Бурятские народные сказки. Бытовые

Коллектив авторов

хсэгдэхээр бэшэ. hapa соо гйнэм. хараан хн гы. амарангуй гуйгйр жэл болгобоб, олдохоор юумэ бэшэ. тиижэ ябааар нэгэ айлда хрэбэб. тэрэ айлдам ехэ ххюун нанр-зугаа боложо байна. мэдэнгй ябааар найршанай эрэд дундань орошобоб. эдеэ угаа баряашад айлшадай урда гйл-дэжэ байгаад тэбшэтэй мяха, тйсэтэй арза табина. ажаглан харан гэхэдэм, алаг нюдэм тээрэг! тгэд хуулитай тшэмэл хаан! хэн юун минии нюдэндэ харагдаа гэжэ ананат? хоол згшэдэй дунда тэргидэжэ арлипан минии гутал хуу тоо нэмжэгэн, уа саан болоон юм гйлдэн байна. би гайхаандаа "ай халаг!" — гэжэрхнбэб. гутални миниингээ дууе таниаар

урдааам эрьежэ ха-раад, бахардаандаа толитой. мяхаа унагаахаа анаба. гутални мэнэ гэээр сохюулхам гэжэ анаад, мэндэн андан гуйжэ байгаад, намаяа злэрлхэ гэжэ толи толёор мяха намдаа асараад орхнно. асарха бреэ ходо: "намайе заа нэмжэгэдхээ нэмжэгээ хайрлааэнш, май, эди, хаха хомхой ха-руу эзэм, энэтоли соохии хуу эди!" — гээд лэ ходо нэгэеэ хэ-лээд арлина.

намайе тойруулан, мяхан болдогоор хреэлжэрхибэ. тэрэ мяхыень хоолой уруугаа шэхэжэ рдихэ аргамгэй боложо, гуталаа толгойдоо эльгээбэб. толгойем мэтэр гэээр асаржа байрадань табиба. шдэдни ни удаан амарандаа айхабтар хурса болонхой. тиимэээ яа уашье танингй бутара ха-зажа, одоошье садасараа эдеэлбэб.

хоер гуталаа мдед, моридтоо тэхэржэ ерэбэб. мяха эднэндээ амаа ангайма халуунда тэсэжэ ядан ехэ адгажа, \ л ундаа хрэр уан дээрэ ошобоб. Эрье уруу буугаад, соолгон дээрэ тонгойжо тонгойжо далаяа дарбайса, духаяа обойсо уа уубаб. д бодохом гээд бодожо шадабагйб. гы, яахадаа бэемни шулуун хндэ болошобоб гэжэ ууса-раа, уун уун ойлгобоб; уа уужа уухадаа доодо бт ахалаа долоон алда тула загаанай шдэндэ хрэмэлдлэ-жэрхёод ууанаа гэнтэ мэдэбэб. ядаа гэжэ тулатайя татажа абабаб. <т

Долоон алда тулаяа нэгэ ухари шубуугаар андалдабаб. оо! тгэд хуулитай тшэмэл хаан! танда хэлэхэ хэрэгтэй! тэрэ ухарим томо гээшэнь аргагуй. хоёр бхэнтэй хотогой тэмээнээ ндэр, тон гнзэгы худагаа тонгойнгй уа уудаг ухари 'шубуун байгаа юм.

гэдэргээ гэдыжэ ууан хаан, далан худалаа дабаагйхэ-нр дргэхэнь ха гэжэ бодоод, алтаа хайрдаандаа энэ хбе торогоохом гэжэ тулгуураараан тс байсара алаабхи оёор сохин: "Тэрэ худагайнь оёор гйхэн байгаа аалам?" —

гэжэ рэ дарамаар хашхарна.

— гйхэншье байжа болохо, яахадааб гэхэдэ, гл хая-ан шулуун дэшэ болоходо оёортонь хрэдэг юм, — гээд брн

торонгй тэрэ хбн харюусана.

— тэрэ сагта дэр богонихон байгаа бэшэ юм г? — гэжэ

хаан асууба.

— богонишье байхадаа б. айгщ яахадааб гэхэдэ, шинии эсэгэ минии эсэгын хони хулуужа ябааар баригдаад, эеэ нэжээдээр бтлгэжэ захалан хун дэшэнь улаан сууха

толгойтой болоод гэртээ ошоон юм.

— Худлаар! — гэжэ ххирр хаан абяагаа хатащаба. Таархай оторхой хубсаатай хбн:

— тгэд хуулитай тшэмэл хаан! Минии рынг нюдер хараан юумэ иимэ байнал даа. Хэрбээ хнээ дуулаанаа хуу барани хэлээ хадаа захадань гараагй тэлхэ эм, — гэжэ дргэбэ.

— энэ хбндэ, мнгэнэйм ан соооо нэгэ тэмээнэй. ждхэхэ ашаа алта гэгты! — гэжэ хашхараар нэгэшье хр

хэлэнгйгр хоёр хоноод, хон гэжэ хэшэбэ ха, тэрэ тшэмэл

хаан.

