Злая зорка
Шрифт:
Памаўчалі ў жалобе. Пыльчанка падсунуў крэсла, сеў побач са сватам — як перад дарогай.
— Адзінока мне будзе без цябе, Іван.
Пустаход адказаў не адразу.
— Во… чуць-чуць не сказаў табе: а ты плюнь на ўсё. Злавіў сябе за язык. Не! Нельга табе! Трэба ты тут. Людзям трэба. Хацеў я, друг ты мой, быць табе памочнікам, ды — што зробіш… Не маю сілы. Слухай… Зруб можна забраць? Як бы гэта праверыць: ці будзе бярвенне «свяціць»? Дзеці ж будуць жыць! Трудоў шкада. Ліза больш, чым хто з нас, старалася…
— Праверым, Іван. Вайскоўцаў прышлю. I сваіх… абарону нашу, якая толькі цяпер заварушылася.
Зруб Пустаходы забралі з сабой. Адзінае багацце.
Ляцела лета. З дажджамі. Навальніцамі. Збожжавыя, гародніна, травы —
Кіраўнікі раёна, усіх службаў — ад аграпрама да камунальнай гаспадаркі, працавалі з двайной, трайной нагрузкай. А навошта? — нярэдка пытаўся Пыльчанка не толькі ў самога сябе, але i ў калег. Злавеснае пытанне — што гамлетаўскае: «Быць ці не быць?» Уласна кажучы, так i трэба было пытаць: быць ці не быць? Раёну. Гораду. Не, на такое пытанне ніхто не адважваўся. Усе працавалі на — быць! Працы было многа не толькі ад незвычайнасці становішча, але, нарэшце, i ад таго, што ад’язджалі людзі, спецы ялісты, інтэлігенцыя — урачы, інжынеры, настаўнікі. Начальства не проста патрабавала, крычала: не адпускаць, затрымаць! А як затрымаеш? I зноў-такі навошта? Для Пыльчанкі гэта было самае супярэчлівае, самае пакутлівае пытанне.
Старшыня аблвыканкома наскочыў на яго за Пустахода: хто адпусціў? Але, мабыць, убачыў, як яго перасмыкнула, i змоўк. Баяліся яго i шматлікія рэспубліканскія камісіі, i абласное начальства, бо ведалі, што ў запале словы Пыльчанка не падбірае, не далікатнічае, саломкі не падсцілае i прабачэння рэдка просіць.
Усё парадаксальна. Людзі выязджалі. Але ў горадзе людзей не стала менш, наадварот, ледзьве не падвоілася, ніхто не перапісваў. Не толькі новая гасцініца, але i два інтэрнаты меліярацыйнага вучылішча, прыватныя дамы, не дамы — паветкі, дрывотні — былі напакаваны людзьмі. Вайскоўцы стаялі ў наваколлі ў палатачных лагерах. Чамусьці ўсе надзвычайна клапаціліся пра горад. Замянілі палавіну дахаў. Астатнія памылі, неаднойчы. Асфальтавалі вуліцы. Усе. Мара раённых кіраўнікоў! Радуйцеся! З бюджэтам такога горада да гэтых вуліц не дабраліся б яшчэ паўсотні гадоў, а то ўсё стагоддзе. Ажыццяўлялася абяцанне Лявонція Мікалаевіча.
Але радасці ў Пыльчанкі не было. Косткай у горле стаяла ўсё тое ж праклятае пытанне: а навошта? Парадокс заключаўся яшчэ i ў тым, што ў той час, кал i ўкладваліся мільёны ў дэзактывацыю, у дахі, у асфальт, па-ранейшаму прыйшлося ехаць ажно ў Мінск i абіваць парогі, каб выдрапаць прымітыўнае абсталяванне i паўтары тысячы метраў труб для рамонту сваёй «магутнай» ТЭЦ i цеплатрасы.
А то дахі памылі, а прыйшла б зіма — i людзі замярзалі б. Радаваліся — i ён, Пыльчанка, радаваўся — што ім «пайшлі насустрач», хоць ведалі, что нехта недзе праклінае ix, называв хапугамі, якія спекулююць на аварыі. Адзін калега ў вочы сказаў такое. Не быў Уладзімір Паўлавіч ніколі нагаворшчыкам, ненавідзеў тых, хто скардзіўся на таварыша начальству. Але тут не вытрымаў, папярэдзіў Аляксея Раманавіча:
«Пачую яшчэ раз такое — прыйдзецца вам ставіць мяне на кавёр за мардабой».
I кіраўнік вобласці зразумеў, што гэта не жарт: Пыльчанка здольны на самыя нечаканыя выхадкі.
«Радыяцыя на яго так дзейнічае, ці што?» — неяк сумна пажартаваў адзін з сакратароў абкома.
