Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
Тиижэ Муу. Баанси хубсалажа, мнгэтэй болжо, тайшаа убэгэйе торгожо, мн болсо хэллэн дурдуулан байнал.
77. ЯЛА
Эртэ урда сагта нэгэтэ Яла гэжэ хун тээрмэдэ ошоо. Тээрмэдээ ня хуреэд талхаяа буулгаад, нэгэ мангадта хонохоёо ошоо Тэрэ квао тира дань, гэрээнь тойроод олон амитад байба Эдэ амитад хулгайшад байжа, амбаарайнь уудые домкраадаар уЬгээд, орхо хуугээ олжо ядажа байгаа. Тэрэ хунэй ойрын ошохо-донь: "Ши энээ уруу оро, биде олзонпоонь хубаалдахабдн", — гэнэ. Яла
Тэрэ хун улээ амбаар соо харанхыда. Амбаар соогуурна УРУУ дэ ябжа ябжа эсээд, доошоо уушаба. Тамхяа татажа байтарни, спичкын гал глмэдэнь аашоо. Амбаарынь хуу дурэжэ захалаа. дэнэй холоод дуржэ унашахаа байба. тэрэ амаанда Яла гуйжэ ой уруу ошобо. Хунууд шууяа гарган гуйлдэжэ ерээд, унтаргаахаяа забданад. Яла ШШЩЙ шугы, соогуур, харгыгаар. Гэнтэ харан, гэхэдэнь. ^0РГ0Й хрэтэр галУ дурэжэ байгаа. Тэдэнэй ойро ошобо. Ошходонь нхи хулгайшадиинь байба. рынг мориео танишаоа
— Мориимни угэгты, ябхамни. "LrtAU ихэбди, — гэжэ
— Бу мэндэ, бидэ шамда энэ олзооон ухзоди.
нэгэ тоотой боошхо хооолжо ВШ гаргаад, тэрэ ху-Яла хлеэн хлеэнэ. Тоотой боошхо о г v'ЖМ$ Ш№ ниие досоонь хээд хабхуултёо." ШОНо тооной баД. Тэрэнэй боошхо соогоо пуужа ц к забхараарня нэрр боошхынь долёожо байба. Щ J алдаад гйбэ хээд, шоные лээнь баришаба. шин Щ
боошхо хн хоерые шэрээд. Гйнэ, гйнэ лыень табиногой. Хэдышье саг соо гйжэ ябатараа. боошхонь тгсздэ тороод бадаршоо. Тэрэ хн гараад, гэртээ моришьегй, талхашьегй бусаа юм гэхэ.
78. МОЛОНТОЙ БЭГЭН
Урдани сагта Молонтой гэжэ бэгэн яба-Нан гэхэ. Хйлэн ххэ бухатай байгаа
ха Тэрэ буха унаад Эрлэн хаанда ошохо гэжэ ябаба.
Харгуйгаар ябажа ябахадан урдааан Альбаша хара х-бн золгобо. Алтан шарга мори унаан юмэ.
— Мэндээ, Молонтой бэгэн! Хаа хрхэеэ ябаабта, Молонтой бэгэн?.J
— Эрлэн хаанда ошожо, газар дэлхэй мэдаээр зарлиг
абаха гэжэ ябанаб.
— м… газар дэлхэй мэдэхээр зарлиг абахамни гэнэ
гш?
— Тиимэ, тиимэ, хбдэй ри!
— Бишни бапа тиимэ панаатай ябанаби. Шимни ехээр бэгэрд байнаш. Газар дэлхэйн хаан болжо ялахагйш. Намайгаа даалгагша болго. Бишни залууб, бхэб, мэргэм. Шамда а ехэ тупатай байхаби.
— Тэрэ хршни ехэ збтэй байна даа. Тиибэл хоюулаа хаан болое.
Тиижэ зугаалажа уутараа, Альбаша хбн. хэлэбэ:
— Минии морин ехэ хурдан, эшэгын мяха эрглээгйдэ, гунан ехэ дайдые гурба эргэхэ, днэн ехэ двйдые дрбэ эргэ-
*э байха.
— Миниишье буха дан юумааа таархагй байха юм.
Дэлхэй дээрэ хсэхэ галдан ганса нэгэн байха даа!
— ум, м. Энэ муу муухай бухашни юу хсэхэ байнабн?
ь°ли, боли, бэгэн.
