80000 кіламетраў пад вадой
Шрифт:
Я звярнуў увагу Канселя на досыць развітыя, высокія ілбы гэтых разумных жывёлін. Ніхто з сысуноў, акрамя чалавека, не мае такой колькасці мазгавой матэрыі, як цюлень. Таму цюлені лёгка паддаюцца муштраванню. Яны хутка становяцца свойскімі, і я згаджаюся з думкай некаторых натуралістаў, што пры адпаведным выхаванні яны маглі-б прыносіць чалавеку значную карысць, выконваючы ролю сабак пры рыбнай лоўлі і марскім паляванні.
Большасць цюленяў спала, калі мы праходзілі каля іх. Я ўбачыў на пяску і на прыбярэжных скалах звычайных цюленяў, даўжынёй паўтара — два метры ад морды да канца хваста, з тоўстай верхняй губой, са шчаціністымі вусамі; у іх амаль непрыметныя вонкавыя вушы, якія адзначаюцца толькі маленькімі трохкутнымі ўзвышэннямі.
Тут-жа былі і паўднёвыя марскія сланы, нос якіх высоўваецца наперад амаль на паўметра, закругляючыся, як хобат. Гэтыя вялізныя жывёліны, памерам ад пяці да сямі метраў, не звярталі на нас ніякай увагі.
— Ці небяспечныя гэтыя жывёліны? — запытаўся Кансель.
— Не, — адказаў я, — калі іх не чапаюць. Але калі на іх нападаюць, асабліва на іхніх дзяцей, то цюлені страшэнна раз’юшваюцца, і нярэдка здараецца, што яны разбіваюць ушчэнт лодкі паляўнічых.
— І зусім правільна робяць, — сказаў Кансель.
— Не спрачаюся.
Двума мілямі далей нас затрымаў мыс, які высоўваўся далёка ў мора і абараняў бухту ад паўднёвых вятроў. Скалы яго стромка апускаліся ў ваду, і падстава іхняя была пакрытая пенай прыбоя.
У гэтым месцы мы раптам пачулі гучнае муканне, нібы недалёка пасвіўся статак жвачнай жывёлы.
— Адкуль тут быкі? — запытаў Кансель.
— Гэта не быкі, а маржы, — адказаў я.
— Яны б’юцца?
— Б’юцца або гуляюць.
— З дазволу гаспадара, я хацеў-бы паглядзець на гэта.
— Хадзем паглядзім, Кансель!
І вось мы пайшлі ўздоўж чорных базальтавых скал. Мы драпаліся па прыступках іх, коўзаліся на гладкай адпаліраванай лёдам паверхні каменняў. Некалькі разоў я спатыкаўся і падаў, балюча ўдараючыся.
Кансель, больш асцярожны або больш устойлівы, ні разу не ўпаў і, падымаючы мяне, кожны раз гаварыў:
— Каб гаспадар стараўся шырэй ставіць ногі, яму лягчэй было-б утрымліваць роўнавагу.
Узабраўшыся на вяршыню мыса, мы ўбачылі шырокую снежную раўніну, запоўненую маржамі. Жывёлы гулялі і скакалі адзін за адным. Шум, які даходзіў да нас, быў шумам вясёласці, а не ярасці.
Маржы падобны да цюленяў і формай цела і размяшчэннем яго частак. Але ў ніжняй іхняй сківіцы няма клыкоў і разцоў, а з верхняй выступаюць два біўні, даўжынёй у восемдзесят і шырынёй — у пачатку — у трыццаць два сантыметры. Маржовыя біўні складаюцца з гладкай, адпаліраванай косці, больш цвёрдай і не так хутка жаўцеючай, як слановая косць, і таму дорага каштуючай на рынках. Дзякуючы гэтаму, маржы бязлітасна знішчаюцца, і недалёка той час, калі іх пераб’юць да апошняга, бо паляўнічыя б’юць і дарослых самцоў, і самак, і дзіцянят.
