Бурятские народные сказки. Бытовые

Коллектив авторов

— бгэн, энэ ламынгаа нюргандахи мэнгэ харалши даа, яагаа манай хбунэйхи шэнги адли юм, — гэжэ хугшэни заяадаа айрхаба.

заяашье бодоод, хгшзнтэйг ламын нюргандахи мэнгые хаража онирхон байтарань ламань эрншэбэ.

— хрхы, манай хбмнай нюргандаа ннмэ мэнгэтэй юм эн даа, — гэжэ заяа бгэн ламадаа хэлэбэ.

— гы, битнай танай хбн гээшэ аабзаб, танннагй гээшэ гт? — гэжэ ламань дуугарба.

тиихэлээрэнь эхэ эсэгэ хоёрынь "баярлаан хирээ бархир-ба" гээндэл, уйлалдааар хбндээ аалдашабад.

ябаан тухайдаа эхэ эсэгэ хоёртоо бултыень хрэжэ

гэбэ.

заяа, заяа, заяатай даа, заяагай хбн ерээ даа! — гэжэ

тойроод байан айлнуудаараа морёороо гйлгэжэ ябаад хашхарба. оройдоошье хэрэггй аад лэ, ххиэнд ойн заха х-рэтэр гйлгэжэ ошоод ерэпэн'юм ха.

заяагай хбн баруун жууда эрдэм номдо ураад ерэхэ-дээ, буряад орондоо бурхан шажаниие баталуулан дэлгэрлхэ хсэлэнтэй ерээн байгаа.

тиимэ хсэл бодолоо бэеллхын тл хаантай уулзахаар петроград хрэтэр ута замда мордохоор тхеэрбэ. мно байгаа шэтын областиин петровск заводто тэрэ сагтаа хадаа ехэ. айн тмэршэ дархан бии юм гэжэ суурхаан юм хаш. тэрээндэ тэргэеэ зауулха гэжэ петровск заводтохи нэгэ кузница да заяагай хбн оробо. тэндэнь хаанай тамгатай алтан кольцо-той ундэр сагаан ород дархан байба. "энэ миин хн бэшэ" гэжэ бодоод, заяагай хбн зорион зоригоо тобшоор хэлэжэ гэбэ. тэрэ ород дарханиинь нэгэдэхи петр пеэрвэ байан юм ха.

петр хадаа заяагай хбниие гэртээ урижа абаашаад, ехэ бэшэг бэшээд:

— хаанай ордондо орохонь мн сагта ехэ хэс болоо юм, тбэн хуниие оруулхагй байха, хэрбэеэ шамайе оруу-лаагй аань, ямар нэгэн аргаар хатанда оруулдаг эдеэн соонь кольцо хэндэщье харуулангуй хэжэрхёорой, — гээд петр хур-ганаа алтан кольцогоо угаджа угэбэ…г(. т*'

. — тэрэнэй улдэ шамайе дуудуулхадань энэ бэшэгымнн хатандам харуулаарай.

тэрэ carja петроград хурэхэнь тон хэс байгаа. тмэр хар-

гышье угы. Заяагай хбуи "эрэ- хун эориондсю" гэжэ хэдэхэй сага* ягэрэн хойно Петроград хурэжэ ерэбэ.

УиМЭэрээшье хаанай ордондо яагаадшье орожо шадабагуй. Хэдэн хоног ордоной газ а ахи харшан соо- хулеэбэ. Нэгэ ураг* шатай саг дайрзлдажа, хатанда оруулха эдеэн соон алтан коль-иогоо хаяжархиба. Хатан эДеэлхэдээ эдеэн сооо" нхэрэйн-гО§ алтан кольио оло. холоороо гайхахын ехээр га их аба.

Арад зон доо, бурхан шажандаа урбаба гэжэ нэгэдэхи Пет-рые худалаар хардаад, орден шадарайнь yjfafa хэядэшье- мэ-дуулэнгуп Хилый Сибирь хударслэжэрхиэн байгаа юм ха. Хётанннень мэхэлхэ гэжэ Летртэ аб адляар шабараар хуниие хээд. "нухэршни наа барашаба" тээд, хдлжэрхиэн гэнэ. < хээн нухэрэйнг кольцо олоходоо хатаишье мшхд; мрдед хаяан хуниие олоодхибо. гущ

Заяагай хубууниие орДондо хатан дуудуулба. Ороод Петров гээн бэшэгынь хатан дань барюулба-. Хатан бэшэгыень ун-шаад, ордон шадарайигаа буруу аналтаниие ха алта да хаагаад, нэгэдэхи Петрые холын Сибирьээ асаруулхаар уладаа эльгээбэ.

Хатаншье арсалтагйгр буддын шажангые буряад уладай дунда тараажа боломоор гэжэ баталан юм ха. Тэрэ саглаа хойшо эгээ туруушын шажан дэлгэОжэ, Заяа хамба гэжэ хн буряад зоной элидэ гараан юм ха.

