Би?иги Аан Дархаммыт

Егоров Василий Юрьевич

– Кырдьык дааны, историяны хаыспыттара суох ини.

– Кинилэр бэйэлээхтэр былыргы бгэлэрин тэ сылдьыахтара баара дуо? Хата сорохторо ксклээх, Алампа, Клмнр курдук дьоннорбутун буржуазнай националистар диэн сыанабыл бэрдэрэ сатыыллар этэ, Ойуунускайы, Омуоабы «норуот ст» аатырда сылдьыбыттара дии. Оччотооу да аас-туор кэмэ салайааччылар, элиталар олохторо атын этэ, – Дьгр, кэпсэтиини тмктрд, чааскытын сыарыта анньан баран дьиэлээхтэргэ махтанна.

Исти Таптал. Ыал буолуу

Крччлэр музей-дьиэни крн-истэн, кэпсэтэн-ипсэтэн, бырааынньыкка сылдьыбыт саа сананан дуоуйан тараспыттарын кэннэ Михаил Ефимович музейы тэрийээччи аыйах лэити кытта хаалан, салгыы

кыратык сээргээ тстэ. Дьоно остуол, иит-хомуос хомуйар кэмнэригэр дьиэтин иин, хостору кэрийэн кртэлээтэ. Эдэр сааын эргитэ санаан, ахтылан сылаас иэйиитигэр хам куустаран турда. Трт уонча сыллааыта саардыы ыал буолбут эдэр дьон, улахан кыыстарын Оляны ктхптнэн, бу дьиэ боруогун аан манай атыллаан киирбиттэрэ. Ол букатын бээээи курдук ээ, кн-дьыл биллибэккэ тргэнник да ааар буоллаа…

Институт спортивнай саалатын киэ уораайын уа ттгэр гимнастическай снарядтар эин эгэлгэ крнэригэр кулуун курдук кн ууохтаах, дьороор тааалаах кыргыттар кии кыайан йбэт араас уустук хамсаныыларын оорон имиллэ-мускулла оонньууллар. Кинилэр ортолоругар намчы крнээх, сырдык хааннаах эдэркээн саха кыыа брусья ээ-аллараа туорайдарыгар тии курдук ыйаастан имигэстик имиллэнээн, араастаан эргичийэн кулахачыйара харахха ураты быраыллар. Атын да снарядтарга толорор хамсаныыларын дьгэлэринэээр быдан ыраастык, чуолкайдык, чэпчэкитик оорор.

Штангистар секциялара гимнастар кэннилэриттэн сааланара. Инньэ гынан кыргыттар дьарыктаналларын ксгэр баттаа кэлэн, кинилэр тупсаай быыыларын-таааларын, киини кэрэхсэтэр дьикти хамсаныыларын с-махтайа крр буолаллара. Оттон кыргыттар эрчиллиилэрин кэнниттэн гардеробнайга киирэн таастарын уларытта сылдьан, диискэлэри уларытан-тэлэритэн тимир тимиргэ охсуллар тыастаах саалаа бигэ-таа крнээх, быыппастыгас быччынаах уолаттар штанганы кытта эриэн чиччигинээ мхсллрн кэлэ-бара истэ-кр сылдьаллара. Онон кн-дьыл ааан истэин аайы бэйэ-бэйэлэрин хардарыта кэрэхсии, сэргии крр тгэннэрэ элбээн испитэ. Сорохтор сыыйа билсэн-крсн, чугасаан барбыттара.

Гимнасткалартан саамай бастынара, нарын-намчы крнээх Омскайдааы тыа хааайыстыбатын институтун трдс курсугар рэнэр Дора Сухаринова институт уонна куорат вузтарын гимнастикаа чемпионката буоларын манна рэнэр Саха сирин студеннара бары билэллэрэ. Кини бииргэ рэнэр дьгэлэриттэн саамай эдэрдэрэ, нарыннара, сэмэйдэрэ этэ. Ол иин биир хоско олорор дьгэлэрэ кинини балтыларын курдук крр-истэр, харыстыыр, арааччылыыр этилэр. Бу хайыы-йээ рдк курска тиийэ охсубут, куорат биир басты спортсменката буолбут эдэркээн кыыы быйыл манайгы курска саа рэнэр Миша кэрэхсии, с, толло крр. Сыл ааарын устата биир институкка рэнэр уонна спортивнай саалаа хардарыта солбуйсан дьарыктанар буоланнар, быыска-арыкка уонна аасыан иэн хам-тм утарыта тбэсиэн бэйэ-бэйэлэрин крн билэр этилэр.

