Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
иигээд буудахаб, — гэжэ.
Ульхиитэй аматай хуниин: ШшЯ ямаа
— Тэрэ зб, тэрэ зоб, — гэжэ хэлэеэ гаргажа байгаад, амаа
долёожо байба. S |
Тиигээд хэниинш боосоогоо алдабагуи.
70. ДЭНЬ ХАЯАН ШУлуу" ж _Д^ЭРЭ УНАДАГ
огшол зрид дашууржа, хоргоопоёо хатааан хобдог хомхой, хатуу харуу
амбан ноён уудаг байгаа.
Нэгэтэ амбан ноён атар тартан хониной жэ млжэжэ уутараа, тэрэнээ газарта унагаажархиба. лдээ дутаада-а эдидэг лэн хоОон барлагынь арадань адаглан хаража
— дэр унаан, мяха одэнь ргэдэггй юм, — гэжэ ноён дуугараад, барлагые ёгтолон, зэб хрэмр эльгэ хатаба ха.
Барлаг ноёнойнгоо шэг шарай шэртэн, шоо зэн шобто ха-раад, араа шд хам зуужа, абяагйхэн газаашаа гарашана.
Амбан арад зоноо алба суглуулха анаатай, барлагтаа удэ-шлэн, хазаар морёор гэртэээ мордобо. Холохонош ошоо. Талын тунга ногоон соогуур бншлжэ ябаан моринойнь
хл дорооо торхируунууд "дэрд" гэТ\Дп^япяйаГмо-Шубуунаа ргэжэ хажуу тээшээ халба ^"раЛи мо рин дээрээ зоболгоёо даажа И амбан тогтонгй. ара
Дэргээ алдалшалай. 1 аи ШШ амиды гол-
Эльгэ зрх эбэртэрээ бглэрэн унаан амбан
тойхон абяа гаран: $|j. Щ Лплобо ха.
— Амбанаа абарыш, — гэн рЩШ Hi хэлээ л — дэр унаан мяха дэнь YP^^aJ даб глээд. бэлэй-гээд, барлаг хбн ЩЯ
гэдэргээшье харангй хараа далда орош f эдилгэ аба-
Альгадахадаа арбан, ташахадаа ШН шэхээрээ шагнан. Даг амбан нгэл нюдр Щшт болон хосорион льгэр тала хээрэ таршаа хорхойн НШ тхэтэй агша.
71. ХАЙШАН ГЭЭД НЭГЭ ХААН РЫНГ СЭН
Нэгэ хаан намда ямар сэн гэгшааб гээд нэгэ хэдэн хундэ иимэ захиралта угэ-
бэ. Тэдэнь ехэ муухан болошоод ябажа ябабад. Тиигэжэ ябатараа нэгэ угытэй тэлэн убгэнтэй уулзабад.
Тэрэ бгэн тэдээнээ хуу уража абаад, иигэжэ хаанайда ошоод хэлэбэ:
— Ши хаан нэгэшье сагаа хрэхэгйш. Юундэб гэхэдэ, шамайе абаашаад худэлгэхэдэ, юушье, нэгэшье сагаанай юумэ хэжэ шадахагйш. Шинии богоол, барлагуудта сэн оройдоо угэй гээшэ. Юундэб гэхэдэ, тэдэнэр глн абаад удэшэ болотор пара, жэл соо худэлнэ.
Иигэжэ тэрэ убгэн хэдэн зониие абараа пэн.
72. ХУЛГАЙША ХБГУН
Гурбан хубтэй бгэ амган хоёр ажа-ууан юм ха. Ехэ гэйтэй ядуу ажа-уудалта". айл байгаа. Гурбан хбдынь томонууд боложо, юундэ иимэ ядуу ууна гээшэбибди, гурбуулан ондоо тээшээ ошожо ажабайдалда уража ерэе. Тиигэжэ эхэ эсэгэ хоёртоо хэлээд, холын аянда мордобод. Ябаа… Ябаа… Гурбан алаа харгын бэлшэр дээрэ ерэжэ, тэдэ гурбан ондо ондоо тээшээ таарха гэжэ зубшэбэд.
Эгсэ жэл болоон хойно, хойто дыдэ, энэ газартаа уулза-хабди гэжэ збшд, гурбан тээшээ ошобод. WL
Аха хубууннинь дархан болоо. Мнгэшье нилээхэн Суглуу-лаа. Дунда хубууннинь ноён болоо. Баал нилээхэн ехэ мун-гэтэй болобо. Дуу хубууннинь аргагуй бэрхэ хулгайшан болоо.
