Бурятские народные сказки. Бытовые

Коллектив авторов

83. ЗЭЭДЛЭЙ БХЭ

Нэгэтэ аха д хоёр суудаг байгаа. Тэ-

дэнэр эртээр эхэ эсэгэээ гээгдэсэн тула ехээр зобожо, хнд боложо ядан айлнуудаа эдеэ хоолой улдэсэ эрижэ ябадаг сэн. Хэды муу суудалтайшье хадаа, ахань ехэ хусэтэй эрэ боложо, днь угаа сайхак ххэн боложо ябаа. Долоо насатайдаа ахань ганса морёо тэргэдэ хуллэжэ, хндээр ойдо тлеэндэ ошолсобо. Тлеэ ехээр ашаад, гэртээ бусажа ябатараа моридынь бултадаа шабарта байшоо ха. Хнд тэргэеэ тлхинэ, морёо сохино, теэд урагшаа ябаха юумэ угы. Гансал долоотой хбн санаа

амар тэргэ дээрээ суужа байба.

— Эй, наашаа ерыш, тусалалдыш! Юундэ суужа байгааб-ши, — гэжэ арбаад хнд нэгэ ашаатай тэргэ шабар соосоо гаргажа ядан уур сухал болонот.

— Гуталаа тайлажа байнаб, мор и доо буулгажа хажуу тээ-шэнь гаргагты, — гэжэ долоотой хбн харюусаба.

Хнд ехээр гайхалдажа, юугЭэшье хэхэеэ мэдэжэ ядан байба. |

— Моридоо буулгагты, юундэ байгаабта? — гэжэ мне долоотой хбн сухалдаба.:"". •

Хул нюсэгр шабар ойможо, тршын мори тэргэсээнь зайлуулжа, хажуу тээшэн гаргаад, ер мориной орондо орожо ашаатай тэргыень ходо татажа гаргаба.

Хнд гайхахын ехээр гайхажа, моридоо сллжэ угэбэ. Долоотой хбн бхы тэргэндыень бэеэрээ шэрэжэ гаргаад, ехээр эсээ гэсэишье янзагуй юумэ байба.

Хнд хбе тойрожо:

— Манай нютагта иимэ хсэтэй хбн тр,— гэжэ бая-саиад.

Тиин энэ хубуугээ урдын суута бхын нэрээр Зээдлэй бухэ гэжэ нэрэ угэбэд.

Зээдлэй бухэ бултанай тр орожо, зоноо хойноо дахуу-лан гэр тээшээ бусаба.

Хэдэн удэр унгэрсэн хойно, нг нютагай ехэ баян хн тэрэ хбуе ерэхэ глэбэ. Хбиэй ошоходо баян хэлэбэ:

386 ЖШШкШ

— Энэ дэр намда ажалладаг болохош. ОАдо ошожо тлеэ бэлдэхэш. Дшми манайда таэаахи досоохи юумэ хэлсэнэ аабэо.

Хбн ойдо гараха боложо, днь хубсаа хонорынь бэлдэнэ. Зээдлэй бхэтэй ажаллаха хнд энээнй хсэтэйень мэдээд, дуратайгаар ой тайгада гаралсабад.

Хэдэн дэртэ тлеэ бэлдэжэ, нэгэтэ удэшэ амаржа сууха-дань Зээдлэй мэргэнэй хажууда нэгэ тлеэшэн Зээдлэй бхэдэ хэлэбэ:

— Баяндамнай нэгэ хаан ерээд, шинии де хбндээ ам-га хэхэмни гэжэ хшр абаашаа. Тиигээд ш шамаар эараса хэхэмни гэжэ олон" дайсадые шамайе барижа асарха гэжэ эльгээгээ. Тэдэнь. наашаа ерэжэ ябана.

Зээдлэй бухэ ехээр сухалаа хрэжэ, нэгэ бдун модо орбон-тойнь уга татаад, дайсадые угтахаяа ошобо. Харан гэхЭдэнь зуугаад хн омо зэбсэгээ бэлдэнхэй, мори унанхай ой уруу орожо ябаба. Зээдлэй мэргэн угтажа ерээд хэлэбэ:

— Та юун хунд, ямар хэрэгээр ябанабта?

— Бидэ шамайе барижа рынг хаанда абаашахамнай. Тэндэ зараса болохош. Сайн санаагаараа ошоогуй саашни, тумэр гэнжээр хулеэд абаашахабди, — гэбэ ахалагшань.

Зээдлэй бухэ модоо дээшэнь ргэжэ:

— Хэн амин голдоо хэрэгтэйб, арилагты! — гэбэ.

— Ха, ха, ха, — гээн энеэдэн дайсадай зг дуулдажа, тэдэнэр баатар хбе тойрон абаба.

Ахалагшань морёо дтэллэн, Зээдлэй бхые ташуураараа нэгэ буулгаба, тиин энэ едэ Зээдлэй бхын модондонь дай-рагдажа. ами голгй унаба. Бэшэниинь ехээр сухалдан доб-толжо оробо. Зээдлэй бухэ' модоороо иишэ тнишэнь сохижо оробо. Сохихотойнь лэ адли хоёр гурбан хун морйноон унана.

