Тры таварышы
Шрифт:
— Яго лёгка зрабіць шчаслівым, — сказаў я. — Яму патрэбна толькі крыху працы.
— Задачка, — адказаў Стэфан. — На сённяшні дзень.
— Ён гатовы на любую працу.
— Сёння ўсе на ўсё гатовыя, — Стэфан працверазеў.
— Хлопцу трэба 75 марак у месяц.
— Глупства. Столькі яму не хопіць.
— Яму хопіць, — сказаў Ленц.
— Готфрыд, — адказаў Грыгаляйт, — я стары п'яніца. Добра. Але праца — справа сур'ёзная. Яе нельга сёння даць, а заўтра забраць. Гэта яшчэ горш, чым ажаніць чалавека, а заўтра зноў адабраць жонку. Але калі хлопец сумленны і задаволіцца сям'юдзесяццю пяццю маркамі, яму пашанцавала. Няхай прыйдзе да мяне ў аўторак у восем гадзін. Мне патрэбен памочнік на ўсякую бегатню па справах
— Гэта цвёрдае слова? — спытаў Ленц.
— Слова Стэфана Грыгаляйта.
— Георгі, — усклікнуў я, — падыдзі сюды.
Даведаўшыся, у чым справа, ён закалаціўся. Я вярнуўся да Кёстэра.
— Паслухай, Ота, — сказаў я, — ты хацеў бы пачаць жыццё яшчэ раз спачатку, калі б было можна?
— Яшчэ раз гэтаксама?
— Ну.
— Не, — сказаў Кёстэр.
— І я — не, — сказаў я.
XXIV
Гэта здарылася праз тры тыдні, халодным студзеньскім вечарам. Я сядзеў у «Інтэрнацыяналі» і гуляў з гаспадаром у «дваццаць адно». Шынок быў пусты, нават прастытуткі не прыйшлі. У горадзе было неспакойна. Па вуліцы ўвесь час праходзілі калоны — адны маршыравалі пад аглушальныя вайсковыя маршы, другія, спяваючы «Інтэрнацыянал». Потым зноў цягнуліся доўгія маўклівыя калоны з лозунгамі, якія патрабавалі працы і хлеба. Шматлікія ногі адбівалі крок па асфальце, быццам гэта ішоў вялізны няўмольны гадзіннік. Пад вечар паміж забастоўшчыкамі і паліцыяй адбылася сутычка, у час якой дванаццаць чалавек былі паранены. Цяпер уся паліцыя была ў баявой гатоўнасці. На вуліцах завывалі сірэны паліцэйскіх машын.
— Няма спакою, — сказаў гаспадар і адкрыў карты. У яго было шаснаццаць. — Вайна скончылася, а спакою няма і няма. А мы ж толькі і марылі пра спакой. Вар'яцкі свет!
У мяне было семнаццаць, і я забраў банк.
— Свет не звар'яцеў, — сказаў я. — Людзі звар'яцелі.
Алоіс, які стаяў за крэслам гаспадара і «хварэў» за яго, запратэставаў:
— Яны не звар'яцелі, проста сквапныя. Зайздросцяць адзін аднаму. Ад таго, што ўсяго шмат, у большасці няма нічога. Уся справа ў размеркаванні.
— Вядома, — сказаў я і, узяўшы дзве карты, спасаваў. — Але такое становішча існуе ўжо некалькі тысяч гадоў.
Гаспадар адкрыўся. У яго было пятнаццаць. Ён з адчаем зірнуў на мяне. Потым прыкупіў туза. Перабор. Я адкрыў свае карты. У мяне было толькі дванаццаць ачкоў, і з пятнаццаццю ён выйграў бы.
— Д'ябальшчына! Я кідаю гуляць, — лаяўся ён. — Які подлы блеф. Я падумаў, што ў вас не менш васемнаццаці.
Алоіс штосьці прагундосіў.
Я забраў грошы. Гаспадар пазяхнуў і паглядзеў на гадзіннік.
— Скора адзінаццаць. Здаецца, трэба зачыняць. Больш ужо ніхто не прыйдзе.
— Хтосьці ідзе, — сказаў Алоіс.
Дзверы адчыніліся. Гэта быў Кёстэр.
— Ёсць навіны, Ота?
Ён кіўнуў галавой.
— Бойка ў залах «Барусіі». Двое цяжка параненых, некалькі дзесяткаў лёгка параненых і каля сотні арыштаў. Дзве перастрэлкі ў паўночнай частцы горада. Адзін паліцэйскі забіты. Не ведаю, колькі параненых. Ну, галоўнае, відаць, пачнецца толькі зараз, калі закончацца вялікія сходы. Ты ўжо закончыў?
— Так, — сказаў я. — Мы ўжо хацелі канчаць.
— Тады пайшлі.
Я зірнуў на гаспадара. Ён кіўнуў.
— Тады прывітанне, — сказаў я.
— Бывайце, — адказаў гаспадар. — Паасцеражыцеся.
Мы выйшлі. На вуліцы пахла снегам. Усюды ляжалі лістоўкі, падобныя да вялікіх мёртвых белых матылёў.
