Бурятские народные сказки. Бытовые
Шрифт:
Хуреэ дээрэхи са1андли, Хнжэл дээрэхи бэндли.
Хн зоншнн
Хара голой бургааандли, Хатаан шубууни далидли, Улаан голой бургааандли, хээн шубууни далидли".
Тиихэдэн нг баяниинь хэлэбэ:
Эрхим баян — эрдэм бэлиг, *$м Дунда баян — хи хбд, Адаг баян — адуу мал.
— Бишни долоон тэхэтэй хм, — гэжэ долоон хбдээ тэрэ баяндаа харуулба. Долоон хбшын харааар, нг баяниинь рынг мууе мэдэжэ, дуушье гараагой мориндоо уугаад гэр тээшээ ябашоо.
64. ПОП ЗЭМЭДЭ ОРОБО
Нэгэ
хэлэнэ:
— Энэл поп ерээд лэ палахаа болёо, — гэжэ. амганайнгаа хэлэхэдэ нухэрэн иигэжэ хэлэнэ:
— Бидэ энээниие мэхээр зобооибди. амгандаа хэлээ хиим:
— Хапуусайн ехэ боошхо асара. Тэрээи соогоо ехэ анги ноо-о, пурээ хахадсаан хуртэр хэ, — гэбэ.
— Тэрэ боошхо соогоо мылэ ооторбо хоёры этьхэ, — гэнэ.
Хурэнгэ тэньи болгожо, — гэбэл даа амгандаа. Тиигээд лэ:
"Нухэрни тээрмэдэ талха татахамни гэжэ хонон ябаа гэ-. жэ хэлээрэй", — гээд ургана амгаяа.
Муяхя попшни ерээд лэ баабайн угээ байха л а ар памган-тайн орондон ороод лэ хэбтэбэ. Тэрэ зуураа баабайн ерээд I уудээ тушэгэнуулнэ.
амган бодожо уудээ неэжэ угэхэн.
Попшни:
— Яахамниб? Хаана хоргодохомниб? Яахамниб? — гэжэ луг харайна.
— Боошхо соо ороод уу, — +-гэнэ амган поптоо. амгакай хуурээр боошхо соо ороод, пурЭэ соо уушхоо.
Тэрэ нухэрэнь амганайигаа уудэ табижа ухэдэн газаааа. оржо ерээ хиим даа.
амтан нухэрйн урана:
— Щи ямар тургэн ерээбши? Хонон ошопон аад ла? Поп шаганаад ла байна боошхо соооо.
— Биш тээрмэдэ хурээгуйб, санхаташооб. Тэхэрээб тиигээд, — гэнэ баабайн. Тиигээд лэ сээжэеэ тэбэрээд, санхата-шооб гээд пеэшын дэргэдэ няалдаад байба.
— Хуйтэн уа хэжэ гыш! Уан айма гэжэ хэлсэдэг эн, — гэнэ амгандаа.
амганиинь уа угб гэжэ мунвхи мылтэй ооторбоёо асаржа угэнэ. Тэрэннин баабайшии уушхаба. Удангуй тэрэн еерше гараба (мылэ хадаа). Эрэд боошхо соо блжэбэ, попын тархи руу. Тиигээд лэ тэрэ баабаЙшйя шэшэб*;&Ив*Я
шээл хаяжа байна даа, баа попой тархи щЦ Шэшзэтэеэ, болжээтэеэ хуу гаражал байна.
— Юундэ хапууСтатай боошхо соогоо блжэбэштаа? Ха-пуустаяа гэдхээхэм гэжэ оруулаа эм, — гэнэ памганиин. >
Тиигээд лэ удангуй тэрэ т\амган унэр танар болоходоиь, боошхоёо эрэмгэдуулжэ гаргана гаэаантан. Тэрэ хорголон попшни арай гэжэ боошхо соооон гаража, шэшээн блжэ-эн, пурээ болошоийма гарша арлина.
65. АЛАШАА ДАНДАР
Урдын нэгэ сагта, шажан бурханай дэл-гэржэ байхын уедэ байгаа. Буряад орон-оо хоёр хбд Баруун Жууда эрдэм ном шудалхаар эльгээг-дзэн байгаа. Эгээ айн багшын шаби болоод, ном удар узэ-жэ эхилбэ. Ном узэхэдээ тэдэ хоёр аргагуй бэлигтэй байжа" хэдэхэя жэлэй унгэрэн хойно Баруун Жуугай айн гэдэг гэб-шэнуудээиь улуу эрдэмтэй боложо, ехэ тургээр суу да гарабад. Улад зондонь Баруун Жуугай нара ара хоёр гээн хундэтэй'; нэрэтэй болоо ха.