Праходзячы каля гэтых цікавых жывёлін, якія бязбоязна дапускалі нас да сябе, я мог добра разглядзець іх. У іх тоўстая і жорсткая скура, буравата-рыжага колеру, пакрытая рэдкай і кароткай поўсцю. Некаторыя самцы дасягаюць чатырох метраў даўжыні. Больш спакойныя і менш баязлівыя, чым іх паўночныя родзічы, паўднёвыя маржы не ставяць вартаўнікоў каля сваіх лежбішч.
Абышоўшы лежбішча, я рашыў вярнуцца назад. Было ўжо каля адзінаццаці гадзін раніцы, і мне хацелася прысутнічаць пры вызначэнні шыраты мясцовасці, калі надвор’е дазволіць капітану Нэма зрабіць назіранні.
Праўда, на гэта было мала надзеі. Густыя хмары, якія закрылі ўсё неба, засланялі сонца. Здавалася, што зайздроснае нябеснае свяціла наўмысля захавалася за хмарамі, каб схаваць ад людзей гэты непрыступны куток зямнога шара.
Мы пайшлі па вузкай сцежцы, якая абгінала скалістую граду. А палове дванаццатай мы падышлі да таго месца, дзе высаджваліся на бераг. Шлюпка, выцягнутая на пясок, ужо даставіла капітана Нэма на бераг. Ён стаяў на вяршыні базальтавай скалы. Астранамічныя прылады ляжалі побач з ім. Яго зрок пільна глядзеў на поўнач, у тое месца гарызонта, дзе цяпер павінна было знаходзіцца нябачнае за хмарамі сонца.
Я стаў побач з ім і моўчкі чакаў. Надышоў поўдзень, але сонца таксама, як напярэдадні, не паказалася.
Назіранне зноў не ўдалося. Калі і заўтра сонца не будзе, прыйдзецца адмовіцца ад спробы азначыць дакладнае месцазнаходжанне полюса. Бо заўтра, 21 сакавіка, наступіць раўнадзенства, і калі не лічыць пераламлення праменняў, дык ужо заўтра сонца знікне за гарызонтам і надыйдзе доўгая палярная ноч, якая працягваецца шэсць месяцаў… З часу вераснёўскага раўнадзенства сонца, якое ўзыйшло над паўночным гарызонтам, падымалася па небасхілу ўсё даўжэйшымі спіралямі да 21 снежня. У гэты дзень летняга сонцастаяння ў паўднёвым паўшар’і яно зноў пачало апускацца, кожны дзень усё ніжэй і ніжэй, і, нарэшце, заўтра павінна было паслаць свае апошнія праменні на гэту зямлю і схавацца на паўгода.
Я падзяліўся сваёю трывогаю з капітанам Нэма.
— Вы маеце рацыю, спадар прафесар, — адказаў ён, — калі заўтра, дваццаць першага сакавіка, мне не ўдасца вызначыць вышыню схілення сонца над гарызонтам, то гэтую спробу прыйдзецца адкласці на шэсць месяцаў. Але затое, калі сонца пакажацца заўтра а поўдні хоць на хвіліну, то мне будзе асабліва лёгка ўстанавіць яго вышыню над гарызонтам, іменна дзякуючы таму, што выпадак прывёў нас у гэтыя месцы напярэдадні раўнадзенства.
— Чаму капітан?
— Таму што, калі сонца апісвае на небасхіле падоўжную спіраль, вельмі цяжка дакладна азначыць яго вышыню над гарызонтам. Паказанні прыбораў у такіх, выпадках часта няправільныя.
— А што зменіцца заўтра?
— Заўтра я буду магчы зрабіць дакладнае назіранне, не карыстаючыся прыладамі, пры дапамозе аднаго толькі хранометра. Калі заўтра, 21 сакавіка, у поўдзень сонечны дыск, — улічваючы пераламленне, — будзе перарэзаны акурат пасярэдзіне паўночным гарызонтам, гэта будзе азначаць, што мы знаходзімся на самым полюсе.