Би?иги Аан Дархаммыт
Шрифт:
Кыыныгар ЧК-лар туран партия комитетыгар Ойуунускай нааалаабыт, итии тааы кимтэн да клэ суох хомуйтарбыт, дьону сокуон таыгар биллэрбит диэн дакылаат тэрбиттэрэ. Бэрт р мккр буолар, партия комитета йр: итии таас тутуура саамай сптх уонна ол дьону сокуон таыгар биллэрбитэ эмиэ сп, кулаак бастаанньата буолбутун хайдах дьаайбакка киириэй диэн буолар. ЧК дакылаатынан Сибиир ревкомуттан кини ревкомтан, партия комитетын бюротуттан, бары эбээинэиттэн ууллар, бары матырыйаалларын, бэйэтин кргэ-дьлгэ партия Сибиирдээи бюротугар ыыта охсу диэн бирикээс кэлэн, тптэ-трлн э тэн хомуммутунан бардаа дии.
Сарсыардааы
– Дьэ, Былатыан, эрэпкиэммиттэн уурат диэн этээри анаан кэллим, сатаан лэлиэ суохпун. Нэилиэгим дьоно бары дааны кырыы харахтарынан кынчыатыы крр буолан эрэллэр.
– Ноо, сатаммата диэн туох баарый? Ол баайдартан хайабыл истээри гыммыты дуо? Ким сирин-уотун бэйэтин баатынан туран биэриэй? Уураах туолуутун ситиэ сатыахха. Дьон саатын-иэтин хоту сырыттаххына, кырдьык, сатаан лэлиэ суоа.
– Оттон ол сирбитин аыс айдаанынан, тоус моргуорунан лбгэ быыытынан тэтиннибит да, дьэ харахтарын аалларааччылар ааардас баайдар эрэ диэтэи дуу? Кыра-хара да дьону иигэр араастар бааллар, бээ, – Никиитэ инитэ элэккэй, эрчимнээх бэйэтэ хайдах эрэ уларыйбыт арбы-сарбы крн, тыйыс тылын-н атыырыы крбтэ.
– рблссйэ ханнык да дьыалата айдаана-моргуора суох барбат. Кн-дьыл ааыа, айдаан сыыйа симэлийиэ, олох дааны сыыйа оннун булан ииэ.
Никиитэ симиттэ быыытыйан, инитин сирэйин-хараын чинчилиирдии одууласпахтаабыта, киитэ кумааыларын хомунан остуолун дьааыктарын тилир-талыр аан-сабан талыратарын саата суох кр олорон, хамсалаах саппыйатын таааран, табах уурунан хамсатын оборон соппойбохтообута.
– Былатыан, хайа, лэ-хамнаы хайдаый? Бу ханна эрэ хомунаын дуу, тугуй?
– Хомунан. Сууттана, дьллэнэ бараары, – Былатыан, кумааыларын суумкатыгар симэ туран, дьуххатык хардарбыта.
– Бай, ол ханна?
– Соуруу дойдуга, ыыттарбыттар.
– Оо, л эбит, дооор, ол туох дьыалаа иинни?
– Быайын Амма баайдара крээбиттэрин дьаырыйбытым, итии таас хомуурун кллээбитим иин маннааылар сбттэр.
– Арба, эрэпкиэмнэри хаайталаабыттар этэ дии. Ону дьаырыйбыкка туох сыыа баар ?
– Баар дьэ, былааспын таынан туттубут, нааалаа-быт бн…
Никиитэ, эмиэ саата суох баран, хамсатын умнаын арааран, быах уугунан ыаын ыраастаан бодьуустаа олорбута.
– Хаан барды?
– Сарсын.
– Кирдик да спк этэин, хайа муун муннубутуттан сиэттэрэ сылдьыахпытый? – мунаарбыт курдук тохтуу тээт, быраатын диэки кылап-халап крн ылбыта. – Оттон эйигин нааа улаханнык дьллээбэттэр ини?..
– Туох билиэ баарай? Баар, бэйэбин саа уоугар туруоруохтара.
– Оо, лгэрин, дооор, ама оннукка тириэттэхтэрэй?
Былатыан, убайын сирэйэ-хараа аара суулбутун крн, аыммыттыы мчк гыммыта. Кыйахаммытыгар тэптэрэн олус туруору саарбытын йдбтэ.
– Чэ, Никиитэ, ити скртн этэбин, срэххэр олус чугастык ылыныма. Барыбытын ытыалаан кэбистэхтэринэ, саа олохпутун ким тутуой, ким лэлиэй-хамныай?
