Би?иги Аан Дархаммыт
Шрифт:
– Кырдьык дааны, эмиэ биир ураты кии. Сахалары чахчы ис срэиттэн сблр кии эбит.
– Хайыы, оттон сахалар оттолоругар скээбит кии буоллаа дии.
– Билии т сахаларыгар айанын, сирдэрин-уоттарын чгэйдик крдрн суруйар буолбат дуо?
– Этимии дааны.
Эмискэ ааны тосуйан тобугураттылар.
– Оок, с дьукаахпытын ааллылар быыылаах, – Бологуурап, соуйбуттуу саа аллайаат, аантан чугас сытар кии быыытынан, оронугар олоро тэн, атаын тааын кэтэн хачыгырайда. Тиийэн ааны аан биэрбитигэр, дьиэ хааайката биир эдэр киини батыыннаран киирдэ.
– Бу с квартираытын ааллым. Дьэ, эдэр кии, манан раскладушкаа сытыа буоллаа дии, тааы бу баар.
– Дорооболору,
Хааайка, намыах суон дьахтар, Бологуурабы куукунаа ыыран киллэрэн, ыскааптарын арыйталаан чэйдииллэригэр аналлаах иити-хомуоу, холодильнигын аан, икки улахан тууаммыт балык, тлн-нн сытар анды, аллараа холбукаа хортуоска, луук баарын крдттт:
– Бу эиги аскыт, бэйэит астанан ааа. Мин бырааынньык кннэригэр кыыспар баран олоруом. Дьэ итигирдик, чгэйдик олору, – хааайка барытын быааран, ыйан-кэрдэн биэрдэ.
Бологуурап, махтанан-баыыбалаан дьиэлээх дьахтары атааран баран, дьонугар киирдэ.
– Дьэ, дооттоор, ас-л рдттэн сиригэр тбэспит дьон буоллубут. Холодильник иэ толору ас: хортуоскатыттан андытыгар тиийэ. Кстэниитин эрэ кыайыахха наада буолсу.
– Ама-ыы, доор, оттон остолобуой да аа тотороо инии.
– Эмиэ дааны оннук ээ. Чэ бэйи, дьнттэн крн ииллиэ.
Саа дьукаахтара крдргэ тахсар аан кэннинээи кх сонун ыйаан киирдэ. Хомуот рдгэр турар телевизоры тиийэн тутан-хабан крд, онтун-мантын эрийтэлээтэ да, лэлээн кэлбэтэ. Онтон туа тахсыа суоун билэн, телевизор рдгэр сытар хас да чараас кинигэлэри ылан эргим-ургум туппахтаан крт, аахайбатахтыы, Бологуурап оронун иннигэр турар сурунаал остуолугар чмхт бырахта. Дьгр олору соуйбут курдук эитэ тардан ылан кртэлээбитэ, хас да чараас медицинскэй брошюралары кытта Михаил Николаев «Глубина памяти» уонна «Новая Якутия. Начало» диэн дьоус кинигэлэрэ буолан биэрдилэр.
– Хайа, дооор, тоо бу кинигэлэринэн бырааттанны?
– Ээ, атыттар эбит.
– Хайдах атыттар?.. – Дьгр, йдбкк, киитин р крн тааарда.
– Художественнай кинигэлэр буолуо дии санаабытым.
– ы, онтон атыны аахпаккын дуу?
– Соччо ааааччым суох.
– Ноо, тоо?..
– Соччо интэриэиргээччим суох… – эдэр кии, сптт, наар биир халыып хоруйдаан, кэпсэтэр баата суоун биллэрдэ. Раскладушкатыгар тиэрэ тэн, дьиэ рдн одуулаа сытта.
Бологуурап, киитин иигэр киллэрбэтэхтии, саата суох ииэттэн кэбистэ. Брошюралары арааран туунан ууран баран, кинигэлэри ылан эр-биир эргитэ-урбата туппахтаан, чараас хахтарын тас ттнээи ойууларын сирийэ одууласпахтаата: илин саах рднэн кытыаста кыыан саардыы тахсан эрэр кн аннынан уйаара-кэйээрэ биллибэт кх дуол тумарыктыйа нэлэийэр. Ону рднэн аарыма кынаттарын сараадытан хомпоруун хотой ктн иэр клгэ ойууламмыт. Бу аата Хотой Айыы тааралаах былыргы саха ураахай ууун сирэ-уота, дойдута крдрлннээ. «Глубина памяти» кинигэни арыйан аннотациятын аахта: «Вопросы о прародине человечества, происхождении и истории народа саха, предпосылки и проблемы зарождения государственности в Якутии. Эти и другие темы поднимаются в книге Президента Республики Саха (Якутия) Михаила Николаева».
Иккис кинигэ таыгар алмаас таас кстр, Мирнэй куорат тиэмэлэригэр сыыаннаах блх хаартыскалар бэчээттэммиттэр. Ис ттгэр Михаил Николаев мичээрдии олорор мэтириэтэ, «Республика тутулуга суох экономикатын бргтгэ манайгы хардыылар уонна экономика срн салаата – алмаас промышленноа хайдах сайдан иэрин туунан автор бэйэтин крлэрэ» диэн быаарыы суруктаах.