"Эрдэмтэйшье болообди, ураан эрдэмээ буряад орондоо ошожо, арад зонойнгоо дунда тарааха болбобди", — гэлдэн зуун хойшоо зуглэн, ута заидаа мордобод.
Айлаа айлда, нютагЬаа нютагта орооор лэ Монголом Хоб-то Уляаста нютагта хурэжэ ерэбэд. Хонохыи, унжэхын саг боложо, нэгэ орбогорхон гэртэй монголойдо оробод. гэйтэйхэн айл янзатай, убгэн монгол хугшэнтэеэ байба.
Тэдэ хоёр мэндэшэлээд, хонуулыт гэжэ гуйба. Хонохыешье мояголойхи зубшжэ, "дээшээ, дээшээ" гэжэ шэрээ табяад, эдеэнэй дээжэ — сагаан эдеэгээр хундэлбэ.
— Зай, хоёр залуушуул, хаанааа хайшаа зорибот, — гэжэ монгол убгэн асууба.
Залуугайшье омог болоо юм гу, эрдэмэйшье омог болоо юм гу. "Буряад орондоо бусажа ябаан Баруун Жууда "Наран дара хоёр" гулээн эрдэмтэй уладбди", — гэжэ борбогорхон уйгэяиие, угытэй иоиголые тэдэ хоёр баангяар харюусаба д.
Тиигэжэ хэлэхэлээрнь убгэн монголой зуэ шарайнь зари-гад гаэядэл боложо, ямар нэгэн шэнэ хусэ зорит нэмэлэндэл, дорюун янзын хоолойгоор "Шасарым асал!" — гэжэ хугшэн-д хашхарба.
Ноояо тооон болошоон шасар малгайгынь ара худээ
нэп хоорондооо ухэгээр дуурэн бэдэржэ, хугшэяиинь гарта*
жа угэбэ.
бгэншье шасараа мдд, тасха абаад тэдэ хоёр эрдэмтэй залуушуулда шойрой ном хаяжа эхилбэ. Хоёр-гурбан гээр
яахын аргагуй тэдэ хоёрые боожорхибо.
— СагнаЙ хайшаа болошоо гээшэб? Залуудаа хадаа Баруун Жууда уража байхадамни минии дээдэ тээ 4–5 хун бав-гша пэн, теэд та хоёр мн "Наран, пара" глээн эрдэмтэй улад байгаад, убгэн намда гурбан угээр юуидэ хаагдаба гээ* шэбта? Бурхан шажамнай н гээшэ гу? — гэжэ хэлээд убгэн монгол уйлажархиба. Монголойдо хоноод, айнаар хидэ-лдээд, хоёр залуушуул замдаа дэшулбэ.
"Энээн!ээ хойшо хуниие мэдэнгуй омогорходогоо, дээрэл-хэдэгээ болие, ямаршье хун ябажа болодог юм байна "хнэй саада тээ хун, хлэгэй саада тээ морин", "даахи дор хлэг, даха дор хбн" гээн гэнднай ёоороол унэн юм байна" гэжэ тэдэ хоёр залуу эрдэмтэй хбд алдуугаа мэдэрэн гэм-шэбэд.
Хоёр. залуушуул Буряад орондоо амгалан айн хрэжэ, эрдэм бэлигээ арад зонойнгоо дунда дэлгэрулээ эн гэлсэдэг.
Тэрэ убгэн монгол Алашаа Дандар гэжэ нэрэтэй хун бай-tiaH гэдэг. Баал тэдээндэл адли Баруун Жууда ном удар зэжэ, хэмшээггй ехэ эрдэмтэй болоон, улад зонойнь дунда шадабари бэлнгээрээ суурхапан хун байгаа хаш.
Тннхэ едэнь Баруун Жуугай ламанарай хоорондо \пввтэй ангинууд боложо таараад, бэе бэедээ хоролхон, ном хаялсан арсалдадаг байгаа юм ха. Алашаа Дандар хадаа эрдэм ехэтэй байан тула нэгэшье хуниие урдаа табингй, гэшье хэл-лэнгй боожорхидог байгаа. Тэрэнэйнь тухай багшань мэдээд, нэгэтэ Дандартаа хэлэбэ:
— Заа зуухан, зарим газартань зорёоя алдажа гэхээ яанаш, б aha оройдоошье урма зориггй хниие хаажархиха гээшэшни буруу гээшэ.
Багшынгаа хэлээниие дабаха ёогй байжа, Алашаа Дандар зарим гаэартань зорёок алдадаг болоо эн гэлсэдэг.