Бурятские народные сказки. Бытовые

Коллектив авторов

Тыгээд тэрэ хбниие:

— Хайраа б орхиит, хаан шэрээдээ уужа хайрлыт, — гэжэ

болтодоо гуйна.

Хаан шзрээгынъ сллжэ гэбэ. Хаан боложо уугаад, бол-зорто тогоо хиидхэбэ. Тэрэ тогоо нхи хоёр боргэд зоржо, гербэ хэбэ. Тэрэ тогоо хнидхэхэдэнь, досоон онорхон боложо,

анаан юумэ паналаар батэдэг болоно.

Эжынь айжаража, бшэн зобЛоноо алажа, мордохо Ы андаа толожо мордоо.

Тара хобун хаан шэрээдээ тбхинэжэ ан бон жаргаба.

Зай- тыгээд УРДа сагай хоёр тээшээ тархитай бргэд знак анханда энээнэз уламжалжа ябадаг байна.

86.

ГЫТЭЙ МОНГОЛ

Нэгэ угытэй монгол амгантайгаа ганса нэгэ муу ямаатай байгаа. Эдэ хоёр нэгэ

баянай хони харадаг байгаа. Хонидынь бэлшэхэдээ нэгэ ехэ дхэн бургааан соогуур ябадаг байгаа. Энэ бургааандаа

ноооо ехээр ааажа лээдэг эн. гытэй монгол нэгэтэ иигэжэ хэлэбэ:

— Энэ бургааанда лээн нооо суглуулжа, эеы хэжэ

худалдаад, унагалха байтаа худалдажа абахаб.

— , бн тэрэ байтааа унаад турхэмуушэлээд ерэхэб,—

гэжэ амганиин хэлэбэ.

бгэниинь тиигэжэ хэлэхэдэнь:

— Ши тиигэжэ ябааар байтааяа унага хаюулхашни! —

гэжэ хэлээд, амгаяа сохижо оробо.

87. БОДОЖО ЗЭ

Балдан тон айн сагаан костюм умдд, нухэрэйд айлшалан ошобо ха. Харгы* дань ехэ бороон орожо, Балданай сагаан костюмай улшын утаанай норотор норгожорхибо. Нухэрэйд хурэжэ хубсааа элгулээд, ондоо хара костюм мдд, гэртээ бусаба ха.

Гэрэйнгээ богоо алхахын тэндэ нохойнь харайн ерэжэ, аржаганан хусан байба ха.

— Эй, золиг! Намайе хусана гуш? — гэжэ Балдан уурлан, модо абажа сохихоёо тухеэрбэ. Теэд энэ хэрэгтэ Балданай аха оролсон, Балданиие байлгажа хэлэбэ ха:

— Сохихоёо б яара, бодожо узэ. Хэрбэеэ шинии ошоходо сагаан нохой байгаад, ерэхэдэшни хара болоод байгаа аань, ши таниха эн гуш? — бодожо узэ.

88. ТЭМЭЭН ТАИХА ХОЕР

Таряашан томо шабар танха соо таряа хээд ажалдаа гараба ха. Тэмээн амбаа-шалжа, танха руу тархияа шэхээд, таряаень эдеэд, тархияа ргэнь абажа шадахаяа болишобо. Эзэниннь ерээд мэгдэбэ:

— Я ах а, юу хэхэ гээшэб?

— Ши хэ абаад, тэмээнэйнгээ тархи таа сабшыш. Тии-хэдээ тон тргэн тархииень танха соооо абахаш, — гэжэ хр-шэнь заажа угэбэ. Таряашан хршынг заабарн дргэбэ. Теэд тэмээшьегй лэшэбэ ха. Хэрэг ажал тухай айн бодон-гй шиидхэдэг зонууд энэ таряашаниие ануулна.

89. БООСООГОО АБАА

Аргагуй ехэ хулгайшан байгаа. Тиигээд лэ хаан хэлээ губдаа. "Минии амганай бээлиг хулуужа шадаа аашни, хахад зриеэ гахэб, гы хадашни хаанай хууляар хэээхэб".

уни болгоод, тэрэ хулгайшан хониной хорёо соо орожо хони хулуугаад, арайнь убшэжэ абаад, хоёр бриинь абаа, хошхоногынь, элынь абаа, хототой шуайн шудхажа абаа, гузээень абаа, тархнинь заалаад абаа, хоёр гуяыень абаад хаанайда ерэбэ.

Хаанай хоёр нохой хусаад, барьхаар гуйжэ ерэбэд. Хулгайшан хониноо хоёр гуя нэгэ нэгээр хаяжа угэбэ. Тэрээнээ ыэрээд, хаанай хоёр нохой саашаа ябаба.

