Тры таварышы

Ремарк Эрих Мария

На секунду я падумаў, што ён проста ўпаў. Потым я заўважыў кроў. Кёстэр рыўком расхінуў яму пінжак, сарваў сарочку… Кроў біла моцным струменем. Я прыціснуў да раны хусцінку.

— Пабудзь тут, я прыганю машыну, — крыкнуў Кёстэр і пабег.

— Готфрыд, — сказаў я, — ты чуеш мяне?

Яго твар пашарэў. Вочы былі прыплюшчаны. Вейкі не варушыліся. Адной рукой я трымаў яго галаву, а другой прыціскаў хусцінку да месца, адкуль ішла кроў. Я ўкленчыў каля яго, прыслухоўваўся да яго хрыпаў, яго дыхання, але я нічога не чуў, усё як амярцвела: бясконцая вуліца, бясконцыя рады дамоў,

бясконцая ноч… я толькі чуў, як кроў з ціхім плёскатам капала на зямлю, і ведаў, што так ужо не адзін раз магло здарыцца, і не верыў цяпер, што гэта праўда.

Падляцеў на машыне Кёстэр. Ён адкінуў спінку левага сядзення. Мы асцярожна паднялі Готфрыда і паклалі на сядзенні. Я ўскочыў у машыну, Кёстэр даў газу. Мы паехалі ў бліжэйшы пункт хуткай дапамогі. Кёстэр асцярожна затармазіў.

— Паглядзі, ці ёсць лекар. Калі няма, паедзем далей.

Я пабег. Насустрач мне выйшаў санітар.

— Ёсць лекар?

— Ёсць. Вы некага прывезлі?

— Так. Вазьміце насілкі, і хадзем.

Мы паклалі Готфрыда на насілкі і ўнеслі ў бальніцу. Лекар ужо стаяў з закасанымі рукавамі.

— Сюды! — Ён паказаў на стол. Мы паставілі насілкі. Лекар апусціў лямпу да самай раны.

— Што гэта?

— З рэвальвера.

Ён узяў ваты, выцер кроў, памацаў пульс, праслухаў яго і выпрастаўся.

— Ужо нічога не зробіш.

Кёстэр утаропіўся ў яго.

— Але ж куля прайшла зусім збоку. Не можа быць, што так дрэнна.

— Тут раны ад двух стрэлаў! — сказаў лекар.

Ён зноў выцер кроў. Мы нахіліліся. Цяпер мы бачылі, што наўскасяк ад той раны, якая так моцна крывяніла, была другая — маленькая цёмная адтуліна ў вобласці сэрца.

— Ён памёр амаль імгненна, — сказаў лекар.

Кёстэр выпрастаўся. Ён узіраўся ў Готфрыда. Лекар закрыў раны тампонамі і заклеіў іх палоскамі пластыра.

— Вы хочаце ўмыцца? — спытаў ён мяне.

— Не, — адказаў я.

Твар Готфрыда пажаўцеў і запаў. Рот крыху скрывіўся, вочы былі прыплюшчаны, адно больш, другое менш. Ён глядзеў на нас. Ён увесь час глядзеў на нас.

— Як гэта здарылася? — спытаў лекар.

Ніхто не адказаў. Готфрыд глядзеў на нас. Ён глядзеў на нас неадрыўна.

— Ён можа застацца тут, — сказаў лекар.

Кёстар зварухнуўся.

— Не, — запярэчыў ён. — Мы яго забяром.

— Нельга, — сказаў лекар. — Трэба патэлефанаваць у паліцыю. І крыміналістам. Трэба ўсё адразу зрабіць, каб знайсці злачынцу.

— Злачынцу? — Кёстэр зірнуў на лекара, быццам не разумеючы яго. — Добра, — сказаў ён потым, — я паеду і прывязу паліцыю.

— Вы можаце патэлефанаваць. Тады яны хутчэй прыедуць.

Кёстэр ціха пахітаў галавой.

— Не. Я іх прывязу.

Ён выйшаў, і я пачуў, як загудзеў матор «Карла». Лекар падсунуў мне крэсла.

— Не хочаце прысесці пакуль што?

— Дзякую, — сказаў я, застаючыся стаяць. Яркае святло ўсё яшчэ падала на акрываўленыя грудзі Готфрыда. Лекар крыху падняў лямпу.

— Як жа тэта здарылася? — спытаў ён яшчэ раз.