85. ХОЁР ТЭЭШЭЭ ТАРХИТАИ ГЕРБ

Урда сагта энэ манай орондо хаан гэжэ гы байгаа. Хуу баяд ноёд, ламанар

дээдэ захатай, тэдээндэ хун зон мэдэлтэй байгаа. Ог изгуурай баян хн ноён болдог байгаа. Тэрэ сагта ондоо грэндтэ хаан гэжэ байдаг байгаа.

Урда ороной нэгэ гурэнэй хаан ондоо грэндээр ябадал-тай байан байгаа ха. Тыгээд манай энээгээр нюусаар нэгэ нхэргй эхэнэрэйд хрдэг, амардаг байгаа. Тыгээд тэрэ хаан наатай болжо гу, али ондоо ушараар ту — ябахаяа болиоор они холо болоо. Тыхэ уедэ тэрэ амган хбтэй болоо. Хб-ниинь др бери мантагар боложо, ехэ дэргэн онорхон ухаа-тай, айхан хибн боложо эхилээ. Гурба-дрбэ хрд байхадаа, эхэээ асуудаг байгаа:

— Би хэнэй хбн гээшэбиб? Эсэгэм хэн юум бэ? Хэн гэжэ нэрэтэй юм? — гэжэ мтр намайе хибд эсэгэ гыш, ншн хун гээшэш гэлсэнэл, гасаална, наадална, намда ехэ муу байн. Би р анахадаа эсэгэгй хн гэжэ юу байха юм гэжэ анадаг байнам. Тыгээд эсэгынгээ ямарыншье мэдэ-нэгуйб даа, эсэгын тухай юушье мэдэнэгуйб.

Тыгэжэ hyp а ад алахагйдэнь:

— Ши эсэгэтэйш, эсэгэш ехэ айн хн юм, ши айн хнэй ри гээшэш, мн мэдээд яахашниб, хожом мантагар болоод мэдээрэй, мн гасаалжал байг, яахашгйш, досоогоо бу муу-дажа яба, — гэжэ эхэнь хэлэ хэлэээр арай гэжэ арба хргэбэ.

Арба хрд байхадаа, хбн дахин дабтаба. Ехэ шангаар "Уража эхилбэ.

— Хэрбэеэ хэлээгй аашни, би ябахам, эсэгэеэ бэдэрхэм, хн бхэн урахам, эсэгэеэ ямарыншье мэдэхэгй, янза

шарайгыншве хараагуй — байха яма))' амитан байха юм, — гээд ябахы тухезрбэ. Эхэнь аргадана:

— Арбан таба херыш даа, — гэжэ ядаа. — Арбан таба хртэр эсэгэеэш мэдэнгй амиды байанайм лэрэггуй, — гээд, эрхэгуй ябаха болоходонь, заахан эдихэ юумэ хмэ тхеэржэ г. Алтан биалагаа г, алтан биалагань тэрэ хубуунэй эсэгын нэрэ тамгатай байгаа. Тиигээд эхэнь заахадаа:

— Эсэгэшни хаан хн юм, урда орондо, ондоо гурэндэ, — гэхэээ сааша юумэ хэлэжэ шадаагуй. — Зай, гыгээд ябахал: болоо гуш даа, — гээд эхэнь елээ, хбун урда зог зогэлжэ ябаа.

Ябаа, ябаа, гурбан жэл ябаад байхадань, ондоо гурэнэй газар дээр нэгэ тоголшо хбнтэй уулзаад, ехэ удаан хрэлдэбэ. Тэрэ тоголшо хбуун бэрхэ хбн байжа, нилээд юумэ хэлжэ угэхэ зуураа, хаанай байдаг газарые (ордон) хуу заажа г.

Зай, тэрэ хабн хаанай ордондо ошоод, газаа тээлниг соонь байан сэрэгдээ гу, али харуулшануудаа иигэжэ у-раан байна:

— Хаан эндэ байдаг гу? Хаантай уулзаха арга юуб? — гэхэдэнь. шу'.

— Шинии хаантай уулзаха арга байхагуй, бушуу ботэн белеэн дээрээ зайлаа ааш дээрэ, — гэбэ.

Тиихэдэнь:

— Би аргагуй уулзаха хэрэгтэй хом, хаанда шухала бэлэг-тэй хм, энэ бэлэгые хаанай халуун гарта барюулха ёотой юм, — гэхэдэнь, тэдэ харуулшад-солдадууд гайхаад, тэрэ хэ-лэпыень хаанда хсэлдлбэ.

Хаан гайхажа, нэгэ тшмэлээ:

— Тэрэ бэлэгыень тэрэ хэбээрэнь абаад ерэ, — гэбэ. Бэлэ-, гыень тэрэ хэбээрынь абаашажа хаанда гэбэ. Хбун хлеэ-