Бурятские народные сказки. Бытовые

Коллектив авторов

Тиигээд эхэ хбн хоёр тэбэрэлдээд таалалдаад, хоёр тээ-шээ болобо даа. Эхэн гэртээ тааржа, хбниин дайнда ошобо.

Ааримда тез дайн дажар соо аймаштайм байгаам даа. Тиихэдэ тэрэ хбн ходо эхэеэ хэлээшээр* ябаа: Мяха шупанй булыэйн эдеэд, хэлеэмэйн дрэнгэриин эдеэд, унии доро унтаад ябаа. Тиижэ ябааар нэгэ худы болоод баагой ябхадаа, эхэйн хэлээн ойноон гарымуу, яаым. унин дороош унтхаиа болёод эдьхиимэеэшии илягхаяа болёо, тиихэлээрээ тэрэшни бууе омодо оногдохоор эдээдьтибэгойдаа.

Теэд нэгтэ дуур-дуур гэн хэбтэхэдэн ххэйн дуун дуулда-Нан адли болобо. Нюд неэгээд хархадан нээрээши тэндэ х-хэй донгодожо уухануу. Юун гэжэ тэрэ ххэй донгодооб

гэжэ хбн здэлэн байгаа: "Ши, хбн, эхэеэ хэлээн хр мартажа, муу харгыда орожо ябанаш, унин доро унтахаяа бо-лёош, захиан эдеэеынши эдихэеэ болёош", — гээд.

Тиихэлээрэн теэ хубни ойндон хахара ороодтёомтеэ эхэйн хэлээн хр. Тэрээнээн хойшо хбн эхэеэ хэлээн хрээ бэрэ гарнагой. Хд гайхалдха, тагналдха, энэмнай ямар о-ниим: эдьхымайн мууе эдьхэ, годоониинш норхой, элхой, унин доро унтаха гэжэ.

Теэд хдэн ел соо ябаа тэрэ хбн дайнда. Тэрээнээн трн хбд гэртээ тэхэржэ ерээ. Хбши тэхэржэ ерэхэ-лээр эниимнай эхэн харайжа ерэбэ:

— Хбд, ххэ шоноДной тэхэржэ ерэбэт. Минин хбн яахадаа ерээгойб? — гэнэ.

— Хбншни хэжэ арляа. Злэн газартан злгэ ногоон ургаа, хатуу газартан хагда ногоон ургаа, — гэбэд.

— гээ, минии хбн хгэйл даа. Минии хрээр ябаа хадаа хэл тахалда абтаха ёон гэймааан. Зн юугээрээ мэдээд, унтаайн эрлхэ, мартапайн ануулха гэжэ дэншэг эльгээгээ эм, — гэбэ.

Тэрэ дэншэгын теэ мнхи здэндэ ороон ххэймнай байгаалам, хбидэн ошожо хэлээн. Нээрээши тэрэ хубу-нинн хгой байгаа, амьтан тэрэ эзые шоглоом даа. Хб-ниин тэхэржэ ерхэДэ'э: гурбан елдэ рхи дээрэ барижа хатаа-жа гунаи хэри араар оёон годоониин тэрэ зангаараа, рэйнши шарай дрэн зангаараа.

— , бааран хбмни, шарай дрэншни айн, ошоон хубсааншии яагаашгой, баагой ябжа ерэн хэбэртэй байнаш, — гэбэ эхэнь.

— ШиннИеэ^хрээр ябажа нимэ айн айхан тэхэрьжэ I бэлби даа, — гэбэ хбниин.

r~. xvovVH эхэ хоёр тэбэрилдэнэ, таалалдана. Тй*щээр Щ ТЭДэиТяргал1а оложо ууымаалам.

91. ЭСЭГЭЙН ГУРБАН ХБН

Эсэгэйн гурбан хубуун газар хахалхаяа гараба. Газараа хахалжа байан газартаа галаар дуташаба. Орой ехэ бгэнээ гал ошожо эрэбэ. Эгээ ехэ хубууннинь ошобо.

— Далан худал угэ хэлээд аба, — гээ тэрэ убгэн.

— Эсэгэйн гурба лэмда. Газар хахалхаяа ерээ пэмда. Гурбан шоодов морьтой эмда, галаар дутабабда. Орой ехэ убгэн-ээ гал эрижэ ерэбэб. Далан худал угэ хэлээд аба гэжэ хэлэбэ, — гэжэ тэрэ хбн хрэнэ.

— Шамайе далан худал угэ хэлэ гэжэ хэлээн бэшаалби, юундэ нээрээ хэлэбэш, — гэжэ нюрганаань нэгэ др ура зэжэ абаад, галааш ггй табиба.

Дунда хубууннинь ошобо. Баа тэрэнээ зангаар хэлээд, бапа пура злээ.

Бага хубуун ошобо. Бапа далай худал угэ хэлээд аба гэжэ хэлуулбэ.

— Монгол арадта гаа адуу мал ехэ элбэг байна гэжэ зуу-дэлбэб. Минии зуудэн худал бэшэ даа гэжэ анаад, морёо змээллэжэ унаад, глниинь яббаб. Ябажал байнаб, ябажал байнаб, харанхы болобо. Буугаад, хонохо гу даа гэжэ хонобоб. Нэгэ хара тугэсэг байна, тэрэ хара тугэсэгтэ морёо удьтабаб. Нэгэ ехэ хурин сомодьтёон хуушан модон байна. Тэрээндэ галаа тулнбэб. Галаа тулеэд байхадамни гэрэл болоод, харан гэхэдэмни морёо хара ойри хзнээн уятьтиан банбаб. Гали дрхэлээрэ унтажа хэбтээн ойр эреэд ниидшэбэ. Ниид-хэдээ морями абаад ниидэбэ. Арай гэжэ хусэжэ, морёо барижа, пойроо а лажа, шанажа шаража эдибэб. Тиижэ байсарин м-нехи гални харайлдажа бодобо. хээн хууни хуур дээрэ гал тлиэмни, галда шатаад, шрээниинь таталдаад, тэрэ хуннннь бодобо*