Тэрэ гэээр жэл унгэржэ, гурбан хубууд уулзаха болобо. Хэлсээн сагтаа, хэлсээн газартаа хубууд уулзаба. Хоёр аханар гоёор хубсалшаан дуу хубуугээ тршээр таняа-гуй. Зай юун болообши гэхэдэнь, тэрэнь хулгайша болооб гэбэ. Аханарынь гайхалсаба. Гурбуулаа гэртээ ерэбэ. Ерэхэдэнь — эхэнь хэшээн, абань арайхан гэжэ хул дээрээ байба. Абаяа хубсалуулаа, эдеэлуулээ. "Ехэ хубуумни дархан болоо, дунда хубуумни ноён болоо", — гэжэ хршэнэрт айрхаба. Ойрхон байдаг баян хун ураа: "Бага хбншни юун болоо гээшэб?" — гэжэ. Тиихэдэнь убгэн дуратай дура-гйгер: "Хулгайща болоо", — гэжэ харюусаба. "Хулгайшые угэй- хэхэ болоо, энээнээ хойшо намда амар жаргал зл-хэеэ болёо" — гэжэ баян хун бодобо. Тиигээд: "Бага хубуугээ намда эльгээгыш", — гэжэ баян хун убгэндэ хэлэбэ. Бага хубуун баянайда ошобо. Баян хун хэлэбэ:
— айн гэгшын хулгайшан болоо байнаш, хоюулаа боос хэе. Би хара азаргатайб, тэрэмни амбаар соогоо газаааан суургатай, хоёр хун ахюултай байха, ши тэрэ азаргыемни ииин хахадта хулууха ёотойш.
Хулгайша хубуун. баянай хэлээшээр — ниин хахадта хара азаргыень хулуухаар тхеэрбэ. хээи эжынгээ хубсааар эхэиэрээр хубсалаад, хоёр домбо архи абаад, таяг тулаад, гуйранша шабганса болоод баян айлайДа оробо. Гуйгаашай болоод, газаа досоотуурхииень хуу хаража абаба. дэшэлэи харанхышаг болоходо баал тэрэ айлдаа хонуулыт гэжэ Wf" заахи харшынь дэ трьюулбэ. Гуйранша шабгансааа ха-шараад, харшан соогоо оруулаад, гэрэй хаяада солоомо дэб-
дижэ угэбэ.
Тээ хахад ниин дтэлхэ багта хоёр харуулшадта хандан хэлэбэ: "Тугаар тээ тэндэ ябаамни паар моритой улад ха-жуугаарамни гйлгэжэ гарахадаа, энэ хоёр домботой мэшээг унагаажархёо, юумэнэй гоожосогоожо байхада абаамни энэ хоёр домботой шэнгэн юумэ байба, таанарта хэрэгтэй аань абыт, хэрэггй аань адхажархихам". Тиихэлээрэнь нэгэ ха-руулшанайнь онирхоод харахадань, архи байба. Ххеэд, ну-хэр дуудаба. Домботой архиие нэгэ нэгээр амаа олоигуй уужархибад.
ниин хахад багта харуулшад хоюулаа гонзойлдожо унашоод, эз. э мэдээгй хэбтэбэд. Тэрэ амбаанда эхэнэр хуб-сааяа тайлажа хаяад, харуулшадай' хажууаа тлхюурыиь абажа, амбаарынь неэжэ азаргынь гаргаад, газаа тээээнь баянай сонходонь ошоод, азаргыень харуулба. Баян хун тэрэ нинд унтабагй.
гл глгрынь азаргаяа унаад, баянайда харуулхаяа ошобо. *Баяншье досоогоо хара бэдьхэ ургашоод байан мр-т "айн", "айн" гэсэгээн шдэнэй сагаа гэбэ.
Досоогоо хара буугаад байан. баян хн хоёрдохиёол мэ-хэлэгдэхэгйл байхаб гэжэ бодоод, баа шэнээр боос хэбэ. "Би хадаа тйсэ соо мнгэ хэжэ хабхаглаад, соихо дээрээ табяад, ахижа уухаб, ши тиихэдэ бапа ниин хахадта мнгыем хулууха ёпотойш", — гэжэ баян хун "одоол мунеа шамайе тонгойлгохоб даа" гээн аналаар сээжээ дргэжэ, баяртайшаг шэнгеэр хэлэбэ. — г-*Щ
Хулгайша хбншье збшээжэ, мнгыень хулуухаар т-хеэрбэ. Тэрэ нютагтаа аяхан хээн хнэй хр задалжа гаргаба. Тэрээнээ рынг хубсааар хубсалуулаад, ниин хахад багта баянай гэр тээшэ хээн хнээ шэрээд ошобо. Харахадань, баян хн сонхондоо буу бариан, тйсэтэй мн-гэеэ алдангй харашоод ууба. Аргааханаар маряа маряа-аар сонхо доронь ошоод, хээн хнээ сонхын дорохи харан-хыаа бултайлгаба. Баян хн гэнтэ хубсатай хээн хнине харахалаараа — толгой руунь буудажархиба. "Одоол алааб даа, — гэжэ баян хн хлэншэдт, — алуулан хниие абаа-шагты", — гээн захиралта гэбэ. — Тэрэ амбаанда тйсэтэй мнгыень абшаба.