Хан Кене (на каз.яз.)
Шрифт:
— Бл ауылда да бір блік бар секілді, — деді ара ср, — брылып кетелік.
— з еліні блігінен брыланда айда барасы? — деді Есіркеген. — Туекел, не болса да бара крелік.
Блар ауылды оршаан сыпайлара таяанда алдарына егезердей ара мртты жігіт згелерден блініп шыа берді.
— Ей, кімсідер? — деді ол астындаы абоз атын ршытай айналдыра ойнатып, аналарды слемін алмай.
— зіміз ой, — деді Есіркеген, ананы кеудесіне таан кк ша белгісінен Кенесары скері екенін біліп. — Крмей трсыз ба?
— Кргеніме крімдік берейін бе? — жігіт ні грілдей шыты, ашулы жан екенін бірден сездіріп алды, — зіміз дейтін мені екі туып
— Аманды жо, саулы жо, берген слемімізді алмай жатып, мншама тйілгенііз не, аасы, — деді Есіркеген биязы нмен, — Арадан келе жатан жолаушымыз, Ырыз бойындаы Табына наашылап барамыз.
Араны ай тсынан боласыдар?
— араралы жаынан.
— аракесексідер ме?
— И…
— Кесіп алса ан шыпас, ел билейтін жан шыпас дейтін аракесек екенсідер ой.
Есіркеген, шамдана алды, біра зін зі стап сыр бермей таы да биязы нмен:
— аз дауысты азыбекті естімеген азата да жан болады екен-ау! — деді кекесін клкісін жасыра алжыдаан болып.
ара мрт бл жолы Есіркегенге зілдене арады.
— аракесек ділмр келетін еді, сен де ділмр екенсі. Сір, сол азыбек биді рпаы болмаса нетсін…
— Жо, азыбек биді емес, Масан биді немересімін.
— лгі Жамантай аа слтанны аылгйі Масан биді бе?
— И, дл соны!
— арма салып ала алмай жрген алабам, аузыма зі келіп тскен екенсі, жр олай болса!
Мрттыны даусы бл жолы ктем шыты. Кенесары еліні Жамантайа деген асты кз арасты енді зіне ауанын Есіркеген бірден сезінді, біра ара мртпен сз таластырмады.
Найзаларын олдарына клдене стаан он шаты салт атты жаяу ш жолаушыны оршай, ауыл ортасына арай жрді.
Блар ауыла кіре шеткі араша йден арлыан крі дауысты жотау естіді. лік бар жерде бата оымай тпейтін азаты ескі дстрі, Есіркеген араша йге арай беттеді. асындаы жендеттері де арсы болан жо, сыртта трып алды. Ол йге кіріп келгенде е алдымен кргені шопыт тыма, жырты шекпен, жылап-сытап отыран кіле кедей болды. Сол жата слайып ыр мрынды, мрты жаа тебіндей шыып келе жатан жас жігіт жатыр. Трі лген адам трізді емес жаа ана йытап кеткен секілді. Басында екі бйірін таянып, а шашын жайып; крі шандыр бетін жоса-жоса ылып тырнап тастаан шйкедей ара кемпір:
Атаа нлет хан Кене,
Басыа тссін ойран-ай,
Суалдырды кзімні,
арашыын, ойбай-ай! —
деп арлыан дауыспен зар еірейді.
лікті кеуде тсында арындасы ма, лде жбайы ма, бір келіншек отыр. Жзі а шберектей, жаса толы тостаандай ара кзі шарасынан шыардай боп керегеге арап атып алан. Есіркеген бата оыды да шыып кетті. Біра лгі сурет кз алдында трды да ойды.
Аздан кейін бны ара мрт ауыл ортасындаы алты анат а йге алып келді. Белдеуде кіші-гірім атан тйедей абоз ат тр. Брі йге кірді. Тр алдында жатан оыр киінген, зор денелі кісі басын жастытан сл озады.
— Аыбай аа, — деді ара мрт, — мына жігіттерді ауыл стінен стап алды. Жамантай аа слтанны елінен крінеді, Ырыз маындаы наашыларымыза бара жатырмыз дейді.