– Э-ээ, оттон оннук ээ, – убайын сирэйэ-хараа сырдыы тэргэ дылы гыммыта. – Чэ, Былатыан, этээ сылдьан крхт, мин хаалан лэлээтэхпинэ сатаныыы.
Никиитэ, тлктээх бэргээтин рдгэр тэн,
Бары уларыйыы, саа олоу туругурдуу ревкомнар эрэ тыйыс, эрдээх лэлэринэн ыытылла турдаа. Уостуу тахсыбатар, этээ эрэ буоллар ханнык…
Омскайга Барахов, Фреерман буолан аргыстаан кэлбиттэрэ. Саардыы олохторун булунан нам-нум буолан эрдэхтэринэ, Москваттан Ярославскай кэлбит, Ойуунускайы ыыттарар диэн суал сурах ииллэн соуппута. Былатыан ону рэ да, дьиксинэ да соус истибитэ. Маннааылар дьллэригэр мин туспар дурда-хахха буолар ини диэн эрэх-турах санаа скээбитэ. Иккис ттнэн, алыс ордук-хоу туттан, дьону-сэргэни трэйдээин курдук кр, м-этиэ диэн дьиксиммитэ.
Ярославскай, кинини дьэкир таас ачыкытын курдат эбии улааппыкка дылы буолбут киэ эрилкэй харахтарынан тонолуппакка супту одуулаабытынан, утары туран кэлбитэ. Хойуу хара бытыга ибирдиириттэн сылыктаатахха, биллэ-биллибэттик мчнээт, кини дьоус илиитин икки кэтит баппаайдарынан бобо тутан илигирэппэхтээн ылбытыгар, Былатыан ыйыллыбыт санаата ллэн, тута чэпчии тэргэ дылы гыммыта.
– Туох айдаанын тарты? Сиилии кэпсээ, – Емельян Михайлович холку намыын куолаынан ыйыппыта.
– Сир ллэигин сблээминэ, Амма улууун баайдара бу ааспыт сайын Зедгенизов диэн милииссийэ начальнигын, уруккуттан бэйэлэрин кутурук киилэрин кигэннэр, трт нэилиэк ревкомнарын туттаран хаайыыга уктаран бараннар, кинилэр оннуларыгар бэйэлэрин дьоннорун туруортаабыттара уонна урукку бэйэлэрин сирдэрин охсуллубут оттору кытта тттр былдьаталаан ылбыттара. Ону тахсаммын миэстэлэрин буллартаатаым дии, – Былатыан туох буолбутун баарынан, кыыытын-абатын кыатана соус да буоллар, омуннаах соустук тоо-хоро кэпсээн биэрбитэ.
– Ол миэстэлэрин буллараргар конкретно туох миэрэлэри тутунну?
– Кинилэр туруортаабыт дьонноруттан дьыалаларын былдьаан ылан урукку ревкомнарга тннрбтм. Зедгенизовы тутан доппуруостаан баран Дьокуускайга утаарбытым. Бэйэм хаалан, баайдар сирдэрин дьадаыларга тттр ллэрбитим, крээбит баайдары этиллибит болдьоххо кэлбэтэхтэринэ, сокуон тас ттгэр биллэрбитим. Ревкомнарым кэтэр тааа суох сылдьалларын крн, кыыы итии таас хомуурун ыыталларын кллээбитим.
– Да-а, крутые дела развернулись у вас, – Ярославскай эмиэ биллэ-биллибэттик мчнээн ылбыта.
Онтон Бараховы ыыттаран ыланнар, партия Сибиирдээи кэмитиэтин бюротун мунньаар Ойуунускай дьыалатын туунан дакылааттатан баран Слепцов-Ойуунускайтан ЧК буруйдааынын устарга, ууруулаах куоластаах делегат быыытынан партия Сибиирдээи III конференциятыгар кыттар делегация састаабыгар киллэрэргэ уонна Бтн Россиятааы бассабыык партия Х съеигэр сбэ куоластаах делегатынан Москваа ыытарга диэн уураах ылыммыттара. Онон, алдьархайтан ас тааарыммыт диэбиккэ дылы, эбиитин Москваа тиийэн съезкэ кыттан, Ленини илэ бэйэтин крн, тылын-н, ордук национальнай политика туунан этиитин олус биирээн, онтон сиэттэрэн автономия боппуруоун туруорса, бтн норуот дьылатын быаарар дакылаат суруйан, ону туруулаа бу кэлэн сыттаа. «Уол оо биир кн ат ртгэр, иккис кн ат уоратыгар» диэн манныгы этэн эрдэхтэрэ.