Хан Кене (на каз.яз.)
Шрифт:
Дадаран жрт «аттасын, аттасын» деп Кенесарыа арады. Хан малдап басын изеді.
Бйректей блтыдаан Зейнеп, бкіл аза дірілдеген Кенесарыдан ымсынбастан шытырма кйлегіні етегін екі олымен жоары ктерді де, а жібек ыстаныны кестелі балаын крсете, кешеден бері алашы рет лімсірей кзін ашан Жанайдарды стінен «, дай!» деп ойнаши кліп аттай берді…
Ал Жанайдарды лгі кз ашуы есіні кіре бастааны еді. ш кннен бері ісікпен алысан алып дене, бір балгерді шптен істеген шипалы дрісіні арасында кеселді жее бастаан.
Осы ст Зейнепті жет ылыына дл келді. Жанайдар ісігі айтып, ертеіне тіл атуа жарап алды.
Бны крген Кенесары батырыны сау аланына анша уанса, арашылар кзінше
— оырлжа анды кекті жауымыз болса да йеліне збір еткіміз келмеді, — деді Кенесары бостандыты Зейнеп зі срасын деген ниетпен, — андай тілегі бар, айт, береміз.
Хан болсын, ара болсын, еркек адама тек еркектік жаынан ана арайтын Зейнеп, Кенесарыдан хан екен деп аймыпады, оан жайрадай арап:
— Шын айтасы ба? — деді.
— Шыным. Хан екі айтпайды.
— Онда… Хан айным, жалыз ана тілегім бар, — деді екі беті балбырап, ап-ара бота кзі клімдеп, — мені аралектен айырмаыз.
Тсінбей алан Кенесары:
— Не дейсі? — деді.
— Мені аралекке осыыз деймін.
— ай аралек?
— зіізді лыыз.
Таймас пен білазы кеше Иман батыр мен Жанайдар оырлжадан алып келген олжа мал-млікті жрта бірдей етіп лестіріп берген. Ал ттын ыз-келіншектерді екі йге бліп, «бларды кімге беруді ерте шешеміз» деп, бір йді Батырмрат жігіттеріне, екінші йді аралекке кзеттіріп ойан. ара- лекке кзеттірген йдегі Зейнеп, ел жатан кезде «сырта шыар» деп кзеттегі лды мазасын алан. Мылау аралек «шаруасын баана неге бітірмеді екен» деп ашуланса да, піскен бауырсатай томпиан жас тоалды кілін имай, сайа алып баран. Шаруасын бітіріп боланнан кейін Зейнеп, кзді суы тніне арамай, стіндегі мапал шапанын жерге тастап, артында жар жаасында тран лды адама санамай ыстанын аяыны шына дейін тсіріп, жылып аан блаты млдір суына о жер, б жерін жуа бастаан.
Айлы тн, арасанына дейін аппа боп ашылан жас тоалды бксе жаы… ырыа келгенше йел крмей, алып денесі рысып мазасын алан ара- лек зер шыдап тр. Еркекті мінез-лына бден ккі болан жас тоал оны халіне тсініп зіне шаырып: «й, л, бері кел, мына кебісімді аяыма кигіз» деген. аралек кзі арауыта демін ентіге алып, зер таяан. Ар жаында оны сезім жеген. Талмаусырап кетіп, тек бие сауымындай кезде кзін зер ашан Зейнеп, дел-сал боп ялап алан денесін мапал шапаныны стінен ктере алмай таы біраз жатан. Талай еркекті крген Зейнеп ара- лекке аса риза болды. Біра бдан рі уаныша шыдай алмайтынын сезіп, ая жаында н-тнсіз тізерлеп отыран аралекті бадай жуан мойнынан шатап зіне тартты. Содан кейін оласа сасыан бетін бетіне таяп: «мені йге апарып таста» деді сыбырлай сйлеп. Кн боп атып алан денесін орасындай балытан жас тоалды аралек жас озыдай бауырына ыса шатап араша йдегі бстекке апарып жатызан.
Зейнепті нені тілеп транын жаа ана тсінген Кенесары ызадан ара креденіп кетті, біра тіс жарып, тіл атпай тмен арай берді. Кеше ана тре тымыны абыройын сатап алан оырлжа тоалына енді жеркене арады. Тре тымынан шыан йелді тіпті, арашы емес, тлегіт емес, есікте жрген ла шыамын деуінен арты масара бар ма! Хан Кенені асйектік намысы жрегін оттай ртеп, іштей апыр-топыр болды да алды. Біра ханны ашулы жадайын Зейнеп тсінсе де айтанынан айтпады.
— Хан екі сйлемес болар, — деді Зейнеп енді екі кзі жалын атып, — мені аралекке байа берсе, оырлжадан да шіді айтарасы, есігіде жрген лыны да сауабын аласы, айтан удеді де орындайсы.
