Таямнічы надпіс
Шрифт:
— Дзякуй! Ад душы дзякуй за дапамогу, пан камендант, — горача зашаптаў Антак, паціскваючы маленькую, халодную руку маёра Брунера. — У цяжкую хвіліну вы не пакінулі сваіх памочнікаў і заўсёды можаце спадзявацца на іх падтрымку.
Але не больш як праз дзве гадзіны Антак бегаў па слізкай паркетнай падлозе танцавальнай залы ў сваім маёнтку, і з яго вуснаў зляталі іншыя словы:
— Фрыцы праклятыя! Ваякі ліпавыя, гады… Адступаюць! Уцякаюць! Але што яны са мной зрабілі? Ты разумееш, тата? Антак павярнуўся да глыбокага крэсла, з якога выторкваўся рыжы чуб самога пана Вышамірскага.
— Спачатку далі
— Не хвалюйся, сынку, што-небудзь прыдумаем. Мэблю, карціны і іншае дабро — усё гэта прыйдзецца кінуць. Трэба падумаць, як выратавацца самім і зберагчы скрынку з золатам.
— Што ж прыдумаеш, што? — гарачыўся Антак і раптам, пра нешта ўспомніўшы, падбег да шафы. Расчыніўшы дзверы, ён дастаў адтуль жоўты сакваяжык і падаў яго бацьку: — На, схавай гэта ў сейф. А, ледзь не забыўся. — Антак кінуўся да пісьмовага стала, дастаў з верхняй шуфляды тоўстую скураную папку, раскрыў яе, пагартаў паперы. Твар яго скрывіўся злараднай грымасай. — Хопіцца Брунер, пашкадуе…
— А што гэта? — пацікавіўся стары Вышамірскі.
— Паслужныя спісы нашых тутэйшых сяброў. Потым, пасля вайны, яны б вельмі Брунеру спатрэбіліся… Зрэшты, гэта не твая справа. Ты лепш падумай, як нам адвезці сейф на станцыю.
— Завязем, не хвалюйся, — супакойваючы сына, сказаў пан Вышамірскі.— У нас жа, здаецца, ёсць конь.
— Што ты, тата, — усумніўся сын, — гэта не конь, а падла старая, ад яго нават фрыцы ў такі час адмовіліся.
— Нічога, дацягне… Тут недалёка.
Ад маёнтка да бліжэйшай чыгуначнай станцыі было каля пятнаццаці кіламетраў. Туды ішлі дзве дарогі: адна па бальшаку, другая праз лес. Бальшак цяпер увесь забіты машынамі і фурманкамі з адступаючымі гітлераўцамі. А ехаць праз лес — там могуць быць партызаны. Праўда, пасля нядаўняй прачысткі наўрад ці хто застаўся з іх. Памеркаваўшы, Антак вырашыў ехаць лесам, тым больш што гэтая дарога была карацейшай. Апошняе было вельмі важна. Гул гармат, які чуўся ўначы, як далёкае рэха, пад раніцу значна наблізіўся. Трэба было спяшацца.
Каня запрагаў сам Антак. Апрача скрынкі з каштоўнасцямі на фурманку паклалі некалькі чамаданаў. Але конь быў такі стары і такі слабы, што і гэты, параўнаўча не цяжкі воз ён ледзьве скрануў з месца. Некалькі чамаданаў з менш каштоўным дабром прыйшлося паскідаць адразу ж, як толькі выехалі за вароты.
Ехалі марудна. Як Антак ні лупцаваў каня, той спыняўся ўсё часцей і часцей. Лясная дарога была пераплецена каранямі дрэў, якія месцамі высока выпіралі з зямлі, быццам жылы на магутнай, напружанай руцэ. Колы часта ўпіраліся ў гэтыя карані, і конь ніяк не мог іх адолець.
— Но… каб цябе ваўкі разарвалі! — дубасіў бедную жывёліну тоўстым кіем Антак. Конь кідаўся ў бакі, спрабаваў узяць рыўком і нарэшце паваліўся на зямлю, далёка адкінуў старэчую галаву з дрыжачай абвіслай губой і не рэагаваў ужо ні на якія ўдары. А гул гармат, падхоплены лясным рэхам, здаваўся зусім блізкім.
— Ты чуеш, тата? — звярнуўся Антак да старога пана.