— Я не ведаю. Мусіць, з некім пераблыталі.

— Ён быў на вайне? — спытаў лекар.

Я кіўнуў галавой.

— Гэта бачна па рубцах, — сказаў ён. — І па прастрэленай руцэ.

Ён быў паранены некалькі разоў.

— Якая подласць, — сказаў санітар. — Вашывыя падшыванцы. Тады, пэўна, яшчэ ў полках ляжалі.

Я нічога не адказаў. Готфрыд глядзеў на мяне. Увесь час.

Кёстэр вярнуўся не скора. Ён быў адзін. Лекар адклаў газету, якую чытаў.

— Ёсць прадстаўнікі ўлады? — спытаў ён.

Кёстэр спыніўся. Ён не чуў, што сказаў лекар.

— Паліцыя прыехала? — спытаў лекар яшчэ раз.

— А-а, — адказаў Кёстэр, — паліцыя. Трэба патэлефанаваць, каб прыехала.

Лекар глянуў на яго, але нічога не сказаў і пайшоў да тэлефона. Праз некалькі хвілін прыйшлі два паліцэйскія чыноўнікі. Яны селі за стол, і адзін з іх пачаў запісваць звесткі пра Готфрыда. Не ведаю чаму, але мне здалося вар'яцтвам адказваць, як яго звалі, і калі ён нарадзіўся, і дзе ён жыў, адказваць цяпер, калі ён быў мёртвы. Я ўтаропіўся на чорны агрызак алоўка, які час ад часу чыноўнік слініў. Я адказваў механічна.

Другі чыноўнік пачаў складаць пратакол. Кёстэр даваў патрэбныя звесткі.

— Вы можаце мне сказаць, як прыкладна выглядаў забойца? — спытаўся чыноўнік.

— Не, — адказаў Кёстэр. — Я не звярнуў увагі.

Я зірнуў на яго. Я прыпомніў жоўтыя крагі і ўніформу.

— Вы не ведаеце, да якой партыі ён належаў? Вы не бачылі значкоў альбо ўніформы?

— Не, — сказаў Кёстэр. — Да стрэлаў я нічога не бачыў. А потым я толькі зай… — ён на імгненне запнуўся, — займаўся маім таварышам.

— Вы ўваходзіце ў якую-небудзь партыю?

— Не.

— Я пытаю таму, што вы сказалі, што ён ваш таварыш…

— Ён мой таварыш з вайны, — сказаў Кёстэр.

Чыноўнік павярнуўся да мяне.

— Вы можаце апісаць забойцу?

Кёстэр цвёрда зірнуў на мяне.

— Не, — сказаў я. — Я таксама нічога не бачыў.

— Дзіўна, — сказаў чыноўнік.

— Мы размаўлялі і ні на што не звярталі ўвагі. Усё адбылося вельмі хутка.

Чыноўнік уздыхнуў.

— Мала надзеі, што мы зловім малайцоў.

Ён закончыў пратакол.

— Мы можам забраць яго? — спытаў Кёстэр.

— Шчыра кажучы… — чыноўнік глянуў на лекара. — Прычына смерці вызначана дакладна?

Лекар кіўнуў галавой.

— Я ўжо склаў акт.

— А дзе куля? Я павінен забраць кулю.

— Былі дзве кулі. Яны ў целе. Мне трэба было б… — лекар завагаўся.

— Мне патрэбны абедзве, — сказаў чыноўнік. — Трэба паглядзець, ці з адной зброі стралялі.

— Няхай, — сказаў Кёстэр на позірк лекара.

Санітар паправіў насілкі і апусціў святло. Лекар узяў свае інструменты і запусціў пінцэт у рану. Першую кулю ён знайшоў хутка. Яна сядзела не вельмі глыбока. Каб дастаць другую, давялося рабіць надрэз. Ён нацягнуў гумавыя пальчаткі да локцяў і ўзяў заціскі і скальпель. Кёстэр паспешліва падышоў да насілак і закрыў Готфрыду вочы, якія ўсё яшчэ былі прыплюшчаны. Пачуўшы лёгкі шоргат скальпеля, я адвярнуўся. У нейкі момант я хацеў падскочыць і адштурхнуць лекара, бо мне раптам здалося, што Готфрыд толькі страціў прытомнасць, а лекар зараз сапраўды зарэжа яго… але я потым ачнуўся. Мы бачылі дастаткова нябожчыкаў, каб разумець…