Дьгр президент суруйталаабыт хас да кинигэтин урут ааан турар. Бу кинигэлэртэн ураты «Генетический вектор…», «Страницы жизни народа саха» диэннэри уонна Арктика туунан. Уопсайынан, суруйбута олус элбэх, хас да уонунан кинигэ дииллэр. Аахпыт кинигэлэриттэн сылыктаатаына, кини снньнэн ыччакка, нэр клнээ уонна нуучча дьонугар туаайан суруйар эбит. Дьиинэн олус туалаах, кэскиллээх дьыала. Ону ыччаппыт, бу эдэр кии да аахайбаттык сыыаннаарыттан крдхх, итини ситэ сыаналаабат, интэриэиргээбэт курдук.
– Дооор, эн толору ааты-суолу ким диэиний, тугу лэлиигин? – Бологуурап саа дьукааын диэки срглээбиттии крд.
– Куодайыысап Николай Петрович, журналиспын.
– Ханнык хаыакка?
– Кл прессаа…
– Ээ, аны оннук баар эбит дуу? Былыр бии сахалыы тыллаах икки эрэ хаыаты – «Кыымы» уонна «Эдэр коммуниы» билинэр этибит.
– Ити ханнык кинигэ туунан этэиит? – Бологуурап илиитигэр эргим-ургум тутан арыйталыы олорор кинигэтин крн, Сэмэн Ыстапаанабыс сэргээлээбиттии ыйытта.
– Бастакы президеммит Николаев кинигэлэрэ.
– Ээ, ону этэр эбиккит дуу, элбэх кинигэлээх дииллэр даа, мин эмиэ биирдэрин дааны ааа иликпиин.
– Сыыстарар эбиккин. Срдээх ыраас санаанан, инникини, кэскиллээи ыччакка, республика, Арассыыйа норуоттарыгар анаан суруйар ээ, ону аахайбаппыт.
– Дьиинэн оннук б буоллаа дии, барахсан ырааы т крр кии. Ол гынан баран наар нууччалыы суруллубут буолаан, дьон аанньа аахпат дии саныыбыын.
– Оттон нууччалар аахтыннар диэн нууччалыы суруйан эрдээ дии, – Дьгр, кинигэни арыйталыы олорон, санаа таайтарыылаахтык саарда. – Саха олоун, историятын, быыытын-майгытын олохтоох да, тас дааны нуучча тыллаах омуктар биллиннэр диэн.
– Спк этэиин, пропагандалыыр буоллаа дии.
– Оннук буолбакка, бэл ээ былааска олорор тойотторбут билбэттэр дии, хайдахтаах тыйыс усулуобуйаа олорорбутун, лэлиирбитин.
– Оттоон оннук ээ-э… – Сэмэн Ыстапаанабыс улгумнук сблээрин биллэрэр.
– Кр, бу дьоус кинигээ бииги историябытыгар сыыаннаах с боппуруоска срдээх интэриэинэй быаарыылары биэрэр. Бу мин урут аахпыт кинигэм, билигин ол миэстэлэри булуом, – Дьгр, «Глубина памяти» кинигэттэн наадалаах миэстэлэрин крдн, страницаларын тргэн-тргэнник рдлэринэн крн арыйталаабытынан барда. – Бу Юрий Мочанов диэн археолог учуонай 1982 сыллаахха лнэ уа биэрэгэр, Дьокуускайтан чугас соуруу сытар Дири рэххэ, т былыр, 1,7 млйн сыллааыта, олоро сылдьыбыт дьон туттубут сэптэрин-сэбиргэллэрин булбут. сктн бу булумньулар айыла ооуута буолбатах буоллахтарына уонна сыллара табата бигэргэннэинэ, кии аймах аан бастаан Африкаа скээбитин туунан йдбл трдттэн трэ эргийэригэр тиийэр.
– Ноо, ол аата хайдаах?..
– Ол аата, тымныы, тыйыс айыланы утары туруулаан тыыннаах ордуу усулуобуйатыгар й-санаа, эт-хаан ттнэн уаарыллан, кии аймах аан бастаан хоту дойдуга эрэ скн сп диэн этэр.
– уй-йиэ-э, эмиэ да спк дылы эбит ээ-э.
– Эс, убедительнайа суох, – эдэр киилэрэ кэпсэтиигэ кыттыытын крчктэииттэн саалаата.
– Ноо, тоо оннук саныыгын?
– Мочанов булумньулара да, датировкалааына дааны саарбахтар.
– Кр да, доор, строгай кии буоллу дьэ. Ол эрээри манна дааны эн этэргэр маарынныыр баар эбит, – Дьгр кинигэ биир страницатын балай да ууннук сирийэн крд. – Эмиэрикэ археологтара ити тэриллэри 260 – 370 тыыынча сыллааылар диэн быаарбыттар. Оччотугар дааны лнэ хочотун олох эрдэтээи дьон булбуттар эбит диэн этиллибит.