— Чую, — хмура
— Но… Падымайся! — зноў зароў Антак на каня. Але той выцягнуў ногі і не дыхаў.
— Прыехалі,— злосна плюнуў начальнік паліцыі і адкінуў кій.
— У-у-ух… У-у-ух… — далятала з усходу.
— Трэба закапаць сейф дзе-небудзь тут, у лесе, хоць бы вось каля старога дуба. Можа, яшчэ вернемся, тады адкапаем, — прапанаваў стары Вышамірскі.
Антак згадзіўся, адшпіліў ад пояса маленькую рыдлёўку, якую захапіў у дарогу, і са злосцю пачаў капаць.
Калі яма была выкапана, ён сказаў бацьку:
— Сакваяжык з паперамі доктара, відаць, трэба таксама пакінуць тут.
Затым яны знялі сейф з павозкі, паставілі ў яму пад дубам, засыпалі яе зямлёй і старанна замаскіравалі.
— Эх, усё загінула, — заскрыгатаў зубамі Антак.
— Нічога не зробіш, сынку, — сумна зазначыў стары Вышамірскі. Ён ніяк не мог адысці ад дуба, папраўляў лапкі, жмуткамі травы закідваў грудкі зямлі, што адкаціліся ў час капання. Яму ўсё здавалася, што гэтае месца можа прыцягнуць чыю-небудзь увагу.
— Хутчэй, бацька, — падганяў сын, — інакш і мы тут паляжам разам з багаццем.
— У-у-ух! У-у-ух!.. — стагнала і ўздрыгвала зямля.
Апошні запіс
Сцёпа расплюшчыў вочы. Дзве зоркі, маленькія, срабрыстыя, глядзелі на яго. «Дзе я? Што са мной?» — падумаў ён.
З-за хмары выплыў месяц. Яго жоўтае святло слаба асвятляла паляну, на якой ляжаў Сцёпа. Паблісквала халодная раса. Маўкліва і непарушна стаялі цёмныя дрэвы. Ні птушкі, ні лясныя звяры, якімі быў багаты Шэрвінскі лес, не падавалі ніякіх адзнакаў жыцця.
Сцёпа зноў заплюшчыў вочы і раптам убачыў яркае полымя над будынкам камендатуры, Кузьму Данілавіча з фашысцкім аўтаматам у руках, перакошаныя жахам твары турэмных вартаўнікоў і паліцэйскіх… «Я-то выратаваўся, — падумаў Сцёпа, — а вось паперы доктара зноў у руках Антака. Іх яшчэ можна выратаваць, але для гэтага трэба як мага хутчэй паведаміць у партызанскі атрад. Калі аб гэтым будзе ведаць дзядзька Мірон, то начальніку паліцыі наўрад ці ўдасца ўцячы. Але як паведаміць?»
Недзе далёка затрашчала галлё. Сцёпа прыслухаўся: «Можа, хто-небудзь з партызан ідзе?» Трэск рабіўся ўсё больш выразным. Ужо было чуваць, як нехта з шумам прабіраўся праз зараснікі. «Не, гэта не чалавек, — зразумеў Сцёпа. — Людзі цяпер не ходзяць так смела…» І сапраўды, на паляну выбег дзікі вяпрук. Ён спыніўся, пакапаў крыху лычам зямлю, потым павярнуўся і зноў, ламаючы галлё, пайшоў у гушчар. «Спадзявацца мне, відаць, няма на каго. Трэба самому як-небудзь дабірацца да вёскі».
Сцёпа паспрабаваў падняцца. Упёрся рукамі ў зямлю і сеў. Але ў гэты момант перад вачыма закруціліся зялёныя, чырвоныя кругі, і ён упаў.
— Кр-р-р, кр-р-р! — закаркала паблізу варона. Гэты крык абудзіў Сцёпу, і ён расплюшчыў вочы. Яркае сонечнае святло ўдарыла ў іх. Адпачыўшы, Сцёпа адчуў сябе крыху лепш, але ўстаць на ногі не адважыўся.
«Ці далёка яшчэ да вёскі? Эх, каб трапіўся хто з мясцовых жыхароў…» — падумаў ён. Раптам Сцёпа пачуў галасы людзей… «Няўжо ідзе ратунак? Але адкуль?.. І што гэта за гром?.. А-а, гэта гул гармат… Фронт набліжаецца, фронт… Вызваленне хутка… Ах, як добра!»