80000 кіламетраў пад вадой
Шрифт:
— Гэта класіфікацыя абжораў, — рассмяяўся Кансель. — Але скажыце, ці ведаеце вы розніцу паміж касцістымі і храшчавымі рыбамі?
— Мажліва што і ведаю, Кансель.
— А далейшы падзел гэтых класаў?
— Не, пра гэта не маю ўяўлення, Кансель.
— У такім разе слухайце, Нэд, і запамінайце. Касцістыя рыбы падзяляюцца на шэсць атрадаў. Першы атрад — калючапёрыя рыбы з цэльнай і рухомай верхняй сківіцай і з жабрамі, нагадваючымі па форме грэбень. Гэты атрад уключае пятнаццаць сямействаў, г. зн. амаль тры чвэрці ўсіх вядомых рыб. Прадстаўнік атрада — звычайны акунь.
— Даволі смачная рыба, — зазначыў Нэд Лэнд.
— Другі атрад, — прадаўжаў Кансель, — адкрытапузырныя, у якіх брушныя плаўнікі знаходзяцца пад чэравам, ззаду грудных, і не прымацаваны да плечавых касцей. Гэты атрад уключае пяць сямействаў і ў яго ўваходзіць большая частка прэснаводных рыб. Прадстаўнікі атрада: карп, шчупак.
— Фу, — пагардліва сказаў канадзец, — не люблю прэснаводных рыб.
— Трэці атрад, — казаў Кансель, — мяккапёрыя, брушныя плаўнікі якіх размешчаны пад груднымі і непасрэдна прымацаваны да плечавых касцей. У гэтым атрадзе чатыры сямействы. Прадстаўнік атрада — камбала.
— Во гэта дык рыба! — ускрыкнуў гарпуншчык, упарта прадаўжаючы разглядаць рыб толькі з кулінарнага пункту гледжання.
— Чацвёрты атрад, — не слухаючы, прадаўжаў Кансель, — складае адно толькі сямейства вугроў [26] , — з падоўжаным целам, пазбаўленым брушных плаўнікоў і пакрытым шчыльнай, нярэдка слізістай скурай.
— Нясмачныя, — уставіў гарпуншчык.
— Пяты атрад, — казаў Кансель, — пучкажабёрныя з цэльнымі рухавымі сківіцамі, але з жабрамі, якія складаюцца з маленькіх пучкоў, размешчаных папарна ўдоўж жаберных дуг. У гэтым атрадзе толькі адно сямейства [27] ігліцавых. Прадстаўнік — марскі канёк.
26
Паводле Брэма вугры не складаюць самастойнага атрада, а ўваходзяць у атрад адкрытапузырных.
27
Паводле Брэма, два — ігліцавыя і трубакрылыя.
— Фу, брыдота! — ускрыкнуў канадзец.
— Шосты і апошні [28] — зроснасківічныя, сківічная костка якіх нерухома злучана з паміжсківічнай і паднёбны звод злучаецца з чэрапам. У гэтым атрадзе два сямействы — цвёрдаскурыя і скалазубыя. Прадстаўнік — луна-рыба.
— Якая можа толькі запэцкаць каструлю, — заўважыў канадзец.
— Вы зразумелі мяне, дружа? — запытаў вучоны Кансель.
— Ні д’ябла не зразумеў, Кансель, — адказаў гарпуншчык. — Але прадаўжайце. Тое, што вы гаворыце, вельмі цікава.
28
Прапушчаны атрад зроснаглотачных.
— Што датычыць падкласа храшчавых рыб, — спакойна прадаўжаў Кансель, — дык ён уключае ў сябе ўсяго толькі тры атрады.
— Чым меней, тым лепш, — зазначыў Нэд.
— Першы кругларотыя [29] , сківіцы якіх злучаны ў адно кальцо, а жабры адкрываюцца, шматлікімі шчылінамі. У гэтым атрадзе толькі адно сямейства [30] . Прадстаўнік — мінога.
— Нядрэнная рыба, — адказаў Нэд Лэнд.
— Другі атрад — акулы і скаты [31] з жабрамі, як у кругларотых, але з рухомай ніжняй сківіцай.
29
Паводле Брэма, не ўваходзіць у падклас храшчавых.
30
Паводле Брэма, два — максіны і міногі.
31
Паводле Брэма, два асобных атрады.
— Як! — ускрыкнуў Нэд. — Акула і скат у адным атрадзе? Ну, браце Кансель, калі вы хочаце, каб скаты ўцалелі, не раю вам змяшчаць іх у адзін атрад з акуламі.
— Трэці атрад, — не міргнуўшы вокам, прадаўжаў Кансель, — асятровыя [32] , жабры якіх адкрываюцца адной шчылінай, прыкрытай крышкай. У гэтым атрадзе чатыры сямействы. Прадстаўнік — асётр.