Миша бгн штангистартан ким-хайа иннинэ кэлэн тааын уларытта ааан иэн крднэ, гимнасткалар бары снарядтарга солбуа сылдьан араас эрчиллиилэри толоро сылдьаллара. Кинилэр ортолоругар Дора эмиэ баарын рэ крбтэ. Киирэн тааын уларыттан, дьарыктанарга аналлаах спортивнай трикотун кэтэн, аыйах разминкаланар хамсаныылары оорбута. Гардероб ааас ааныгар кэлэн сааланы одууласпыта. Гимнасткалар дьарыктанан бтэн, утуу-субуу хосторугар тана барбыттара. Дора дьгэлэриттэн арыый хаалан, гимнастическай бэрэбинэ рдгэр ханнык эрэ уустук хамсаныыны хатылаан, ааар атаар биэтэнээн ср имигэстик тттр-таары эргийэн кулахачыйар, ханнык эрэ элемени чочуйан хос-хос оорор. Миша, долгуйа, толло да быыытыйдар, быаарыылаах тгээ куруук бэйэ бодотун тардына, холкутук тутта рэммитинэн, сорунуулаахтык иннин диэки хардыылаан аыйах хаамыынан кыыс таыгар баар буола охсон хаалбытын бэйэтэ дааны билиминэ хаалбыта. Тиийэн туох диэбитин билигин бу диэн чопчу хатылыыр кыаа суоун иин биири – кыыс кини кэлиэхтээин кэтэспит курдук умса крбт килбик нарын мсснн чуолкай йдр. Ол дьикти симик кст, хаан да лбдйбэт кэрэ хартыына буолан, кини йгэр-санаатыгар

хам хатанан, йэ-саас тухары умнуллубаттык иэн хаалбыт. Хаан да, ханна да буоллун, кэмиттэн-кэмигэр соотохсуйа, чукуйа эрэ тстэр, манайгы ыраас тапталын сырдык мсснн кэрэ хартыына буолан кстн кэлэр дьикти дьайыыта ордук сааыран истэин аайы эбии тупсан, киэркэйэн иэргэ дылы. Бгн эмиэ бу ыал буолбут олохторун манайгы биигэр эргиллэн кэлэн йэ ааарын кэриэ анараа ттнээи кэм йтн сппэт чаылхай тгэнин илэ-бодо кррг дылы гынна.

Билсииилэрэ, бэйэ-бэйэлэрин итээйсэн сыыйа бодорууулара оччотооу ыччат судургу сиэринэн туох да уустуга, мээйэ суох кн суолунан барбыта. Сотору-сотору крсэр, киинээ, театрга, крэхтэиилэргэ, библиотека ааар саалатыгар бииргэ сылдьар буолбуттара. Дора дьгэлэрэ, кинини арааччылыыр, харыстыыр бииргэ олорор кыргыттара, Миша Николаевы бары ттнэн экилэ суох, бэрээдэктээх, чгэй уол быыытынан билинэн, кыыстарыгар сбэ-ама буолан, эдэрдэр сыыаннара бргргэр кыалла, кмл сатыыллара. Ол иннинэ биир кэлбит-барбыт сытыы, солуута суох элбэх саалаах уол Дораа иээнээри соруна сылдьыбытын дьгэлэрэ трт чугааппатахтара. Исти доордуу сыыан, эрэллээх йбл, км диэн онно баара.