апсаай оыр еле етіп басын ктеріп алды. й ішінде клбей жатуына да себеп бар екен, енді ол малдас рып отырып еді, басы керегені шына тиер-тиместей зор денелі бір алып екен. Адамнан грі, ертегіде кездесетін дулер трізді. Тек жалыз кзді емес, екі кзді жне сонау тас абаты оырай ссты тсінде бір жылы шырайды сазы білінеді. Бл Кенесарыны бас батырыны бірі Аыбайды зі еді «Аыбай бл жата айдан жр» деді Есіркеген ішінен. Бл ма Кенесарыа арсы жаты жері емес пе еді?» йтсе де бала жастан лкенді рметтеп скен жас жігіт, сонау трде отыран шірек кзді алыпты мысы жегендей, иіліп слем берді.
— Ассалаумаалейкм.
— Алликімассалам, балам. — Аыбай жас жігітке тесіле арады. — анды бала см Жамантайды кімі боласы?
«, Аыбайды Жамантайа деген бітпес ші бар деуші еді, рас екен. нінде атарда атан мздай бір мызымас ызар жатыр-ау!»
— Жамантай аа слтанны арамаындаы елді жігіттеріміз. зім Масан биді немересімін, мына жігіттер ауылдан ертіп шыан серіктерім.
— -. Баы бар бала екенсі. Жамантайды жаыны боланыда бір жамандыа шырауы кміл еді. — Аыбай енді тксиген абаын сл ашты, — Масан арт лі тірі ме? А патшаны олтыына кіріп алдыдар ой, ауыл-айматары кйлі шыар?
— Кйсіз емес. Атам лі тірі.
— И, солай болар, — Аыбай лденеге кінгендей ауыр крсінді, — отыран ел отырып алды ой… Жем іздеген аш асырдай тек мына біздерміз ой сар даланы сары бауыр етіп кезіп жрген…
— Сіздерге де кшпеу керек еді.
Аыбайды абаы жауар блттай жабыла алды.
— Сонда Жамантайша а патшаны лы бол демексі бе? Масан артты немересімін дегенге асылды рпаы ма деп алып едім, алыса ша алмайтын сауысан боп шыайын деп трсы ба, алай? — Аыбай тез ашуланса да, тез айтты. — Ж, ышымаан жерімді асымай жайыа отыр!.. Ал отан адыан ялы брідей, тізе осып айда бара жатырсыдар?
— Масан атам Бкей тымымен дандал ой. Ырыз бойындаы наашыларымыза бара жатырмыз…
— рине, атаны слтан тымымен ілік-шатыс боланына сен кінлі емессі, — деп келе жатты да Аыбай кенет сзін баса жаа брып жіберді. — Жолай Крібай артты аулына соты ба?
— Сотым.
— Соса, болан анды уаианы крген шыарса?
— Крдім.
— Крсе… Ол сені Жамантайлары секілділерді ісі.
— алайша? Ол ауылды шапан Ордан шыан «крі ылыш» тобы деп еді ой.
— Сонда жендеттерге жол сілтеген кім? Жамантай трізді елін сатан Ахмет правительді адамдары. Осы ауылды би, асаалдары.
Аздан кейін Аыбай батырды сзінен Есіркегенні тсінгені мынау болды: Кенесары Ор аласынан войсковой старшина Лебедев бір мы тоыз жз солдатпен Торай бойына шыуа дайындалып жатыр деген хабар алады. Кп кешікпей слтана тышылары арылы Сібір мен Орынбор губернаторларыны шекарасында отыран Кенесарыа тілектес ауылдара екі жз солдат шыты деген суы сз жетеді. Кенесары «солдаттар осы арадан теді-ау» деген ауылдара «егер олар крінсе бізге хабар берідер», — деп кісілерін шаптырады. азір здері отыран ауыл, стерінен Крібай артты жайлауларына арай ткен ол туралы Кенесарыа хабар бермек тгіл, кп солдат айта оралып осы ауылда тыныып жатандарында «солдаттарды крген жопыз» деп бларды алдайды. Артынан аныын естіген Кенесары аарына мініп, бес жз сыпайын зі бастап келіп, осы ауылды шабады. «Блары не, й?» — деп йден жгіріп шыан лгі бала жігіт, ат аып кетіп леді. Ал Кенесары орасан атігездік істейді. Ауылды бас ктерер сегіз асаал билерін ат бауырынан ткізіп рып лтіреді. Бар малдары мен отыза таяу ыз-келіншектерін, елуге жуы жігіттерін байлап-матап алып кеше зіні ордасына жріп кетеді. Кектескен слтан, Аыбай басаран екі жз сыпайына ауылды алан атын-алашын, шал-кемпірін тегіс осы арадан кшіріп зіні арамаына айдап келуді бйырады. йлерін жыып, жртты кшуге ыайланып жатаны осы бйрыты орындау рекеті болып шыады.