руларыны биі Ккір, Биажаннан мы адамнан шыады. Кенесарыны асы ыпша биі Жабыршыны Баложасы мы сыпай берсе… Сонда анша болды? Тоыз мы ба? Бан Орынбор скери губернаторы екі мы солдат осса, лшынып отыран Батыс Сібір скерісіз-а Кенесарыны биыл кзде жо етуге болады. Тек рсат етілсін.
— Жасы, — деді кенет Перовский, — зге слтандар келсін. Кешке кееселік. Жолдан шаршаан шыарсыз, зірге тыныа трыыз.
Ахмет шыып кеткеннен кейін Перовский:
— Крді бе, мртебелі досым, — деді Генске, — аза жерінде феодалды, рулы дстрді андай мыты екенін? р слтан, би арамаындаы руластарыны жігітін з солдаттарындай жмсай алады. аза та бір, ой да бір, тек алдарына тсетін серкесі болсын!
— Жо, — деді Генс абаын сл шытып, — аза дарынды халы, батыр халы, тте баытсыз халы.
Перовский жауап айыранша адъютант таы йге кірді.
— Генерал мырза, — деді ол лденеге сл ызарып, — азаты тамаша екі слу ызы келіп тр. Кет десем, сізге кірмей кетпейміз дейді. Бірі орысша судай біледі.
Перовский мен Генс біріне-бірі арады. аза ызыны орысша сйлеуі екеуіне де та дние.
— Кірсін, — деді Василий Алексеевич.
«ыз» деген сз жас кезінде бозбалашылыты басынан кп ткізген Перовскийге жылы тиді ме, ол еріксіз жаасын жндеп, тікірейген сарылт мртыны шын сл шиыршытай деміледі. Генс пен Перовский біріне-бірі арап кліп жіберді. Жйрік ат шаппаса да ырындайды деген.
Осы кезде йге сндене киінген екі ыз кірді. Біріні басында сукеле, сонысына араанда жас тскен келіншек секілді. стеріндегі киімдері бай ыздарынікіндей тора мен дрия болмаса да, кз тартарлытай демі. ызыл шибарыт амзол, аятарында ызылт кким етік, а патсайы шытырман кйлек. Келіншекті асындаы ызды басында ызыл тлкі кілі брік, белдеріндегі кміс белбеу бларды Арадан шыандарын аартады.
— Сау саламатсыздар ма, мртебелі генерал мырзалар, — деді сукелелі, шашы жерге тскен келіншек. асындаы ыз орысша білмегендіктен ескі Ара дстріменен екі олын кеудесіне апарып, басын иді.
— здерііз де амансыздар ма, аратарым? — Генс бірінші болып аман- дасты. — айдан жрсідер! Аттары кім?
— Мені атым — Алтыншаш, жанымдаы ызды аты Кміс. Кенесары аулынанбыз, — келіншек орысты таза тілімен тсінік берді.
аза ызыны орысша осыншама демі сйлегеніне та алан Генс:
— Орысшаны айдан йренді? — деді.
Алтыншаш кесі Тайжанды атаннан кейін алай орыс арасына тскенінен бастап, е аыры Кенесары батыры Байтабына ерге шыанына шейін жасырмай, бар мірбаянын демі орыс тілімен айтып берді. Орысша сйлеп тран кімні ызы екенін енді ан Перовский;
— Бізде андай шаруа бар? — деп срады.
— рметті генерал, сізді ділетті жан деген со келіп трмын, — деді ол кенет кзіне келген жасын сртіп, — ткен жылы Кенесары слтанны айдалып кеткен бар туыс-жаынына патша азамны амнистиясын алып бердііз… Мені ондай лкен тілекті сізден талап етер аым жо, тек аяыз деп тінемін… Е болмаса Туринскіге жер аударылан аа-інілерім мен апа-сілілерімні амандыын білдіріп берііз…
Генс кзінен жасы соралап тран келіншекті аяп, теріс брылып кетті.
Ал Перовский:
— Жаныдаы баланы андай шаруасы бар? — деді Алтыншашты тінішіне бірден жауап бере оймай, сылтауратып.
Алтыншаш Кмісті де басынан ткен уаианы жасырмай тегіс айтып кел- ді де:
— Б да сіздерді делетті дегенге, оырлжа аа слтанны стінен шаым айтып келіп тр. Осындай озбырлы істеген адам ешбір жаза тартпай кете бере ме дейді. кесі бдіуаитты да сол оырлжа сыпайлары лтірді.
— андай айуанды! — деді Генс Кмісті аяп кетіп француз тілінде.
— И, дала заы айуандыпен шектес келеді! — деді Перовский де французша жауап айырып.