— Готфрыда няма, — сказаў Кёстэр. — Дзесьці тырчыць на адным з гэтых сходаў. Я чуў, што іх будуць разганяць, і думаю, што яшчэ ўсяго будзе. Было б добра захапіць яго да канца. Ён жа не стрымаецца.
— Ты
— Не дакладна. Але, напэўна, на адным з трох галоўных сходаў. Трэба зазірнуць на іх. Готфрыда лёгка пазнаць па яго вогненнай шавялюры.
— Добра. — Мы селі ў машыну і панесліся ў «Карле» да рэстарана, дзе праходзіў адзін сход.
На вуліцы стаяў грузавік з паліцэйскімі. Раменьчыкі фуражак былі апушчаны. Рулі карабінаў матава паблісквалі ў святле ліхтароў. З вокнаў звісалі стракатыя сцягі. Каля ўвахода тоўпіліся людзі ў форме. Амаль усе маладыя.
Мы купілі два білеты, адмовіўшыся ад брашур, не кінуўшы ніводнага пфеніга ў скарбонкі і не аб'яўляючы сваёй партыйнай прыналежнасці. Мы зайшлі ў залу. Яна была запоўнена і добра асветлена, каб адразу выявіць, хто падае голас з месца. Мы спыніліся каля ўвахода, і Кёстэр, у якога быў вельмі востры зрок, пачаў разглядаць рады.
На подыуме стаяў дужы каржакаваты мужчына і гаварыў. У яго быў гучны грудны голас, які быў добра чуваць у зале. Гэта быў голас, які пераконваў, калі нават не асабліва ўдумвацца ў сэнс прапановы. А сэнс быў лёгка зразумелы. Чалавек нязмушана хадзіў па сцэне, рабіў скупыя жэсты, час ад часу выпіваў глыток вады і жартаваў. Потым ён раптам моўчкі спыняўся, паварочваўся тварам да публікі і змененым рэзкім голасам высякаў сказ за сказам, ён выдаваў ісціны, усім вядомыя, — пра беднасць, пра голад, пра беспрацоўе, усё больш распаляючыся, вабячы за сабой слухачоў. Урэшце ён палка шпурнуў у залу: «Далей так быць не можа! Патрэбны перамены!»
Публіка шалёна пляскала і крычала, быццам перамены ўжо наступілі. Чалавек на сцэне чакаў, пакуль супакояцца. Яго твар блішчаў. А потым наступіла галоўнае — шырока, пераканаўча, нястрымна: абяцанні за абяцаннямі, цэлы град абяцанняў, і над галовамі слухачоў з'яўляўся купал раю, казачна стракаты, як латарэя, дзе ўсе нумары — выйгрышныя, дзе кожны знойдзе сваё асабістае шчасце і асабістыя правы і асабістую помсту.
Я паглядзеў на слухачоў. Тут былі людзі ўсіх прафесій, бухгалтары, дробныя рамеснікі, чыноўнікі, нейкая частка рабочых і шмат жанчын. Яны цяпер сядзелі ў душнай зале, адкінуўшыся ці нахіліўшыся, рад за радам, галава ля галавы. Хвалі слоў накатваліся на іх, і было дзіўна: якія розныя яны ні былі б, твары ва ўсіх мелі аднолькавы адсутны выраз, сонныя позіркі, скіраваныя ў туманную далячынь у пошуках фаты-марганы. У вачах была пустэча і адначасова магутнае чаканне, у якім растваралася ўсё — крытыка, сумненні, супярэчлівасці і пытанні, штодзённасць, сучаснасць, рэчаіснасць. Той чалавек на сцэне ведаў усё, у яго былі адказы на любое пытанне, рада ў любой бядзе. Было прыемна даверыцца яму. Добра было, што быў такі, хто думаў за цябе. Было прыемна верыць.
Кёстэр штурхануў мяне пад бок. Ленца тут не было. Ён паказаў галавой на выхад. Я кіўнуў, і мы пайшлі. Хлопцы, што стаялі на варце каля дзвярэй, зірнулі на нас змрочна і падазрона. У вестыбюлі пастроіўся аркестр, гатовы крочыць у залу. За ім быў лес сцягоў і процьма значкоў.
— Выдатна арганізавана, праўда? — спытаўся Кёстэр на вуліцы.
— Першакласна. Магу судзіць пра гэта як стары кіраўнік аддзела рэкламы.
Мы праехалі некалькі кварталаў да месца, дзе праходзіў другі сход. Іншыя сцягі, іншыя ўніформы, іншая зала. Але ўсё астатняе амаль тое самае. На тварах той самы выраз няпэўнай надзеі і верніцкай спустошанасці. Перад радамі крэслаў — стол прэзідыума, накрыты белым стольнікам. За ім — партыйныя сакратары, прэзідыум, некалькі энергічных старых дзеў. Прамоўца, відаць, чыноўнік, быў слабейшы за папярэдняга. Ён гаварыў казённай нямецкай мовай, прыводзіў лічбы, доказы, усё было правільна, але, нягледзячы на гэта, ён пераконваў слабей, чым той, другі, які ўвогуле нічога не даказваў, а толькі сцвярджаў. Зморана драмалі ў прэзідыуме партыйныя сакратары, яны ўжо бачылі сотні такіх сходаў.