Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
— Зай, залуу нухэр! Наашаа дутэлэлшн. Хуншуухан унэр-тэй дхии хаягша нхэр танижа абалшн, — гээд энеэбхилэн байба.
Залуу хубуун харамсаараа:
— Ай, шдхэр абаг! Энэл шолмо намайе сошооон бай-балтай, — гэжэ гайхашаа баран байаар, — гы, энэ амитан юундэ ухэшэбэ гээшэб? — гэбэ.
— ршье х бэшэ….Шимни гайтайхан лэ хйхэрзн байбаш.
— Яагаад?..
— Нэгэ дахин бадашаад, ёбороод, баабгай алажархихадаа тэмсэлгй хсэтэй хн бай. наш даа, — гэжэ наада бариба.
— Бадма абгай; болнл даа.
— Баабгай гээшэ ехэ* сошомхой, уурганша юм даа. Хура бороогой уедэ
— Иимэ адар томо бэетэй аад, хэтэр айха гээшэнь оиирхолтой байна даа! — гэжэ залуу хб.н. убгэн, ангууша-найнгаа хэлэгшые этигээ юм гэхэ.
81. МЭДЭН БХЭ
Урда балар сагта Монголой нэгэ баатар ехэ хшэтэй байгаад барилдаха хниие "ложе ядадаг байгаа ха. Далайн хойно ехэ хшэтэй хн бии гэжэ дуулаад, тиишэ ошобо. Хэдэн хоног ябажа хурэбэ. Эгээ трн нэгэ дархалжа байан хнтэй уулзаба. Тэрэ хн эмээ-лэй буургэ сабшажа ууба. Монголой бхэ ураба: — мэдэн бхэ хаана уудаг бэ?
Дархалжа байгаашань мэдэн бхэ р мн байан юм. ламтая барилдахаяа ерээн хун гэжэ мэдэн бухэ мэдээд, сабшажа байан бргээрээ "тээ тэрэ байна" гэжэ зааба. Шхэдэнь бажууан модоноонь шэн гоожобо. Монголой Оаатаршье мэдэжэрхёод, мэдэн бухые орижо, зэд гааан-даа тамхи шангаар шэлээд гэбэ. Тиихэдэншье тэрэнь зэд гааанаинь хобшогоносо угшаба 1 Монголой бхэ хэлэбэ;
v""~" мэдэн бхэ та гээшэ гт? Тантай барилдахаяа аяар холын Монголоо ерэбэлби.
Тиихэдэнь мэдэн бхэ хэлэбэ: мины 'Мэ* би Р гээшэб. Барилдаха хсэлэнтэй ерэбэл,
"яи, о "Э?ЫТЭ5 ТРН барилдаад узыш, эжыемни хаяа аа, "амтаи зэнэ б&зэш.
апгЙГОЛОЙ б.хэ мэдэн бхын эхэтэй барилдаад, яахын аргагуй унашаба. Тиихэдэнь мэдэн бхэ хэлэбэ: ва1най? ЫД^ЭМНИ унаа аа "намтай жагсахагйш даа, барил-
Мп" * хэРЭггй, нютагаа бусаха болоош даа. таа буса бХЭ ЭХЭНЭР ХНДЭ Унаад. ехэ муулартай нютаг-
82. БХЭ БААЛГА
Урда сагта нэгэ угаа томо бэетэй, хусэ ехэтэй, ухаа муутай Бухэ Баалга гэжэ хун суудаг байгаа. Тэрэш алгуй ясанай хун гэлдэдэг. Тэрэ хун зондо аад тодхор табидаг, амар заяа злдэггй, адуу ма-лыень хулуудаг бэлэй. Адуунай хорёо соо ороод неэ малые вэеэрээ даража унадаг байсан юм. Эдихэдээ нэгэ хони ган-саараа эдндэг сэн. Гэргэн гыгр суудаг байгаа.
Нэгэтэ хндээр боосоо табяад, хадасаа гэрэйн шэнээн шулуу хамхалжа асараа. Хээгуур хоноод ябадаг, хндые ехээр аилгадаг байба. Хнд тэрэниие алаха гээд яашье дии-лэаэгуй.
Нэгэтэ далайн саанасаа ехэ хсэтэй баатар гаража ерэбэ. Амитан зон Бухэ Баалгые ерэсэн баатартай тудалдахыень далайн эрьедэ эльгээбэ. Хоёр баатар хэмнай урид шаахаб гэжэ жээрбэ татаба. Трн далайн саанахи баатар шааха болобо. Тяятээд гурба хоноод уулзахаяа хэлсээд тараба. Гурба xoj а*ад байхада улад зон далайн эрьедэ сугларба. Бхэ Баалга эрьея дээрэ байгаад гэнэ, ерэгшэ баатар хажуугаарнь нара уруу гурба тойроод, томо гэгшэ нюдаргаараа Бхэ Баалгыень тархи дээрэсээ доошонь табижархиба.