60. ЗНМЭРШЭГ БГЭН

знмэршэг, тала руу тйжэ ябаа, тарай

• — - ш-"е" Щ

наныцажа байан улаии хажууда ошоо.

— Юу шдхэри эдеэ наньшаба ууттаа? — гэжэ hyp аба.

— Хни тарай наньшажа байхые харжа байгаад юу пу-ранаш, — гэжэ хэлээд, барьжа абаад сохижо сохижо хаяа.

Гэртээ бархираар ерээ.

— Юундэ бархираабши? — гэжэ ураба памганиинь.

— Ябажа ябааар тарай наньшажа байан улаии хажууда ошооб. Юу шудхэри эдеэ наньшажа ууттаа гэжэ ура-амни тэдэ ехэ уурлаа. "Хни тарай наньшажа байхые харжа байгаад юу урнаш", гэжэ хэлээд, барьжа абаад сохижо сохижо хаяа.

— Поог помощь гэжэ хэлхэеэ яана гээбш, тарайнтнай хэр унастай байнаб гэжэ урахаяа яана гээбшэ, — гэжэ' памганиинь хэлэбэ.

— Бай, тиижэ хэлэхэмбай, — гээд рг тйшэбэ.

Тэрэ газартань тарай наньшажа байпан улад угээ, хормуу-шан ябажа ябаба. "Поог помощь, — гэбэ. — Тарайнтнай хэр унастай байнаб?" — гэжэ hyp аба. "Юундэ хни хоримоор яоажа байхые хаража байгаад, орёо онжообш". — гэжэ бапа наньшаба.

Бапа бархирпаар гэртээ харижа ерэбэ. — Айл дээрэ айл нэмэгты, хун дээрэ хуу нэмэгты, гал дээ-VLJJtL нэмэгты гэжэ Рхэеэ яана гээбш, — гэжэ амганиинь "Г Бай, тиижэ хэлэхэм, — гээд ргэнш гйбэ Нэгэ тарай хатаажа байан обин дээрэ ерээд: "Айл дээрэ

808

ойл нэмэгты, хун дээрэ хуу нэмэгты, гал Шт Ж Ж

эбайгаад галынь ааагаад хуу обтш!^^^

г9 1 Дээрэээ болобуу, дорооо болобуу rafl! 1

болобуу гэжэ байгаад унтараахаяа Щ

ниинь хэлэбэ.

Н — Тиижэ унтараахам. — гээд баа рэнш гйбэ Нэгэ мангад гахай хуухалжа байгаа. Гал тлтд гахай

о я улгэдтеэд, хотиго шубгэ асарха гээп гэйтй* nnnVtm,

улгэдтеэд, хотиго шубгэ яЙ58Р*гаВДал Ш.Дээрэээ болобуу lAotl^jfc?" вЗйЯ

обуу", — гэжэ байгаад тэрэ галынь Н В 1

— Айлаараа эдихэтнай гу аШ| УнтаРгаадтиба. байна гу, туранхай байна ^Ш^^^^Ш 1 тартаи ямганиинь. "Урахаяа яана гээбштаа —

гаа

", л

иаи"" — I *.

гэбэ амганиинь.

Баа ргэнш гйшэбэ бгэниинь

Нэгэ ноён баажа уугаа. Хажуудань ошоод- ИШ эдихэтнай г, амяараа эдихэтнай г, тарганШШ хай байна г", — гэжэ баянда хэлэбэ " | туран"

Тэрэ баян: "Бааа эдихэ гээлшэ!" — гээд гуйжэ бодоод буулгажа унагаашхаба. 1 уодоод,

61. ЯМБА ЕХЭТЭЙ ХАТАН

Урда сагта ямба ехэтэй хатантай нэгэ. хаан ууан юм ха. Хаанайнгаа гэртээ

бии гыдэнь хатан болоониинь элдэб ааша гаргажа, хаанай нэрэ турыень хухалдаг болобо.

Хатанай тэрэ бугэдэ муухай ааша гаргадагыень ахалагша адуушаниинь нэн сэхээр хаандаа дууан хеерэжэ угэдэг байба.

Энэ яяр яндан адуушаниие заал паа угы хэхэ байна гэжэ хатан ни дэргй бодолгодо хатажа, мяха маряагаа гээжэ,

ара Я!пандаа ороно. 1 ___|Ш _аоп

Нэгэ дэшэ хаанай хатан дайрамтаар яаха аргагй болон, ёолон ёохойлон, оро Д^ис^Р^эрлэ^^ харина, тэхэринэ. Эмшэ ламанарые асараад эмшэлуулнэ туа болоногй.

Хаан анаагаа ехээр зобоно:? я ар_

— Зай. хатамни, иигээд байхадаа я алта! ю "ЩШШ гаар шамайгаа эмшэллээ хадамни эдэгэхэ байна

ураба; I | "ли хатаншии гу-энэ хое-

— Ахалагша адуушаншни гу, алi хаi дэ зундэмни

ройшни нэгэниин заал аа хэхэ оавп *ц" ввдве н-харагдана. Тэрэнэйшни амиды оа1ига*. б0ЛОХогуй, — дыхэ аргамни алаа. Ямаршье эм дом намда туп