Зам, тиигээ пааш, боосоо табилсая.
Табилсая. Юугаар? ГГ" Толгой, толгойгоорон.
ШШ
— Зай, тиимэ, тннмэ.
Хоюулаа rap гараа барилсажа, боосолдобо. Альбаша. хара хубуун морёо унажа,
Молонтой убэгэн байрааан занлаагйгр бухаяа рг-лээд, зуугшээ яарапан толгойень баруугшан харуулаад байба ха.
Альбаша хара хубуун гунан дайдые тойроод, дунэн дай- j дые эргээд ерхэдэн, Молонтой убэгэн мэн хэмдээ байжа] байна.
— Зай, убэгэмнн, яабабта? Байан газарта а байаар бай- < аа гуут?
— Юугаа хэлэнэбши?! Бухаймни толгойен харыш, зуун (тээшээ хаража байан юумаад, баруун тээшээ хаража бай-нал. Яабабши ннхэдээ? Нааданшни шог — нааданай хун бэ-шэби.
— Дэлхэй тойроод ерэбэб гэжэ, хорон худал' хэлэжэ о-роо буу-бур юума эндэ. Сэгтэ Сэмбэр уулайн хормойдон орьёл сагаан буга тала дундуураа таа харбуулаад, шупаа гаража хэбтээ эн. Тунн саада тээ, шара далайн (хажууда) шандаган, загал ерээн хандагай баабгайда барюулаад шупаа гаража, бааяжа хэбтээ эн. Туунн саада тээ Арсалан (нэгэ) хуниие улдэжэ ябаа пан. Тэдэни хараа гууш?
— Орьёл сагаан бугышни би харбажа унагаагаа ам, загал эреэн хандагайешни минии буха гуйдэл дундань смэрэ мургэжэ орхёо Ьан. Арсаланшни минии муута хуниие улдэжэ Ябаа ан.
Тниимни мэдэнгйгр хуниие зэмэлэжэ, талада тарбаганам шэхые таара татажа байналта. Боосоон минии, морёо угэ!
Альбаша хара хубуун морёо угэжэ бухайн абаба.
— Буха мни эжээ танидаг юма. Уняхадашни ябажа угэ-хэгуйбзэ, энэ тумэр балтаар хоёр эбэрынь тала дундуурань сохёорой. Тиигэбэлшни хии мэтэ хиидэжэ ошохо, хэрмэн мэтэ гульдаржа ошохо.
Молонтой убэгэн тиижэ хэлээд, алтан шарга морйёо унажа, харбаан омон мэтэ, шдээн шулуун мэтэ ябажа угэбэ гэхэ.
Альбаша хара хубуун бухаяа унаад, тумэр хара балтаа-раа тархи руун буулгаба, тиихэдэн бухан ухэтхэжэ унашаба. Бухаяа ухуулээд, Альбаша хара хубуун баряад саашаа ошо-ониннь тэрэ гэлсэхэ.
79. ХАЙБАЙ МЭРГЭН
Урай урай Хайбай мэргэн ябба. Даатита боро даагатай, таар тохомтой, тальти эмээлтэй, нгэрсэг хара башлагтай байгаа. Саашаа болходоо, харуу Хара хаан ахатай байгаа. Харуу Хара хаан ахан болходоо Нугаржан хбтэй, хоёр шэгэшхээхэн басагатай байгаа, харуу хатуу хатантай байгаа.
Тнэээн сааша болоод байхада, Хайбай мэргэн нэгэ сай-хан удэшэ Харуу хаан ахайндаа айшалхам гэжэ тхрбэ. Даатита боро даагаа асаржа, таар тохомоо тохожо, тальтн эмээлээ эмээллэжэ, унгэрсэг хара бушлагаа абажа, харуу Хара хаан аха тээшээ ябба гээшэ.
Ошо ошооор ошоод, ерэ ерэээр ерээд, харуу Хара хаан ахайндаа ерээд, газаан оржо байба. Морёо уяад, харжа байхадан, харуу Хара хаан ахан хадаа орон дээрээ хэбтэжэ байба. Нугаржан хбниин бурхан шуоуугаа арлигажа пууба, харуу хатуу хатаниин хадаа алда болохо хошхоног арлигажа пууба, ехэ шэгэшхээхэн басаганиин хадаа артинсагаа арлигажа ууба, бага шэгэшгээхэн басаганиин тарагаа ашилжа пууба.