Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
гэбэ. I Щ байха ахалагша адуу
– гы, шимни юугээ хэлэнэш? Аха байнад тэрэнэймни
шанаа алаха гэхэдээ, алаха 1ВНИ хлэгД олошоржо, аша туаар адуун рэгтэмни хурда j нэрэтэй сю-, хаан нэрэмни холын сууда гаража. "Р ШЖ1 гэбэ fЩ лотой боложо байпанаа маРтаха rPv али адуушаншни гу?
— Хатаншни шамдаа досоо *м ,харашаба. гээд, ямба ехэтэй хатаниинь ОУРУУ
— Тяихэдээ мха болонобиб? — гэжэ хаан ехэ анаа зо-бонгёор ас\тба.
— наха хээхэеэ р мэдэ. Албата зондошни энээн шэнги
адуушан
Ахалагша адууШанаа алаха гэхэдээ, нэгэхэншье зэмэ зон-до хээгуй хуниие алахань бэрхэтэй байан дээрэээ хаан яа-хашье аргагуй болоходоо:
— Хабшуу хадын хундыдэ хуурай модо ехээр обоологты. Хэн хун тэндэ уридшалан ерэнэб, ямаршье хун. банг, тэрэниие саб шуурэжэ абаад, галдажа орхихот. Хэрбээ минии захирал-тые гйсэд дргэжэ шадаагй аатнай, таанадые бултыет- най тэрэ туудэбшэ соо шатаахаб! хэьэн худзлмэрнпнг урые тэрэ сагтаа тургэн элшээр намда дуулгахат, — гэжэ барлагууд-таа иимэ шанга захиралта гаргаба.
Хаанай барлагууд тургэн дундаа тухеэрээд, заажа угээн газартань ошонод. Ойн модые узуураарнь унагаажа, з-. рээрнь хирбэжэ сомоод, огторгойдо хурэмэ улаан "туудэбшэ I табяад, ямар зэмэ хээн хун урид ерэжэ, энэ улаан туудэбшэ соо шатажа, шандаруу болохо ааб гэжэ хаанай барлагууд ху-леэжэ байна.
Хаан ахалагша адуушанаа хэды хайрлабашье ha а, хара хэ-.4 рэгээ хсэндэнь оруулха баатай болоон дээрэээ тэрэнээ дуудуулжа асараад:
— Барлагууд тлеэ тайрахаяа ойдо ошобо. Тэдэнэй хэжэ бакан худэлмэрииень айн шалгажа абаад ерэлши. — гэбэ. Ахалагша адуушан тургэн дундаа мордоод, хабшуу хадын I х'унды тээшэ харайлгаба.
Тиигэжэ ябахадань, нэгэ амтан харгы дээрээ тодожо гараад:
— Залуу хубууя, морёо зогсоогты даа, — гэбэ.
Морёо зогсоогоод: — Юун бэ? Ехэ яаралтайб, — гэбэ.
— Эрэмни сэрэгтэ мордооор гурбан жэл болоо. Хэрэг-шээхэдэ тлэй хундэхэ эрэ хун дайралдабагйл. хибднп мяха эдне гэжэ амар заяа злхэеэ болибо. Тлэй хундэжэ, хайраа хргыт, — гэжэ тэрэ эхэнэр гуйжа байба.
Адууша хбн забдагуй ехэ яаралтай ябаба шье ha а, орожо тлэйень хундэхэ гурим заншалаар хундэжэ гд, гара-хаяа панана.
— гы. та нэгэ бага хлеэгыт! Шлэгй мяха эдидэггуй, шрбээгуй дэгэл мдэдэггй юм. Болоон эдеэнээ буруулха-гй, бууралай угэ-э бушуурхахагй юм гэжэ гэ бии агша, — гэбэ гэрэй эзэн эхэнэр"
— гы, битнай ехэ яаралтай ябаан хи гээшэб. Хожом ябахадаа амасуужаб.
ЯВ?* Яаража ябааар ядардаг юм. Хожом болоходо шЦ&^
дог юм. Залуу хбн "хуушанай эсэгэ бгын ёпо гурамые 6*> эбдыш. Нэгэ аяга щулэ барижа хайрлыш, — гэжэ малгайн шэнээн мяхатайгаар аягатай шулэ барина.
Яагаашье амандаа агтаи, хэлэндээ хэдулгэтэй амгаи гээшэб гэжэ хаанай адуушан хбн анажа уугаад, яараи байжа аягатай шлэинь амасан, малгайн шэнээн мяхыекь маймаран уужа эдибэ.
