Хан Кене (на каз.яз.)
Шрифт:
— Кенесарыны жасыл туыны астына кіргісі келмеген жрт жрт емес! — Ол брынысынан да срлана тсті. — Ондай елді мейлі аны судай асын, мейлі брі ойдай бауыздалсын, егер оан абаымды шытсам, Абылай атамны аруаы атсын!
Жсіп Кенесарыны мндай трін брын крген емес. Жне оны наыз шын сырын дл азіргідей шешіле айтуын алашы рет естуі. Кенесарыны айтанын орындайтынына Жсіп кмнданан жо. йткені тре тымдарыны халыты оймен те кретінін, аныпезерлікті арасында алы бара тадырын ойыншы санайтынын брын да білетін. Ал Кенесарыны ойлаан масатына жету шін ара халы тгіл, зіні туан кесін де рбан ете алатынына талай рет кзі жеткен. Мндай жауызды аракетпен армана жету дісі Шыысханнан, Аса Темірден
зі де солай болды. Брын тек шіккен аа слтандарды, би, даталарды аулын шауып, малын айдап алатын болса, енді соларды арамаындаы жазысыз елдерді де шабуа кірісті. Патша кіметіні санаы бойынша Кенесары он жыл ктерілісіні ішінде жз жетпіс бес ауылды тонап, бес жз жазыы жо кісі лтіріпті. Соны бестен трті аыры бес жылына жатады.
Кенесарыны шешімінен жаны тршігіп кеткен Жсіп, ханды орынсыз ан тгуден тотатысы келді.
— Алтыбай аулын шапсаыз, зіне берілген биді шін айтарамыз деп патша кіметі атты шара олдануы ммкін. Оларды олында азір екі балаыз бен Кнімжан ханшаны барын мытпаыз. Егер Алтыбай аулында ан тгілсе…
— Аршабо пенен Обыріш мені де атын-баламды лтіреді дейсі бе? — деді Кенесары, ауыл азатарыны ойан аты бойынша Горчаковты «Аршабо», Обручевті «Обыріш» деп атап. — Жо оны істемейді. Онда мен олымдаы есірей орыстарды лтірем. Жне орыс жанаралдарына бізді бірімізді біріміз ыра бергеніміз тиімді емес пе? Жерлері кеиді. Ал алда-жалда…
— И, алда-жалда?…
— Саан айттым емеспін бе, з дегенімді істеу шін ештееден де тайынбаймын деп?..
Жсіп шошып кетті. Кенесары оан бір аяу, мсіркеу, иналу дегенді білмейтін тас мсін трізді крінді. «И, бл тас мсін, мнда жрек жо. Жрегі болса зіні жасы кретін атын-балалары жайында блай дер ме еді?.. Мндай адамды тсіну иын. Жо, бл адам емес, ара тас. Ал мейірімсіз ара тасты алай тсінерсі… лде осындай ара тас болуа ашынанынан барып отыр ма?»
Кенесары таы да оны ойын бліп жіберді.
— Сен мені з блтірігін аямас бір орау асыр екен деп тран шыарсы, — деді ол, даусы кенет дірілдеп кетіп, — олай ойлама! Мені де жрегім бар. йелім мен балаларымды мен аясам да олар аямайды. Болар іске болаттай болу керек. йтпесе айы деген ашан да болса адастырады. Адаспас шін айы дегенді біржолата жрегінен уу керек. Бйі ысыланда зін зі шаып лтіреді. Мен сол бйі рлы жопын ба? зін аямаан кісі аузын ан етеді. атын-баламды да рбан ете алатынымды жауым крсе, менен брынысынан да орады. Ал орыпаан жерде сыйласу жо, хан деп санасу жо. Ал егер хандыымды берік стаым келсе, елге де з басыма да аяушылы етпеуім керек. аталды жеісті е керек шарты.
Жсіп енді Кенесарыдан шын шошынды. Кенет оны алдына осыдан ш жыл брын Сыздыты алай сынааны елестеп кетті. Жсіп балажан болатын. Біра о жолы Сыздыты пышаа тседі деп аяан жо. Аяан болса блай сынамаыз деп Кенесарыа жалынар еді. Жсіп оны істемеді ой. зіні осы ылыын ол артынан сан рет ойлады. «Неге мен сонда Сыздыа ара тспедім? лде Сыздыты мен бірдееден жек крдім бе, немесе онда адамны ішін жылытпас бір мінез бар ма еді?» — деп шешуін таба алмай сан басы атан. Сол сраына кенет Жсіп шешім тапандай. «Ие, ие, дниеде осы слтандар трізді асыр тектес жандар аз емес шыар. Адам оларды тірі жргенінен лгенін тілейтін болар. Жрт тегі асырды немесе блтірігін лтірдім деп опы жемейді. Мені де жрегімді тре тымына деген зім лі аара оймаан сондай бір сезім билеген екен… Сол кні Сызды туралы соншалы иналмау- ыма лгі жасырын сезім себепкер боландай ой. Ал асыр тектес тымыны Кенесары шын арланы. Арланы болмаса лгі жан тршігерлік сздерді айтар ма еді?»