Тэрэнээ. унагаагаад, гал дээрээ пойроо шарабаб. hoftpoo мяха эдеэд унтабаб. Унтажа байхадамни юумэ "тас-няс" гэл- | дэжэ байба — хотигоы гэртэеэ гэлсэжэ байба, намда мяха, пойроо мяха эдюулээгээш гэжэ. Хотигоороо пойроо мяха отолжо эдеэд, гэртэнь гэнгой орхиок байгааб. Тиигээд гэрынь хотиготоёо гэлсэжэ байба. Зэмэтэйень хоёр, зэмэгйень нэгэ альгадаад, баа унтабаб. Унтажа байтарам юумэ "тс-няс" гэлдэбэ. Хоёр гуталам гэлсэжэ байба… Нэмжэгэтэй гараа аршахадаа нэгэ гуталдаа аршаад, нге гуталынь "намда эдюулээгээш" гэжэ тэрэ гуталтаяа гэлсэжэ байба. Зэмэтэйень хоёр альгадаад, зэмэгээень нэгэ альгадаад унтабаб.

Тиигээд гл мордоод, Монголдоо ябаад лэ хрэбэб. Адуу мал Монголдо Хрд лэ аббаб, аббаб, айдахтай олон мал аббаб. Абажа, абажа, ошоходоо далай дээгр ошопон байгааб, ерэхэдээ далайм эришэзн байба. Абаан адуу малаа алабаб, алабаб, хэ тоойнь далай дээгрээ шдэбэб, арайнь. Адуу малаа арай гэжэ алажа дуудаад, хэниинь далай дээгрээ хрэжэ байба. Тэрээн дээгрээ дамжажа, далайн саада тээ гарабаб. Ехэ мнгэ юумэ гаргашхаандаа анаашархажа унтабаб.

Унта ад, здэлбэб-. тэнгэрьтэ илааан айдахтай ехэ нтэй байна гэжэ. эреэд, глниинь минии здэн буруу байхгээ гэжэ, илаааа барижа хушуунаань холбобоб, энээнь лхэ-бэб, лхэбэб. Тиигээд харан гэпээм, тэнгэриин дангинын бууха алтан дамжуур байба. Тэрэ дамжуураар дамжажа, тэнгэрьтэ гарабаб, илаапаяа худалдабаб, худалдабаб, адуу мал аббаб, аббаб. Энэ хэрьтэ буухымуудаа' гэжэ алтан дамжуури эрмэг дээрэ ерэбэб. Алтан дамжуураа хурайдтипан байба.

Адуу малаа алабаб, алабаб, арынь зэбэб, аэбэб, мя-хынь абаад, арынь зэбэб, залгабаб, доошонь табюулбаб, табюулбаб. Модони оройн хэмэ газарта аргамжань дуташоо. Баруун тээээн ерээн альтинда зн хада наньшажа, зн тээээ ерээн альтинда баруун хада. наньшажа байбаб. Орой-гоо хндээ модни хндээ руу ошожо унашбаб. Нэгэ заахан хотигтой байгааб, зосоо талааань; тэрэ хотигоороо малтабаб, газаа талааань шоно малтана, эдихым байна гэжэ анаам-биидтаа. Шоно намаан ангаад, би шонооон айгаад, гйбэбдэ хоёр тээшээ. Харан гэээм минии баабай шинии иибиитэй унтажа баЙбД. — .'i&A''л.-Г. '

— Худалаар б хэедй — гэжэ ехэ убгэн тиршэбэ. Нюрганаань нэгэ ура зэжэ абаад, галынь абаад, тэрэ хбн гйжэ ябашаба…., \"w-,-.

92. ОРОД ЛАМА УХААНСАР БЭЛГЭН ХБН ХОЁР

Нэгэ ород лама байан юм. Тэрэ нютаг-тань байан буряадуудые хэрэээ зл-гэжэ, бултыень ород болгохом гэжэ шиидэбэ ха. Яалашье олон буряадуудта хэрэээ* злгэжэ шадаан байба ха. Зарим нэ-гэшл хэрэээ зхэдээ мнгэндэнь дурлажа здэг байгаа, юундэб гэхэдэ, ондоо яанай хндтэ хэрэээ злгэхэдээ, ород ламанар мнгэ тлэдэг, хирпиисэ сай ба толгой эреэзгээ гэдэг байан юм ха.

Уданшьегуй ород лама нэгэ залуухан хубууе гэд оруулаад, гэхэ мунгэеэ, хирпиисэ сай ба толгой эреэзгэеэ урид угээд, удэр хоног гаргаад тэрэ хубуугээ табиба эн ха.

Болзорто удэрэйнгээ ерэхэдэ, мнхи хбмнай хашан сагаан гуугээр хурэжэ ерэбэ. Ород ламын хашаадань тулаСа ерээд, мориноо буунгйгр байжал байна.

Хэрэээ злгэхэ хбнэйнгээ гэртэ орохые хулеэжэ яда-ан ород лама угтажа гараба.

— гы, залуу хубуун, оронгуй, юу. хэжэ уугаа Бээшэбши, — гэжэ мэндээшье хэлсэнгйгр асууба.

— Угы, батюшка, минии адуу мни сула гн болошонхой аад, азарга гыдд байналби (бхы зринь гэхэдэ ори ганса сагаагша гн байан юм). Энэ сагаагша гемни азарга болгожо г haa яахабта? — гэбэ.