A ўвогуле горад Уладзіміра Паўлавіча так не клапаціў, як сяло. Населены чужымі, горад як бы зрабіўся чужым. Не радавалі ні новыя дахі, ні асфальт. Для горада ён рабіў па службовым абавязку, для сяла — па закліку сэрца. Увогуле ён заўсёды быў селянінам, аграрнікам. А цяпер на першае месца выйшлі не ўраджай i надоі, хоць ix патрабавалі па-ранейшаму, без скідак, нават больш, каб папоўніць страты ад эвакуацыі. Ён думаў: як жыць людзям? У першы месяц-два дапякала тое ж неадчэпнае фатальнае пытанне «Быць ці не быць?». А навошта? Навошта ім жыць тут? З-за яго, гэтага пытання, ён нямала папсаваў крыві i свайму начальству, i сваім калегам, i самому сабе, нажыў
Пазней яго пераканалі, што можна жыць. Людзям можна жыць. A калі людзям можна, то яму трэба. Вучоным паверыў. Ці сам сябе пераканаў? Страшна было падумаць, што палавіну ўсходняга Палесся трэба ператварыць у мёртвую зону. Папаўзлі чуткі, што МАГАТЭ прапануе стварыць міжнародны палігон. Абурыліся людзі. Усе — i кіраўнікі раёна i калгаснікі. Значыць, хочуць жыць.
Вучоныя даказалі на малацэ. З некаторых калгасаў яно ішло забруджаным настолькі, што нават паслухмяная санінспекцыя ўзбунтавалася. А масла з гэтага малака не «свяціла». Сыры перасталі выпускаць, радыеактыўны адгон вылівалі ў ямы, а масла адсылалі па ранейшых адрасах, хадзілі чуткі, праверыць якія на ix узроўні немагчыма было, што толькі Масква i замежныя імпарцёры адмовіліся ад палескага масла. А каб гнаць масла, трэба павышаць надоі. I прыйшла новая «мудрая рэкамендацыя», якая пярэчала ўказанню «нікога ў зону не пускаць», — скасіць там на зялёны падкорм, на сілас кукурузу, зноў-такі вучоныя даказалі, што нібыта кукуруза, адна з зерневых, не набірае радыенукліды з глебы.
Пыльчанка сам выехаў ca спецыялістамі ў зону. Абкладваў прыборы кукурузнай масай. Сапраўды паказанні лепшыя, чым у травах на тарфяніках. Не ўсюды, але нямала дзе скасілі.
Паспела збожжа — i новая каманда: убраць у зоне жыта i ячмень. Маўляў, зерне пойдзе на спірт, тэхнічны (сарамліва дадавалі), бо ішла барацьба з п’янствам. А дзе хаваць гэтае збожжа? Куды вазіць? На той жа элеватар? Тут Пыльчанка стаў на дыбкі. Вучні разумеюць, што ад радыяцыі не адгароджваюць ніякія перагародкі, хіба толькі свінцовыя. А стракатасць на палях здзіўляе: пяць гектараў амаль чыстыя, а побач цэлы масіў забруджаны да небяспечнага ўзроўню.
Не пераканаўшы старшыню камісіі, абласное кіраўніцтва, Уладзімір Паўлавіч паехаў да Лявонція Мікалаевіча, помнячы яго загад — у зону нікога не пускаць. Дырэктар не прыняў яго. Між іншым, у сталіцы даведаўся, што ў «вялікім доме» кіраўнік мае больш ёмкую, дакладную i разам з тым не абразлівую мянушку — Дырэктар. Пыльчанка не пакрыўдзіўся — разумеў занятасць кіраўніка такога рангу ў гарачы час уборкі, тым больш што ўвогуле перад самім Пыльчанкам дзверы адчыняліся лёгка на ўсіх узроўнях.
Скарыстаўшы нагоду, наведаў у прыгарадным санаторыі адселеных жанчын з дзецьмі. Здзівіўся: за лічаныя хвіліны запоўнілася кіназала, як толькі пайшла чутка, што прыехаў старшыня ix райвыканкома. Цяклі, як ручаі, з усіх бакоў. I здзівілі Уладзіміра Паўлавіча злоснай агрэсіўнасцю. Жанчыны Hiкому не верылі. Тыдні два назад дэлегацыя ix паехала ў Мінск на прыём да першых асоб. З імі пагаварылі намы намаў, супакоілі — усё будзе добра! — пасадзілі ў камфартабельны аўтобус i адвезлі назад у санаторый — да дзетак сваіх.
Першае ж надзвычай простае пытанне ашаламіла шматвопытнага старшыню, які ўмеў гаварыць з людзьмі:
— Што з намі будзе?
Паспрабуй адкажы! Што з імі будзе? Адказ пры яго становішчы мог быць толькі афіцыйны:
— Адпачылі — паедзем дадому. Дэзактывацыю мы правялі — не пазнаеце, — стараўся гаварыць легка, жартаўліва, a выклікаў абурэнне.
— Ведаем мы вашу дэзактывацыю. Расказвалі мужы. Ля Бабіна зямлю знялі i насыпалі гарy за паўкіламетра ад школы.
— Не паедзем!
— Дзе дзецям вучыцца? У радыяцыі?
— Колькі мужы нашы нахапалі гэтай заразы? Чаму скрываеце?
— Можа, з якім i цалавацца ўжо нельга! Заразны.
— Галоднай куме куцця на вуме.
— Бабы! Бабы! Паслухайце!
— А што яго слухаць? Ён не бядуе.
— Дзе вашы дзеці?
— Ха! Не ведаеце! Нявестачку вон куды паслаў — дзе чыста. Напрацавала доктарка! Наклала кату на хвост.
«А сын мой дзе? У пекле!» — хацелася крыкнуць у адказ, але стрымаўся, даваў ім «выпусціць пару», бо добра ведаў псіхалогію натоўпу.