Би?иги Аан Дархаммыт

Егоров Василий Юрьевич

– Аата срн, мааыыа да кыайан сылдьыбат лгэрэ эбит дии!

– Сахалары нууччалар курдук буолбатахтар ээ, тойону тойон курдук крччлэрэ суох. Михаил ыалдьан балыыаа киирбитигэр биир салайааччы, совхоз управляющайа дуу, дириэктэрэ дуу кии, кэлэн сэтэрээбиттээх. «Дьэ эн да буолларгын ыалдьыбыккын дии, быраас илиитигэр киирбиккин. Бу быраас илиитигэр киирбит кии рттбэт идэлээх», – диэн ньиэрбэтигэр оонньоон аай биэрбитэ. Билиим эбитэ буоллар, таырдьа анньан тааарыам этэ. Оччолорго эдэр буолан тулуйбут эбиппин.

– Кырааын кэриэтэ эбит дии!

– Оннугун кэриэтэ. Ол киитин хата манна лээ аалбыта дии. Михаил итинник, кииэхэ стйбэт идэлээх, киниэхэ куаан санаалаах дьоо тттртн чгэйи оорооччу. йдхтэрэ,

кнхтэрэ диэн иитэр, рэтэр быыыта эбитэ ини. Дьэ оннук кии. Оттон лэтин чааыгар бииргэ олорорбут тухары тугу йдрн-саныырын таыгар тааарбыта суох.

Тыа хааайыстыбатын министерствотыгар да лэлии сырыттаына туорайдаааччылар бааллар этэ. Кини наар сир боппуруоун, сири оорууну туруорсара. Ону: «Саха хаан сиртэн ааабытай?» – диэн утараллара. Бэл «бэйэтэ бааынай буолан сири р тутар» диэччилэр кытта баалларын атын дьонтон истэрим. Араастаан сирэй-харах анньалларыттан т да мунчаардар, олох биллэрээччитэ суох, -сааы туппат идэлээх, ааран иэр. Кэлин дааны кинини куааннык саарар дьонтон кыыйан туох эмэ диэтэхпинэ, бэйэбин саба саарааччы. «Ол дьон эрэйэ, кыалата. Ону олох саарыма. Кэлин йдхтэрэ», – диирэ. сэргээин курдук буолла быыылаах да, баары кырдьыгынан этэбин. Дьон боломтотугар тахсара, баар, сатамньыта суох буолаарай? – Дора Никитична, ыйытардыы, утары крд.

– Тоо сатаммат буолуой? Олох кырдьыга, обществоа баар быыы-майгы норуокка хайдах баарынан тиэрдилиннэинэ эрэ, й-санаа уларыйыыта, быыы-майгы тупсуута тахсыа этэ буоллаа. Итээс-быаас этиллибэккэ кистэлээ хааллаына, общество сайдыахтааар сатарыйар буоллаа дии.

– Эмиэ да сп курдук эбит. Кырдьык, итээспитин-быааспытын норуоттан кистээн-кистээн, туох баар куааммыт олус мунньуллан, урукку уопсастыбабыт, арааа, онтон да самыннаа.

Михаил дьиинэн срдээх т санаалаах, оолорун нааа таптыыр. Ол гынан баран лэтиттэн ордубат буолан, оону иитиигэ соччо кыттыбатаа. Наар миэхэ эрэнэр да, эр кии иитиитэ эмиэ наада буоллаа. Оолорун кытта истиник кэпсэтэр бириэмэтэ да суох курдук, кннр эттэ да барыта туолуохтааын курдук саныыр. Кэлин сааыран баран арыый боломтотун уурарга кыаллар.

Уопсайынан, дьон кыалатын йдр, хата бэйэтин оолоругар, аймахтарыгар соччо кыаллыа суоа. Кыра кыыспыт Плеханов аатынан Академияны бтэрэн кэлбитигэр Эргиэн министиэристибэтигэр лээ ылбыттара. Ону миниистир Готовцевка: «Саамай элбэх лэлээх уонна саамай кыра хамнастаах лээ туруор», – диэн эттээ дии. Кыыа ону истэн баран: «Другие устраивают своих чад туда, где много получают. А он наоборот…» – диэбитэ. Кэлин бэйэтэ лэ булан ксптэ, билигин Англияа баар, эмиэ бэйэтэ лэ булунан сылдьар.

– Дьикти баайы дии, атын ханнык дааны салайааччы туунан итинниги истэ илигим. Дьиинэн бэлэмэ рэммэтин, самостоятельнай буоллун диэн эппитэ буолуо. Оттон ити дьон кыалатын йдрн туунан биир тбэлтэни мин тус бэйэм истэн турардаахпын. Сэттэ уонус сыллар бтлэрин диэки, арааа, Михаил Ефимович миниистирдии сылдьар кэмэ эбитэ буолуо, мин быраатым, Чурапчы Мындааайытыгар олохтоох элбэх оолоох учуутал кии, кыра кыыа эмискэ муурдааа ыалдьан ууга-уокка т буолар. Олохтоох балыыаа хирург диэн суох, Чурапчыга илдьиэхтэрин оччотооуга суол-иис эмиэ суох кэмэ. Дьэ трппттэргэ оолорун туугар улахан куттал скр. Ол муна-тэнэ олордохторуна, арай биэрэк рдгэр спортплощадкаа вертолет кэлэн тэр. Быраатым кэргэнин, оотун матасыыкылга олордор да, вертолекка ыга срдэн киирэр. Вертолет туох эрэ таааын тэрэн баран ктр гднн эрэрэ . Ону хаыытаан-ыыытаан, далбаатаан нэиилэ тохтоппуттар. Пилот кабина аанын аан ууор ктрн, Чурапчыга барбатын туунан эппит. Мин дьонум, оолорун тыынын туугар ыксаан, балаыанньаларын йдт, крд-ааттаа сатаабыттарын киилэрэ истибэккэ туораан, тэйэн биэрэллэрин модьуйбут. Ол кэмэ арай вертолет салонун аана аылларын кытта Михаил Ефимович тахсан кэлбит. Тэн дьоммор кэлэн ыйыталаан

