Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
Хаан Манжань Бээжэн хотондоо оруулжа сайлуулан юм ха. Монголой дурбэн хаанда нэрэ соло ухын тулда. эдеэнэйн-гээ гэртэ оруулаад, заан эльмэртээ шэрээ дрблэндэнь табиан байха юм. Тиигээд аягын уури уба асаржа табихадань, хаанай бэлэг гэжэ панаад, нэгэниинь гарт" барижа маани татаба, нгдэнь хзндээ лгэжэ, хаанай хайр болобо гэжэ 'анажа ууба. Гурбадахинь бэрт хэжэ, бэлэг аба-баб гэжэ анажа ууба. Эгээ залуунь гурба оройжо кольцо хээд, шэрээ дээрээ табиба.
Удан угэй домботой сай, мунгэн ууригй аягатай сай асар-
лай.
Дээд
табяад ihyy6a.
Гурбадахинь табиха газараа оложо ядажа ууба ха. Залуу
исидэнь аягалхадань, сайгаа абаад ууба. оройон ба дээ-
рэ. табиба.
манжа хаан энэ бгэдыень шэнжэжэ ууна.
^айлуулжа дргээд: "Манай урда байрада хари холын на шан бии, дуу гардаггуй, юм", — гэбэ. тиигээд газаа гад-ду жа гарахадаа, тэдэ дурбэн тэрэ гэртэ оробо ха. Хнэй мэнл м"льэ сааар хээн хн ууна ха. бгэн ноёаиинь
гяп?эшэлжэ захалаа ха, залуу ноёниинь тойроод мэндэшэлэнгй
"ралсаа ха.
рил??Хи1н бусажа, эдеэнэйнгээ гэртэ ороно ха. Баа нхи уу-
™даа ууба ха.
Тиихэдэнь Манжа хааниинь ураба ха:
— Тэрэ айлшантаймнай уулзажа хрэлдэбэ гут! бгэн ноёдынь:
— Угэ-хэлэхэгуй юм хаям, — гэжэ захалабад. Залуу ноё-няннь угэ тудажа абаад:
— Угэ хэлээ хамнай, таанар дуулабагуйт, — гэбэ.
— Дээдэ холын хун хамнайб, — гээ хамнай, — бусаха са-гаа нгэршоод уунам, — гээ хамнай.
Хабарай орой саг болоон байба ха. Тиигээд уа сааар хэ-эн хун байаииинь багсаажа хэлээи байна,
Эдеэ асараба. Эдеэ асарахадаа, дээдэ захайн ноёндонь шабараар хээн ухэрэй толгой асаржа табиба. Удаадахи ноёндонь шабараар хээн гахайн толгой асаржа табиба. Гурбада-гаар ноёндонь шабараар хээн хониной толгой асаржа табиба. Дурбэдэхи ноёндонь шабараар хээн мориной толгой асаржа табиба. щ!
— Эдеэ бариит, — гэжэ айладхажа байнад. Доодо ноёниинь дээдлээ хараад ла ууна ха. Дээдэ ноёдынь неэхэ гэжэ уураг, шэхыень эмдэжэ уунад ха. Залуу ноёниинь:
— Моринш дайратай гу? — гэжэ эдеэ баригшадааан у-раба. Тиихэдэнь:
— Дайратай, — гэжэ хэлэбэд.
— Дайрыень аба, — гэжэ хэлэбэ ха. Дайрыень аба гэхзп| дэнь, нэгэ оньоор неэжэ угэбэ. Тиихэдэнь амтан эдеэниинь хэрэгеэлтэеэ хуу байба ха. Тэрэ уедэ хааниинь нэрэ хайр хэеэ багсаажа ураа ха. Эдеэлжэ дргээн хойнонь бэлэг хай-ралха ед, хаан дээдэ захайн ноёндо бэлэгээ хэд, Тшээ-тэ хаан гэжэ нэрэ соло гэбэ. (Тшээд лэ ууха ноён байна даа гэжэ хаан анаа). Хоёрдохидонь бэлэгээ баряад, Сайн (айн хун) хаан гэжэ нэрэ угэбэ. Гурбадахидань бэлэгээ уг-хэд, Баа ноён гэжэ нэрэ соло угэбэ. Дрбэдэхидэнь, залуу-^ Дань Сэсэн хаан гэжэ нэрэ соло бэлэгтэйгээр угэбэ. Тэдэ бугэ-дэ бэлэгээ абаад, Монголдоо бусахаяа мордобод.
