Меч князя Вячкі
Шрифт:
Ён добра ведаў стыль вайны тэўтонаў, бо і сам неаднойчы ўдзельнічаў у паходах. Усё пачыналася звычайна так: успомніўшы пра крыўды, што прычыніла ці думала прычыніць рыжскай царкве якое-небудзь мясцовае племя, епіскап Альберт або хто-небудзь з ягоных людзей збіраў напярэдадні калядаў, калі снег пакрые зямлю, а лёд скуе раку, моцнае войска. Ядром войска былі тэўтоны, але ішоў таксама Каўпа са сваімі лівамі, ішлі некаторыя лэцкія старэйшыны. Рухаліся вельмі хутка, без прывалаў, без адпачынку, бо толькі раптоўнасць нападу магла прынесці поспех. Перад зямлёю племені, якое трэба было пакараць, разбіваліся
Усё гэта не адзін раз на свае вочы бачыў Генрых, пра гэта пісаў у хроніцы. Цвёрда клаліся літары на пергамен, цвёрдая была рука ў храніста і цвёрдае сэрца. «Час не ведае дарогі назад. Сонца не мяняе свой вечны шлях у небе, — думаў Генрых. — Так і наша царква не можа пакінуць гэтыя плямёны ў цемры язычніцтва. Нас, тэўтонаў, абраў бог, каб збудаваць сваё тысячагадовае царства».
Так думаў, так пісаў ён, а зусім побач з царквою на высокім пясчаным узгорку продкаў, у свяшчэнным бярозавым гаі, абгароджаным дубовым парканам, былі магілы ягонага бацькі і маці, лэта і лэткі. Бацька і маці жылі і памерлі язычнікамі, а сын, хрысціянін, нават не ведаў, дзе іхнія магілы.
Так думаў, так пісаў ён, а за дзесяткі попрышчаў ад ракі Імеры ў начным Кукейносе Клімята Аднарук пісаў летапіс Полацкай зямлі. Цьмяна гарэла свечка… Цені продкаў стаялі за спінай у Клімяты…
Аднойчы замест Вардэке прывезла ў царкву свежае малако і рыбу прыгожая светлавалосая дзяўчына. Яна, спрытна падграбаючы шырокім кляновым вяслом, прыгнала човен да берага, смела скокнула ў ваду, прывязала човен вяроўкаю да каранёў старога ясеня (лэты называлі гэты стары ясень святым дрэвам) і, асцярожна ступаючы маленькімі босымі нагамі па калючым прыбярэжным пяску, падышла да Генрыха. Малады свяшчэннік якраз выбіваў пыл са сваёй цёмна-сіняй сутаны, павесіўшы святое адзенне на ніжні сук ясеня.
Прыгожая лэтка пакланілася Генрыху, паставіла каля ягоных ног сплецены з пругкіх сасновых карэньчыкаў кораб, у якім былі малако і рыба, сказала:
— Стары Вардэке прыслаў. Сам ён захварэў і не мог прыплыць.
На галаве ў яе быў скураны, вышыты бліскучымі меднымі пацеркамі вяночак, белую льняную сукенку прыгожа аздабляла вялікая срэбная брошка-сакта. Дзяўчына, стаміўшыся ад цяжкага вясла, глыбока, часта дыхала, і сакта на яе грудзях уздымалася ў такт няроўнаму дыханню.
— Як цябе завуць, дачка мая? — спытаўся Генрых. Юная лэтка весела засмяялася.
— Хіба ты можаш быць мне бацькам? Ты ж зусім маладзенькі.
Генрых разгубіўся ад такой прастадушнасці, даўно ўжо не бачанай ім наіўнасці.
— Я твой духоўны бацька, — пачаў тлумачыць ён. — Усе людзі вашай акругі, якія ходзяць маліцца ў гэты святы храм, — ён паказаў на царкву, — мае духоўныя дзеці. Нават стары Вардэке — мой сын. Так вызначыў Хрыстос, — ён з вялікім хваляваннем і вялікай шчырасцю перахрысціўся.