Кенесарыны йелі мен балаларын аншалы жасы кретінін Жсіп есіне тсіріп, ызаланан слтанды орынсыз ан тгіске барызбас шін таы аыл берді.
— Кнімжан ханшаны балаларымен азір Ордан Орынбора келді деген сыбыс бар, олымыздаы ттын орыс офицерлерімен айырбастайы деп скери губернатора хат жазса айтеді?
Кенесары кенет еле ете алды.
— Бл табылан аыл. Барон Уйлер мен есауыл Лебедевті былай ойанда бізді олымызда жиырмаа тарта есірей орыс офицерлері бар. Соны брін, Кнімжанды бас етіп бізді ауылдан алып кеткен отыз бес адама айырбастасын. Солай деп хат жаз. Жне… — Кенесары ойлана алды.
— Таы не айтпа едііз?..
— Жанарал Обыріш келгелі арамыз шиеленіп бара жатыр-ау… Орынбор скері шыпаанмен Омбы солдаттары ояр емес. рине мны брі Аршабо пен Обырішсіз болып жатан жо. Орынбор бізбен зір жауласпай отырса, ол ана Кеністі шаруасы. Ерте Кеніс кете алса, басымыза гір-тая ойнайтыны даусыз. Сондытан кні брын Обырішті зіне таы бір хат жазайы. Аыры рет алдынан тейік…
— Хатты не деп жазамыз?
— «Алдыы жылы Орынборды скери губернаторы мен жанарал Кеніс рметті патша азамны атынан бізге мнпс жариялап, бар кнмізді кешкен. Мндай адірлі адамдарды сзіне сеніп біз а патшаа арсы мылты ату мен ылыш жмсауды тотатан едік… Ал биыл наурызды жиырма бірінде, зіміз аа шыып кеткенде, Омбы аласынан шыан Сотников жасауыл басаран жаса аулымызды шауып, мал-млкімізді талап, Кнімжан слтаншаны бас етіп, бірнеше адамды стап алып кетті… Бндай жадайда жасылыты бір дайдан болмаса, орыс бастытарынан ктуге болмайтынына кзімді жеткізді» де. Жне жалынан адам секілді крінбей, лі де болса тігім-бітімге келейік деген кіл білдір…
— Мал.
— Оан кнбесе з обалы зіне. Боса да бізді аямайды екен, біз де оларды аямаймыз.
— Тсінікті.
— Жне осы уаыта дейін бла йрыа салып бізге осылмай алдап жрген билерді бріне де хат жазыдар. сіресе Назар руыны асаалдары Байтре мен аракшікке..
— Хатты не деп жазайы?
— «Мені ханымыз деп сын. Айтаныма кнсін, айдауыма жрсін. Сйтсе біз де оан оранбыз. Брыны кнларыны брін кешеміз. Ал бны істемесе… Отыз жыл жауабын ктемін, жауап ала алмасам, алан отыз жылда здерін жазалаумен темін» де… Осындай хатты бізге теріс арап жрген Жаппас руларыны билері секілді зге билерге де жазыдар.
— Жасы.
Кн де батуа айналан екен. Сніп бар жатан алтын сулесі Алашаханны кгілдір кмбезіні стінде ойнап, ерекше сулеттендіріп тр. Кенесары лдекімні аяыны сыбдырын естіп артына брылды. Таймас екен.
— Кенеке, Орынбордаы балалардан жасырын шапыншы келді.
— Жасылы па, жаманды па?
— Жаманды.
Кенесары сол тсін згертпеген алпында сл кідірді.
— азір жасылы кту иын болар… Не дейді Алтыншаш келін?
— Жіберген хабарына араанда жанарал Кеніс пен скери губернатор Обырішті арасы нашар крінеді…
— Жаман хабары осы ма?
— Екі тйе сйкенсе ортасында шыбын леді. Екі жанаралды келіспеуінен бізді аза мселесі кйрейді. Граф Перовский кеткеннен бері бізді бар сенеріміз Кеніс емес пе?
— аза мселесі кйреп болан жо па? Енді олардан не ктесі?
— мітсіз тек шайтан ана, Кене хан. лі де болса Орынборменен тіл табу керек.
— Мен тіл таппаймын деп жрмін бе? Тіл тапысы келмейтін здері емес пе?
— Кштіні арты диірмен тартады, тіл табу бізді жатан болу керек.
— Сонда, Таймас, тымаыды алып алдына барып жгін дейсі бе? Жгінер де едім, тымаыммен бірге басымды аып тастамасына кзі жете ме?