'

Хулгайшанай саашаа ябахадань, хаанай хоёр баатарнууд яажажа ууба. эмээхэн хажуудань ошоод, гэзэгэ гэзэгэээнь холбошоод, гэртэнь оробо. Хаан амгантайгаа унтажа хэб-тэнэ. Орониинь хажууда араяа дэбдеэд, аран дээрэнь хоёр бри, хошхоног хаяад, унтажа хэбтээн хаанай барлаг хоёр басагадай дундань хототой шупаяа хээ. Лама унтажа хэбтээ, тархидань гузээгээ углаа. Гал дээр хониной тархи заалаад та-бяа. Унтажа хэбтэпэн хаанай амганай ама руу элэ шуд-хаа.

Хаанай амгаи блжэхэд бээлигээ унагаагаа. Тэрэ хулгайшан баэлигыень абаад гйш. Хаан эреэд гуйжэ бодон гэхэдээ аран дээрээ халтиржа унашаба, хоёр бри бажуугаад "булдэгэмни унашоо" — гэжэ хашхарба, хошхоног баряад "му-нхимяи унашоо", — гэжэ хашхарба. Хаанай хашхархада барлаг басагад эреэд, хототой шуа баряад: "Ши турш, ши трш", гэлсэжэ байба.-

Лама эреэд: "Трд, наартаяа минии тархида углаат",—

гэжэ хашхарба. *Г'алаа хёраад: "Фф/ галайМнай тархи заа-

раа!" — гэлсэнэд.

Хаанай хоёр барлаг: "Ши б тата, ши б та. та", — гэлсэжэ

байгаа. Хулгайшан иигэжэ боосоогоо абаа.

90. ЭХЭЙН ГАНСА ХБН

Урайниин нэгэ аймаштай гээтэй эзы бай-ыма гэлдхыма. Тэрэ эзы гаа гээтзйн гээтээд, ехэ бэрхэ, шадмар шуумар банымуу, яаым. Теэд тэрэ эзы нэгэ хбтэй байгаа гэлдэгшаа пэн. Тэрэ хбниин ехэ болоо, мандагар болоо.

Мандагар болхолоорон теэд хбеын ааримда абаадха болнаахлам. Тэрэ эзыншни анаанда оробо: "Яаха хээхэблэйб. Энэ газар дээрэ гансахан хбтэй хн аад ла, хбеэ ааримда эльгээшхд, дайнда ябуулшхоод, гхэ хатхынши мэдхгой, яажа хээжэ пуухаблэйб, — гэжэ уруу дуруу боложо, абяа гээ аага мхэжэ ууна. Хбниин ябдал тэрэ эзыи йниин зу-дэн, дэрэйн анаан болошобол даа.

Теэд тэрэ эзышни нэгтэ унтаба. Унтахадаа тэрэшни иимэ гоё айхан здэ хараба: "Хбниин дайн соогуур айн пайхан ябаад гараба гэжэ. Юун дээрэээн айн пайхан гараба гэхэдэ, эхэнь таарша ударшагой годоо оёжо ге, лдэшэ даарашагой эдеэ заажа г, омон юумэдэ торошогой ургаар заажа г гэжэ" тэрэ здэндэн оробо.

Тэрэ эзымнай сошоод, унталгапаан харайжа бодоод: "Юун хн бэлэй энэмнай, ямар бэлэй шбэрнай" — гэжэ: байжа ха-райба, гйбэ. дэрр таалаагой шнэ, йнд унтаагой шнэ. шжэ шжэ хбнээ ябха дээрэ тэрэшни гурбан ел-дэ рхи дээрэ хатаалгаан гунан хэри араар годоо оёжо угэбэ. теэд ябаха дээрэнь хбндээ хэлэнэ:

— Хбмни, иигээд ябахашни хиим, ханшараам таар-ан рэм байнаш, хабанаам тааран ббэйм байнаш. Дээ-шээ ндэйжэ харха ахагой байнаш таа, доошоо тоигойжо ха-раха дгой байнаш таа. Эхэшни гансаараа рэеэ халуув дайдада лэбэ. Шимииш гансаараа холойн хйтэн дайдада

ябахашни, — гэбэ. — Гурбан елдэ рхид хатааан гунан хэриЩ араар шамдаа годоо оёбоб. Тэрэшни гурбан елдэ хахархойб-за. Шдэртэш норхойбааш, хйтэндэшни даархайбааш, — гэбэ. — тэлэв эзыеэ хэлээн хр айса шагнажа абыштаа. Мяхни, шуани бльгэйн эдижэ ябаарай, хэлеэмэйн дрэнгз-риин эдижэ ябаарай, унин доро унтажа ябаарай, — гэбэ.