Хахад зонойнгоо унасан хойно бэшэниинь Зээдлэй баата-рые диилэхэеэ болёобди гэжэ мэдээд, гэр тээшээ зугадабад. Тэдэнэй хойносоо Зээдлэй бхэ мори унаад намнаба. Намна намнааар хаанай ордон туласа ерэбэ. Харахадань олон сэрэг-шэд бэеэ бэлдэнхэй, мори унанхай урдасаань шуумайба. Зээдлэй баатар тэдэнэртэй гансаараа тулалдажа байна. Энэ едэнь днь ахаяа тулалдажа байхые мэдээд, яажа тусалха аргаяа бэдэрнэ. Тиин нэгэ зулада гал носоогоод, хаанай ордони ша-таажархиба. Хун зон ухаа мэдээ алдажа, "хаантанние аба-рыт", — гэжэ оог-хааг табилдана. Сэрэгшэдшье иншэ-тиишээ гуйлгэлдэнэ. Зээдлэй бухэ олон газар шарха абасан, нюур. гарынь улаан шуан болошоон юумэ сохилдожо байна. Шадал шэнээниинщье бага боложол байна. Хаанай богоолнууд шэнэ баатар ерэжэ, манай зэрлиг хаае сохижо байна гэжэ мэдээд, Зээдлэй баатарта тусалжд оробо. Энээндае харамсаараа дай-сад иншэ-тиишээ таран амн голоо абаржа гы болошобоч. Днь гйжэ гаража ерээд хэлэбэ:

— Хаан хбтэеэ, самгатаяа зугадаха гэжэ байна.

25*

Зв7

Зм.1.т" й баатар тургэн гэгшээр морёороо1 туйлгэжэ хаанай харуул бутл еохёод, хаантанине хулеэд асарба. Улад зон сул

абасанаа мэдэжэ, хаантан тээшэ нёлбоно, хараал шэрээл тЩ бина. Хун бухэнэйнь аха дуу энэ хаанай барлаг боложо, удэ-рэй удэргЭ сохюулжа арвй амиды ябйсан байсаа.

Уладууд Зээдлэй бухые тэдэнэй хаан болгожо, а рад-зон и не сайнаар хутэлбэрилжэ ябахыень гуйба. Т^гНгэжэ(;Зээдлэй бухэ залуу насандаа хаанай пуури эзэлээ юм гэлсэдэг: $; Худал юм гу, али унэн юм гу? Туухэ ха юм даа.

84. ПЕТР ПЕЭРВЭ ЗАЯАГАЙ ХУБУУН ХОЁР

Заяагай ганса хубуун арбаад наатайдаа сухын эрьедэ хубсааа тайлажа хаяад, ураггуйгр угэй болошоон юм ха, тиихэдэнь турэлхидынь — эжы аба хоёрынь хбн уанда орожо ухэшэбэ гэжэ багсаа-ьан байгаа. Энэ ушар хадаа бурхан шажангай буряад орондо дэлгэрээдуй байхада болоон гэлсэдэг.

заяагайхи ураггй зузаан уйдхар гашу уда л да дайрагдаба, ара жэлндэй унгэрхэ бури гашуудалынь нимгэр нимгэрээр хбунэйнгээ тухай мартаан шэнги болобо. аба эжы хоёрынь хубууиэйнгээ сасуутаннне харахадаа адлншархан "хрхэймнай мэндэ ябаа haa, иимэ томо хубуун ябаха юм пэн ха юм даа" гэжэ шаналан панадаг байгаа.

заяагай ганса хубуун уандашье орожо ухээгуй, харин эрдэм иомдо пурахам гэжэ баруун жуу гарашаан юм гэлсэдэг. тэндэ хорин найматай болотороо ном узээд, нюгагаа бусажа ерэлэн гэхэ.

гэнтэ гэртээ орожо болохогуй, эжы абамни хгшэр, гэнтэ баярлаад, досоогоо буруутажа болохо, аргааханаар мэдуулхэ ёотойб гэжэ бодоод, ондоо тээээ ябаан лама болоод гэртээ оробо. ороходоншье эжы абань танихаар бэшэ, ондоонууд, хгшэнд болошоод байба. аяар хорёод шахуу жэл уягэрое ха юм.

олон анаа бу анаг гэжэ заяагай хбн уаяда орожо хээн хун болоод, хубсааа хаяад, ондоо хубсапа мдд ябашаан байгаа. тиигээгй аань, заяатан ганса хбгээ тяимэ холо орондо яашье табихагй байгаа. хбмнай амиды юм гэжэ тэдэ хоёр хгшэд хороншье анаагйл.

холооо ерээн лама болоод, хонуулхын зубшл абаба. нэгэ хоноо, хоёр хоноо, гурба хоноо… уулдэяь заяатаниие хашараабз, "яагааш хашартай лама гээшэб даа, даар дарнн

ж

болоод лэ, шалын заха эээлээд лэ хэбтэхэ, хунэй ябаха гара-

хынш аргагуй", — гэжэ заяагай хгшэн хараал шэрээл табидаг болобо. дрбэдэхи хоногтоо самсаа тайлажа нюсэгэлээд, нюр гаараа гал тээшэ хараад унташаба. глгр эртэ заяагай хгшэн галаа тлеэд, унтажа байпан ламын нюрганда томохон мэнгэ харажархиба.