Мордооной хойно Манжа хаан эмээлтэй хууе эльгээбэ ха. Намнажа хусээд: Хаан иигэжэ 'уруулба ха гэжэ хэлэ, — гэбэ.
— нэн худал4 хоёр хаана байдаг бэ? — гэжэ. Тэдэниинь дуугай ябана ха. Залуунь иигэжэ хэлэбэ:
— Унэн худал хоёр гээшэ хундэ байдаг юм, хоорондоо ду-рюу зайтай юм.
Тиигэжэ хэлээд, саашаа мордобод ха.
Хаандаа бусажа, тэрэ хниинь ерэжэ, хэлээниинь хэлэбэ.
— Зуб лэ даа, — гэжэ хаан хэлэбэ.
— Шэхээрээ хазатай дуулабаш аа, нюдр харахадаа зуб гэжэ анаха юм ха юм даа, — гэжэ хаан хэлэбэ.
Нюдэи шэхэн хоёр дурюу зайтай байха юм.
Залуу монголой хааниие сэсэн хаан гэжэ шэнжэЬэн байха
юм:
63. ХОЕР БАЯН
Урдын урда сагта нэгэ ехэ баян хн байгаа ха. Тэрэ баяни | малиин бэл-
шэхэдээ ара талаараа дуурэжэ, заха зрын, хойто таладаа харагдажа байдаг байгаа ха. Баян хн бардам, барлагуудтаа шэрн, мёри юумэ унуулхаяа хайрлажа, ябага нюсэгээр тэ-дээнээ адаа мал даа намнадаг байгаа.
Ходо зобожо тулижа ябхадаа, хлэншэ ябаан хбшын хороо баяндаа бусалжа: "Амьдынш газарта г абаагой аа, альбани газарта тоосоогоо абахабди", — гэжэ хэлсэдэг байгаа.
"Хундэ хортой, хартайгаар ябаан хндэ хараар хртэ-дэг", — гэжэ буряад зон хэлсэдэг, муншье тиимэш байжа болоо. Тэрэ баян хэдэн амгатаяа хамта уугаад, хибтэй боложо шадабагуй. Нэгэтэ тэрэ баянда холын нютагпаа нэгэ
баян айшаар ерэбэ., п".".".,".
Тэдэ хоёр баян бэе бэедээ бардамлаха' анаатай. мэеэрхэл
дэнэ, шадалН эрдэмээ бэе бэедээ ф^^ШШшорд тумэр хаяжа улайлгаад, улаан "w^^^ffil байса долёоно. Тэрээнээ долеогоод иг баяндаа Р Нг баяниинь гартаа абан гэхэдэн, тэрэнь могии
Даран хэбтэбэ. нээн баяымши, харуу-
— Зай, эрдэмышни харабаб, хэды ига
лыш, — .гэбэ айшаар ерээн ЩИ асарагты, энэ хундэ
— Адаа малымни булинь туужа ар харуулагты! — гэжэ баян бярлагууд* ц хадэн тэ,
— Адаа малышни бултыень ^^МЩ хэтэйбши, тэдээнээ харуулыш, — '^ марта а б, — гэнэ нг-
— Олон тэхэтэйб, тэдэнээ тоогынш с Дэнь.
31. Бурятские народные скаэки
— Минин олон хонид, ямаад соопоон тэхэдымни хуу ил-гаад наашан туугаад ерээрэйт, — гэбэ баян барлаг хбдтээ.
Тиихэдэн барлагуушын олон тэхэ туугаад ерэбэ. Айшаар ерээн баяниннь хараад байжа-байжа хэлэбэ: "Энэ хоёр х-рн оньо шэнжэ мэдхойдаа ямар нэрэ солотой уудаг баян гээшэбшэ", — гэжэ хэлээд, айшалжа ерэхыень уряад, гэр тээ-шээ гэшхлбэ.
Нэгэ худы болоод байхада мнхи уригдаан баямнайл айшалжа нг баянда ошобо гэхэ. Ошооор тэрэ бардам баямнай нгдэеэ баа дайраад абана: "Баям гэжэ хэлэхэш, ада-па малшни сн, дайда талашни багын байна даа. Хбшэтнай минии амгани ханщараан нарин.
Адуу малшни, алга зрншни