Бухэ Баалга нэгэ "ёг" гэжэ дуугараад элсэ уруу aJia'Ja? туласа орошобо. Хн зон одоош Бухэ Баалгааа салабабД гуща санан байтарнь, Бхэ Баалгань хл арай гэжэ элсэ. соооо татажа гаргаба. Тин толгоёо нэгэ эльбээд амарха гэж сууба. Далайн саанасаа ерэгшэ энэ лшымни дэр r3^f мэдээд, рынг хндтэ архи эдеэ асарха гэжэ захироа^ Бултадаа хн зон архидаба. Тиин наранай орохо багта Дя~ лНЙм саанахи баатар рынг хндээр rap гараа барилда-жа лшынхеэ мэидэшэлээд, Бухэ Баалгын урда байжа угЭ'
бэ. Бухэ Баалга хажуудань ошожо, гартаа пялд байса нёл-боод, баатарай сээжэ уруунь шаажархиба, Тиихэдэнь Бхэ Баалгынь нюдаргань далайн саанахи баатарай нюргаарынь гараа юм сэн. Ерэгшэ баатар ами голоо табиба,
Энээнэй слээр Бхэ Баалга урданайхяараа хн зониие тоножо, бришье амар заяаень мартуулба. Сни бри нэгэнэй хашаааа неэн г, али морин гы болошодог байба. Хнд яажа Бухэ Баалгые гы хэхэб гэжэ арга бэдэрнэ. Энэ едэ тэндэхи нэгэ ангууша хн ой тайга соо ш нэгэ баатарай гэр хараба. Тэрэнь угаа хсэтэй ан гропые улаан гараараа барижа эдидэг байгаа. Ангуушан гэртэнь орожо, Бхэ Баалга тухай дуусан хэлэжэ, абархые гуйба.
— Зай, тэрэнээ намда глдэр эльгээгээрэйгты, — гэжэ Арсалан бхэ хэлэбэ. (Шэнэ баатарынь иимэ нэрэтэй байгаа).
Ангуушан гэртээ ерэжэ, хн зондоо дуулгажа, бултадаа сугларан Бхэ Баалгада ошобо. У хаан бодолоо гйлгэжэ, арга мэхэеэ гаргажа тэдэнэр Бхэ Баалгые Арсалан Бхэ урина гэжэ нэншлбэ.
глдэрынь Бхэ Баалга ххюутэй ой уруу ангуушанай заасан тээшэ гэшхэлбэ. Яба ябасаар ерэжэ, Арсалан Баатарай гэртэнь ороно. Ороходонь Арсалан Бхэ остоол хндэтэйгр угтажа, урда буландаа суулгаад, томо шэл архи табиба. Тэдэ хоёр энэ тэрэ юумэ хрэлдэжэ суутараа тэрэ шэл арси дуусан уужархиба. Тиин Арсалан Бхэ Бхэ Баалгынгаа согто-сыень мэдэжэ суурисаа бодожо:
— Тргр газаашаа гараад ерэхэмни, моримни тасалжа ябашоо гы юм аабза, — гэбэ.
Бхэ Баалга гансаараа лд, энэ тэрэ юумыень шэнжэл-жэ харана. Остоолынь шэнэсээр хээтэй, стулнуудай орондо мун лэ шэнэсэн тайрадасад. Хэды саг нгэрбэ, Арсалан Б-хэнь орожо ерэнэгй. Бхэ Баалга бодожо газаашаа гарахаа туршахадань, дэниинь бата бэхеэр хштэй, хнэй нээхэ аргагуй. Гэр соогуурынь нэгэ эрьеэд, шэнэсэн модоной тайра-даса абажа, Бхэ Баалга дыень булга сохёод, газаашаа гуйжэ гараба. Энэ уедэ Арсалан Бхэ томо бдн модо ба-ринхай, Бухэ Баалгые алаха гэжэ хлеэжэ байгаа бшуу. Тиигээд Бхы Баалгын гйжэ гарахатай сасуу тэрэ бдн мо-доороо бии гы шадалаараа орой уруунь буулгажархиба. Бухэ Баалга тархяа суу сохюулбашье Арсалан Бхэеэ дороо даража унаба. Арсалан Бхэеэ диилэжэ, нютагаа бусажа ерэ-хэдэиь, хн зон ехээр гайхажа:
— Хэр сайн ябажа ерэбэш? — гэжэ асууна.
— Сайн, сайн ябажа ерээб. Гансал тэрээндэтнай тархяа сооро сохюулааб, тархимни ужэжэ байна, — гээд толгой дээрэсээ альганай зэргээр хаташаан ара хуулажа, — Сорокам-воронам! — гээд дэнь шэдэдэг байба.
— Арсалан бухэ хэр хсэтэйб? — гэжэ хндэй асуухада: — Толгоёо сооро сохюулаад, хэр хсыеншье ойлгожо
ядааб. Нэгэ табатай азаргын шэнээн юумэн доромни тэршэ-
йээл даа, — гэжэ Бухэ Баалга харюусаба.
— Иигэжэ улад зон хусэтэ Бухэ Баалгые алажа ядаа юм гэлсэгшэ.