билэн баран, оону ийэтин кытта суаллык вертолекка ылан, Чурапчыга тттр ктрг дьаайбыт. Аара ктн иэн оолоох дьахтар аттыгар олорон, оо туруга хайдаын кр-истэ, ыйыталаа, сбэ-ама биэрэ испит. Онон оруобуна кини тбээ баар буолан ол оону быыаан-абыраан турардааын дьонум билиэ диэри улахан махталынан ахталлар. Ол кыыс билигин бэйэтэ хас да оолоох ыал ийэтэ буолан Дириэ олорор.

– Ээ, оннук баар эбит дуу? Итинник дьыалаа кини дьэ дьон кыалатын йдчч. Кыаллар буоллаына, хайаан да кмлчч. Оттон ол бэйэтин кыыын т да самостоятельнай буоларга рэппитин иин, онтуката киниэнэ нааа туруору ээ. Ол урут чэ буоллун дааны. Билигин атын кэм, кмлххэ наада, – Дора Никитична тмктээинэ холку, ылыннарыылаах, истээччини бэйэтигэр тардар исти абыла иэйиилээх. – Бырааынньыктарга аймахтарбытын кытта син тмсээччибит. Кыыспыт уон аыын туолбутугар тугу бэлэхтиигин диир. Ону: «Срэим иэйиитин, тапталбын», – диибин. Кырдьык, тугу бэлэхтиибиний диэн толкуйдаан баран, аан манай хооон суруйдум. Дьонум клэллэр. Онтон ыал буолбуппут 40 сылын туолуутугар Михаилга анаан эмиэ хооон суруйдум. Ону: «Эмээхсиним поэт буолаары гыммыт», – диэтэ.

– Тыый, ол хооону крбт кии! – суруналыыс ркйэ тстэ.

– Ээ, черновига манна чугас баар этэ, – хааайка туран кинигэ ыскаабын арыйан, чараас тэтэрээти ылан кэллэ уонна миэстэтигэр олорон эрэ доргуччу ааан барда:

Олохпут бииэнэ оллурдаах да буоллар,

Оох оттунан, оо тртн,

Баччаа диэри бииргэ олорон

Этээ кэлбиппин дьолбунан ааабын.

Манай крсэр тгэммэр

Ыал буолуом да диэбэт этим мин,

Ырааы, ууну тлклн

Ырабын оостор кыах суоа.

Чэпчэки олоу ол сахха

Батыар санаабыт да суоа.

Ас-таас кырыымчык да буоллар,

Кимнэээр дьоллоохпут дэнэрбит.

Тапталбыт кыымынан сирдэтэн,

ктм тахсаммыт холбоон,

Дьоллоох киэ ыллык суолунан

Барыахпыт дэспиппит бииги.

Доорум, рэин салаары,

Омскай куоракка барбыта,

Оттон мин лэит буоламмын

Бороон диэн сиргэ тиийбитим.

Ол курдук с сылбыт ааспыта,

рэин бтэрэн кэлиитэ,

Оля диэн оолоох крстм,

Олохпут саланан барбыта.

Эдьигээн куоракка тиийэммит

Тбктээх кннэри крсбт,

Хоту сир олоо ыараханын

Бары да бииги билбиппит.

Ол онно Танябыт барахсан

Аан манай кн сирин крбтэ,

Балтыбыт Даарыйа батыан

Кс-км, йбл буолбута.

Трт сылы лэлээн бараммыт

Дьокуускай куораты булбуппут,

Комсомол хорохоото, партия байыаа

Дьиээ да кстбэт буолара.

Тбктээх олохпут быыыгар

Дьол, р да баара,

Хомойуу, хоргутуу таарыйар

Саппах да кннэрэ бааллара.

Барытын кэпсиэи ууна бэрт буолуо,

Онон мин кэпсээммин тохтотон,

Бг кммтн таарыйа

Сылааын этиэхпин кллээ.

Олохпут дьоллооун туоута –

Улахан ообут Олябыт,

Татыйык диэн кнд сэгэрбит,

Арылхай кустукпут Максиммыт.

Нап-намыын сиэн кыыспыт Марина,

Кыракый чуорааммыт Катюша,

Тирэхпит, эрэлбит, тапталбыт –

Оолор этээ буоллуннар.

Кммт кэлбитин крсэ,

Дооруом, сиэрдээхтик олоруох,

Бар дьоммут алгыын ылынан,

Эппиэттээн сылааы сыдьаайыах.

Срэх сылааа, санаа иэйиитэ толору этиллэр иирэх тыллардаах, тнн судургу, боростуой да, соччонон исти бтн ыал олоун историята, харахха арыллар хартыына хоооно ама ханнык кн санаалаах, сытыары майгылаах саха киитин кутун туппат, долгуппат буолуой? Кимэ да биллэ-кст сатаабатах, куруук клккэ сылдьыбыт саха омук сэмэй далбар хотуна дьинээх сахалыы уун-киэ санаалаах, уйаас-нарын куттаах-срдээх, сытыары-сымнаас кн майгылаах дьиэ кэргэн амарах ийэтэ, эбэтэ буоларын аныаха диэри истибит-билбит аыйах буолуо.