— Ага, Кансель, лепшае захавалі на самы канец! Ці скончылі вы?
— Так, Нэд. Але майце на ўвазе, што вы ўведалі яшчэ самую дробязь, бо атрады падзяляюцца на падатрады, сямействы, падсямействы, роды, віды, разнавіднасці.
32
Паводле Брэма, адносяцца да падкласа не храшчавых, а косных рыб.
— Во, Кансель, акурат некалькі рознавіднасцей, — сказаў канадзец, павяртаючыся тварам да акна.
— Так, рыбы, — усклікнуў Кансель. — Можна падумаць, што знаходзішся ў акварыуме.
— Не, — адказаў я, — акварыум — гэта-ж толькі клетка, а гэтыя рыбы такія-ж вольныя, як птушкі ў паветры.
— Ну, Кансель, назавіце-ж мне гэтых рыб, — папрасіў Нэд Лэнд.
— Гэта не па маёй спецыяльнасці, — адказаў Кансель, — звярніцеся да майго гаспадара.
І сапраўды, гэты добры дзяцюк, заўзяты класіфікатар, не быў натуралістам, і я не ведаю, ці мог ён адрозніць у натуры тунца ад пузанка. У гэтых адносінах ён быў простай процілегласцю канадца, які адразу называў усіх рыб.
— Гэта спінарог, — сказаў я.
— Прамавугольны спінарог, — дадаў Нэд Лэнд.
— Род спінарогаў, сямейства цвёрдаскурых, атрад зроснасківічных, — прашаптаў Кансель.
Сапраўды, Кансель і Нэд Лэнд, разам узятыя, склалі-б аднаго выдатнага натураліста!
Канадзец не памыліўся. Мноства спінарогаў, з прамавугольнымі, нібы спрасаванымі целамі, з лускаватай скураю, з шыпам на спінным плаўніку, круціліся наўкол «Наўтылуса», варушачы чатырма радамі калючак, якімі ўсеяны іх хвост. Цяжка ўявіць сабе што-небудзь прыгажэйшае за іх луску — шэрую на спіне і белую на чэраве, залатыя плямы якой блішчэлі агнямі ў цёмнай вадзе. Побач са спінарогамі плылі скаты, нібы палотнішчы, узнятыя на ветры. Сярод іх я заўважыў кітайскага ската з жаўтаватай спіною, квола ружовым чэравам і трыма шыпамі над вокам; гэтая рознавіднасць надзвычайна рэдка сустракаецца. У часы Ласепеда [33] ў існаванні кітайскіх скатаў нават наогул сумняваліся, бо ён бачыў іх толькі ў адным зборы японскіх малюнкаў.
33
Ласепед (1756–1825) — вядомы французскі натураліст.
На працягу двух гадзін цэлая падводная армія суправаджала «Наўтылус». Сярод прыгажэйшых адна за адну і спрытнейшых рыб я распазнаў зялёнага губана, султанку з падвойнай чорнай рыскай на спіне, японскую макрэль з сінім целам і срэбнай галавою, блішчастых лазоравых рыб, адна назва якіх замяняе цэлае апісанне, паласатых спараў з сіне-зялёнымі плаўнікамі, спараў з чорнай паласою вакол хваста, спараў з шасцю «паяскамі», бекасавых рыб, з якіх некаторыя дасягалі цэлага метра даўжыні, японскіх саламандраў, мурэн даўжынёю ў шэсць футаў, з маленькімі жывымі вочкамі і шырокім ротам, усеяным зубамі.
Мы не пераставалі захапляцца. Нэд называў рыб, Кансель зараз-жа класіфікаваў іх, а я прыходзіў у экстаз ад хараства іх форм і хуткасці руху. Нідзе мне яшчэ не даводзілася бачыць жывых, вольных рыб у іх натуральным асяроддзі.
Не буду пералічаць усе рознавіднасці, прамільгнуўшыя перад нашымі вачыма, усю гэтую калекцыю рыб японскіх і кітайскіх мораў. Прывабленыя, відаць, яркім электрычным святлом, яны сцякаліся зграямі, больш шматлікія, як птушкі ў паветры.
Раптам салон асвятліўся. Жалезныя акяніцы засунуліся. Цудоўнае відовішча знікла, але я доўга яшчэ быў ахоплены марамі, пакуль вочы мае выпадкова не спыніліся на прыборах, вісеўшых на сцяне. Стрэлка компаса па-ранейшаму паказвала кірунак на ўсход — паўночны ўсход, манометр — ціск у пяць атмасфер, што адпавядала пяцідзесяціметровай глыбіні, а электрычны лаг — хуткасць у пятнаццаць міль у гадзіну.