Нхэрни намайгаа мэхэлбэ аа г гэжэ хаанай хатан бгэи-д этигэл ядаад, адуушан хбнэй галдуулхыень хоёр ню-др хаража абаха байна гэжэ хара анаандаа бодоод, хун-дэ мэдлэнгй мордожо абаад, утаа бааяжа байан ой тээшэ моринойнгоо шадалаар' харайлгаба.
Адуушан хбнэй тэндэ халуун хоол барижа ууха ам-баанда, хаанай хатан тэрэ айлай газаагуур унгэржэ гараша-ба. Тдэбшын галда хатанай дтэлжэ ерэхэтэйнь хамта, хаанай барлагууд зэмэтэй хн гээшэмнай энэл алхи налхин а-муу ябадалтай амган байба алтай гэжэ анаад, хаанайнгаа хатаниие саб шрэжэ баряад, бархира бархиртарнь туудэбшэ соо хаяжархёод: "Хара анааниинь халуун длэнр дэгдэбэ алтай, манда л ажал гаргаанайнгаа туые зэбэ хаш", — гэжэ хаанай барлагууд энеэлдэжэ байба.
Адуушан хубн арай гэжэ тэрэ айлаан мултаржа гараад, хабшуу хадын хнды соогуур моринойнгоо шадал соо табнлуулжа ябана. Хрэхэ газартаа хурэжэ, дутэ ошоходонь, тдэбшын улаан длэн мушхаран, арьяаг наранай оройдо хрэн алдажа байба.
— Энэ юун брлооб? — гэжэ адуушан хбн гайхан асууба.
— Тдэбшын галда трлжэ ерээн хуниие барижа абаад. галдажархёоройгты, гэжэ хаан манда хатуу шанга захиралта г эн. Бидэ тэрэ захиралтаар хаанай хатанай ту-рлжэ ерэмсээр, энэ тдэбшын галда арюулжархёобди, — гэжэ барлагууд харюусаба. Н
— Ай, нохойл! Яаба хээбэ гээшэбтэ, нухэдни! Намайе ша-тааха гээн байгаа ха юм!~гээд, адуушан хбнэй туудэбшэ тээшэ длихэдэнь, барлагууд барижа:
— Нхэр, яажа байнаш! Хоёр хуниие шатааха гээн захиралта угы'л! — гэжэ хорин байбад.
Барлагууд хаанда орожо:
— Хаан аба, танай захиралтые гуйсэд хусэндэнь оруулаад ерээбди, — гэбэ.
— Тиигээл аа болоо. Ошожо байгты, — гэжэ хэлэхэтэйгээ хамта, адуушан хбуунэй ерээд байпые обёорон хараад:
— Юу?! Худалаар б хэлэгты! — гэжэ урагшаа даб гэбэ.
— Хаан аба, хдйрлагты! Танай захнралтын ёоор трл* жэ ерээн хниие шатаажархёобди.
— Хэниие?
— Танай хатаниие.
Хаан сошопон яйандаа гэдэргээ унан алдаад: — гы, ши яаламшя?! — гэжэ адуушан хубуун тээшэ шан-гаар хараадтнна.
_ ндэр турэлтэ хаан аба, хэшээгты иамайе. Харгы зам дээрэ уудаг нэгэ гэрэй эзэн эхэнэрэйдэ хуушанай эсэгэ уб гын ео гуримаар тлэй хундэхэ гэжэ байаар, нэгэ бага хожомдошобо гээшэлби. Тиигэбэшье туудэбшэ тээшэ дуулихэ-дэмни, эдэнэр барижа абабал, — гэбэ.
— Тон зуб! Хоёр хуниие шатааха гээн хаанай згп за-хиралта угы гэжэ хорижо, барижа абаа эмди, — гэбэ барла-гууд.
— Тэрэ зуб, — гэжэ хаан дуугараад, унн удаан тархияа ад-хан бодолгото болон байаар: "Бодолгогуй захиралта бу гар-гаг, боложо бай ha и эдеэ бу орхиг!" — гэжэ халаг хухы болоод, ухэдхэн унашоо гэлсэдэг юм.
62. СЭСЭН ХААН
Урда сагта Дотор Монгол, халхын монгол, Халха дурбэн аймаг эдэ бгдэ ман-
жа хаанай мэдэл доро байан юм.