Кенесары анша намыстананмен, ашуын аыла жедірді.
— Болсын, — деді кенет басын жерден ктеріп.
Бл шешімге біреу намыстанды, біреу масайрады. Слтандар тымы іштей ызаланса, Кенесарыны соынан ерген арашы, тлегіт, малы мен млкін баан лдар тек Кене хан ана бізді адама санайды деп лдеандай болды. Енді оан млдем беріле тсті. Сол риза боландарды ішінде Зейнепті зі де бар еді, біра ол йелдік марын таратан аралегіні Кенесарыа анша берілген жан екенін білмейтін. Жне бгін зіні тінішін орындаан хан Кенені бны шін алай айтаратынын ойламады. Ол аралекті жанындай жасы кріп кетті.
Жасылыа жасылы деген ниетпен Зейнеп Ожарды жіберуімен аулына келіп жретін тышы Смен мен оны екі серігі Жаып, Саыпты стап берді. Кенесары бл шеуін бірден дара асып лтіртті.
Біра Зейнепті уанышы заа бармады. Екі ай ткеннен кейін ол кні бойы лденеге жылап жрген аралекті шаында жатып «жастытан тншыып» лді. ыс бойы бдан баса блендей айта аларлы оиа болан жо. Кенесары жазы айаса дайындалумен кндерін ткізді. олындаы жігіттерін жылдаыдай таратпай «а ала» салып, шатыр тігіп, кндіз-тні скери ойынмен шынытырды. арамаындаы елді жауа арсы тра алар жас жігіттеріні брін шапа-бйры беріп сарбаздар атарына шаырды. Осыншама скерді стап тру иын боландытан, Кенесары зіне баынбайтын, біра іргелес отыран баса рулара да салы салып, зекет, шір жинады. Ханны бл ісі біреуге нады, біреуге намады, біра Кенесарыны аарынан орыан жрт оны мірін блжытпай орындады.
Сйтіп жргенде бір мы сегіз жз ыры тртінші, яни Тышан жылыны жазы шыты. арамаында жиырма мы скері бар Кенесары енді соыса дайындала бастады.
Ке даласында соан желдей ыдыран Кенесарыны жеке жаса шыарып рта алмайтынына кзі жеткен патша кіметі енді ереуілшілерді Торай, Ырыз зендері бойында ш ол жіберіп, ш жаынан бірдей оршап ртпа болды.
Кенесары лытау, Арынаты жаынан келіп бекіністеріне шабуыл жасап немі мазасын ала берген со, Горчаков ткен жылды ортасында, Россия империясыны канцлері Нессельродеге ааз жіберген. Ол аазында лытау мен Арынатыны басып алып, сол араа казак-орыстарды орналастырып, екінші Сібір полкынан арнаулы жаса стауды тінген. Канцлер генерал-губернаторды сынысын абылдаан. Біра айнаан азандай брыраан ереуілді аза жеріні те орталыы лытауа келіп орналасуа казак-орыстар кнбеген. йтсе де жаа салына бастаан лытау станицасына патша кіметіні бйрыы бойынша жеребемен й-ішімен елуге тарта казак-орыс жне бір рота солдат келінген.
Патша кіметі жаз Торай бойына жайлауа шыатын Кенесары ауылдарына осы лытау мен Ор аласынан жне Тобыл зені бойынан ш ол шыарып, ереуілшілерді ш бйірінен ысып біржолата ртпа болды. Бдан баса Орынбор скери губернаторы слтан-правитель Жантрені Ахметіне сенімді аза жігіттерінен арнаулы скер жинауа бйыран. Бл скерге з еркімен кірген аза жауынгерлері егер майданда аза болса оны й ішіне патша кіметі тарапынан пенсия беріледі деп жариялаан. скер жиналып боланнан кейін Тобыл зеніні жоары жаында жарлы ктіп, тастай тйініп дайын труа тиісті делінген.
Кні брын рылан жоспар бойынша войсковой старшина Лебедев бас- аран бес жз солдат мамырды бесі кні Ор аласынан шыып, Камышовка бекінісіне беттеуге тиісті. Одан кейін Ырыз зеніні тменгі саасымен жріп отырып, мамырды жиырмасында Кенесары ауылдарыны жайлауы Торай зеніні жаасына жетуі керек. Ал Тобыл бойына жиналан Ахмет слтанны жасаы абыра, лкеная зендеріні бойымен тсіп, Тайпа ткелінен тіп, мамырды осы жиырмасы кні войсковой старшина Лебедевті скеріне осылуа міндетті еді.
Батыс Сібір губернаторы жаынан да екі жаса рылды. Бірі — есауыл Лебедев басаран екі зебірегі бар екі жз елу жауынгер. Екіншісі — сотник Фалилеев басаран бір зебіректі жз елу солдат.