Сылтан ордугунан Дора рэин бтэрэн дипломун ылан, оттон Миша иккис курсу бтэрэн, сайыныгар иккиэн бииргэ дойдулаабыттара. ктм Миша дьонугар тахсаннар дьоллорун холбоон ыал буолбуттара. Дора Уус-Алдан оройуонугар ветеринарынан ананан Борооо ксптэ. Миша рэин салгыы Омскайыгар тннбтэ. Трдс курс кэнниттэн дойдутугар кэлэн производственнай практикатын кэргэнэ лэлиир сиригэр барбыта. с ый ветеринардаан Уус-Алдан фермаларын, бэлэсипиэтинэн сылдьан, барыларын кэрийбитэ. Субуотунньуктарга кыттан Бороон пааркатын тутууга лэлэспитэ. Трт сыл штанганан утумнаахтык дьарыктанан кн-уоун гэнигэр сылдьара. Охтубут тиити сгэн баран талбыт сиригэр тэлэкэчитэн илдьэрин дьон с-махтайа крр. Сорох уолаттар дьиибэлэнэн тиит тбтгэр ыйааыннахтарына, билиммэккэ сгэрин сн кэпсииллэрэ.

Ол сайын Дьокуускайга республика норуоттарын фестивалыгар Дора оройуон самодеятельнай коллективыгар киирсэн кытайдыы кн толорон кыттыбыта. Оттон Михаил республика спартакиадатыгар штангаа крэхтээн сахалартан спорт бу крэр бастакынан маастар буолбут Михаил Скрябин кэнниттэн иккис миэстээ тахсыыта улахан ситиии этэ. Ыраас таптал иэйиилээх, эдэрдии крдх-нардаах чгэй да кэм ааспыта ол сайын.

Н сылыгар рэин бтэрэн кэлиитигэр Дората кырачаан кыыстанан крсбтэ. Соотох бэйэтэ лээн, ыал аата, бтн дьиэ кэргэн баылыга буолар рдк чиэскэ, ргэ тиксэр дьол эмискэ тмллэр ргйдх т кэмигэр сбэлээн баран, аатын ууоа хаалбыт, оскуолатааы эдэр, оо сааа ааспыт сиригэр Эдьигэээ 1961 сыл кнгэр лэлии кэлэн бу дьиээ киирбиттэрэ.

Дора Никитична

Дора Никитична чэй кутарын быыыгар номоон крнээх хаыат лэитэ дьахтарга саас-сааынан сиилии кэпсии олордо. Кини, сайаас майгылаах аламаай саха дьахтарын сиэринэн, туох да кэтэмээйдээинэ, кистэлэ суох сээнэ истээччини эрэ абылыах исти, судургу, ис-киирбэх буолан суруналыыс бэркэ сэээрэн истэр.

– Аыс оо бары рдк рэхтээхпит. Ийэбит т. Аабыт, былыргылыы трт кылаас рэхтээх кии, потребобществоа бухгалтердыы олорон 52 сааыгар, мин уон биирдээхпэр лбтэ. лн иннинэ ийэбитигэр: «Аныгы кии баайа – рэх. Кытаатан оолоргун рэттэр», – диэн кэриэин эппит. Ийэбит домохозяйка этэ, ол да буоллар, аабыт кэриэин толорон, барыбытын рдк рэхтээн баран 79 сааыгар кн сириттэн крэммитэ. Аабыт суох буоларыгар кини сэттэ оолоох соотоун хаалбыта. Ахсыс оотун ыарахан этэ. Эбэм баар этэ оччолорго, слээх буолан уонна ийэм учуутал балта кмлрнэн дьон буолбуппут. Эбэбит бэйэтэ кыстыктаах, сайылыктаах, чэгиэн, хорсун эмээхсин этэ. 70-гар сылдьан оуу миинэрэ, билии кэм эбитэ буоллар, предприниматель бэрдэ буолуох эбит. Сайын ыыахха оуун клйэн сылабаарын тиэйэн баран, чэй рн, лэппиэскэ атыылаан хорчуопкалыыр этэ. 80-тан тахсан баран лбтэ. Уон алтата ооломмутуттан трдэ эрэ тыыннаах хаалбыта.