— Стары
Блакітныя вочы, як дзве вясновыя зорачкі, глядзелі на Генрыха. Тут ужо малады свяшчэннік разгубіўся ўшчэнт.
— Так, мы не можам узяць шлюб, — ціхім голасам адказаў ён нарэшце. — Мы даём зарок і ўсё сваё жыццё служым Хрысту, аднаму яму прыносім сваю любоў.
Убеле ўважліва паглядзела на Генрыха. Непрыхаваную цікавасць убачыў ён у вялікіх чыстых вачах язычніцы і яшчэ нешта, незразумелае, пакуль што недаступнае яму. «Яна язычніца. Я ні разу не сустракаў яе ў святым храме», — з ціхай скрухаю падумаў Генрых.
— Шкада мне тэўтонскіх свяшчэннікаў,— сказала між тым Убеле, прыгожай босай нагой падкінуўшы з зямлі пясок. Паварушыла загарэлымі маленькімі пальцамі нагі, прапускаючы між пальцаў цёплы пясок, дадала: — У тэўтонскіх свяшчэннікаў ніколі не будзе дзяцей. Будуць духоўныя, старыя, лысыя, маршчыністыя, а сваіх, кроўных, маленькіх, не будзе. Хіба гэта добра? Хіба гэта правільна? А што, каб усе людзі былі вашымі свяшчэннікамі? Чалавечы род перавёўся б на зямлі.
Ніколі яшчэ Генрых не чуў такіх слоў. Ён прывык, што яго і ягоны духоўны сан глыбока паважаюць, шануюць. Ён прывык, што яму зайздросцяць, а тут…
— Тваімі вуснамі, дачка мая, гаворыць д'ябал, — суха і строга сказаў Генрых. — І гэта ўсё ад таго, што ты не ходзіш у святы храм, што ты — язычніца. Не пра грахоўную плоць думай, а пра бессмяротны дух, пра выратаванне сваёй душы, і тады міласэрны бог направіць цябе на ісцінны шлях, шлях святой веры.
Убеле паплыла на чаўне, яе вяночак зіхцеў на сонцы, а Генрых усё стаяў пад старым ясенем і, слухаючы лёгкі шум дрэва, са здзіўленнем і трывогай адчуваў, як нейкі сум агортвае сэрца, нейкі холад, быццам у летнюю спёку пакрывалася сэрца белым сцюдзёным інеем.
Усю ноч ён маліўся, а перад самай раніцай, калі бледна-ружовы неабдымны туман лёг над возерам, сеў пісаць сваю хроніку. У навакольных лясах прачыналіся птушкі, дзятлы нястомна грукалі дзюбамі, выбівалі на дрэвах знак святога крыжа. А Генрых працаваў натхнёна і нястомна, пісаў і пісаў, помнячы, ні на імгненне не забываючы, што «Спачатку было слова. І слова было бог». На стале перад ім былі акуратна раскладзены стосы свежага пергамену, стаялі гаршчочкі з фарбай, ляжалі вострыя металічныя пісалы, пэндзлі з конскага воласу, шчыпцы, каб сашчыкваць нагар са свечак. Усё было звычнае, добрае, нязменнае, вечнае, як святая рымская царква…
Ён стаміўся, заснуў, седзячы за сталом, калі ўжо сонца, як залаты карабель, выплыла з халоднага блакіту возера. Светлыя промні ўпалі на пергамен. Згарэла ўшчэнт, патухла свечка, ад яе застаўся толькі маленькі цёплы камячок жоўтага воску і нітачка сіняга дыму. Ён спаў, і яму снілася Убеле, якая плыла ў чоўне, смяялася і зазыўна махала рукой. «Божа, чаму мне сніцца Убеле?» — жаліўся ён ува сне Хрысту, але маўчалі нябёсы, не было ніякага почуту, голасу, і зноў плыў прасмолены човен па бурым шэра-зялёным, а потым, праз нейкі міг, блакітным возеры і ўсміхалася, клікала да сябе Генрыха маладая загарэлая язычніца.