Чарадзейныя яблыкі
Шрифт:
Сувязь іх варта было б назваць трагічнай. Калі б даведаліся пра іх сувязь князь і ўжо тым больш княгіня, то ніколі не даравалі б гэта нікому: ні ёй, ні яму. Але ўсё пакуль неяк абыходзілася. Аддадзеная Люцыя была прадбачлівая і асцярожная. Яна пільнавала, каб ніхто не даведаўся ў замку пра тое, што з некаторага часу адбываецца тут. Нават усёведныя слугі, фантазія якіх працавала лепш, чым іх вочы або слых, не здагадваліся ні аб чым.
Так прайшоў іх першы месяц. З надыходам сапраўднага цяпла панна Марыя зачасціла на Папову горку. Гэта было неасцярожна. Але і гэта не выклікала падазрэнняў, бо князь таксама штодзень бываў у парку, што будаваўся.
На пустэчы вакол Паповай горкі былі распачаты грандыёзныя земляныя работы. Сюды сагналі людзей з навакольных вёсак. Капалі канал, у асобных месцах рыхтавалі пад дрэвы ямы…
Будаўніцтва пачалося стыхійна. Ужо ў першы дзень садоўнікі выявілі, што не ўсё падрыхтавана да пачатку работы. Але з цягам часу праблемы вырашаліся. Мужыкі падвозілі і ўкладвалі камень. У тым месцы, дзе павінен быць вадаспад, — садзілі дрэвы. Ян ад усходу да заходу сонца знаходзіўся ў полі. Ён хадзіў з разгорнутым лістом праекта і падказваў, што і як рабіць. Часам яго суправаджала панна Марыя. Пры гэтым яна была перапоўнена гордасцю за любага. Ян заўсёды, яшчэ з дзяцінства, бачыўся ёй не такім, як усе. Яго адрознівала захопленасць. Ён заўсёды быў нечым заняты: рамонтам механізмаў млына, чытаннем ці ігрой на скрыпцы. У гэтым сэнсе ён зусім не змяніўся. Панна Марыя гатова была раўнаваць яго да ўсяго, нават да парка, што будаваўся. Асабліва яна раўнавала яго да ліста праекта, з якога яе каханы літаральна не зводзіў вачэй. Ёй хацелася, каб ён гаварыў з ёю не пра дрэнаж і выкід вады, а пра вясну, якая бушавала навокал, лашчыла сваёй цеплынёй, цвіценнем і араматамі, пра каханне, якое штодзень расло і квітнела. Але Ян быў непапраўны. І, дзіўна, за гэта яна кахала яго яшчэ мацней. Гэта быў перыяд яе поўнага шчасця.
Суправаджаючы Яна, панна Марыя часам забывала пра асцярожнасць. Міжволі яна пяшчотна ўсміхалася свайму каханаму. Калі ў Кляцісе падобныя ўсмешкі нікога не здзіўлялі, бо там ведалі сардэчнасць панначкі, то тут, на вачах ва ўсіх, яны выклікалі здзіўленне і, безумоўна, садзейнічалі нараджэнню розных слухаў.
Ян, які не губляў галавы пры любой сітуацыі, хутка заўважыў, што рабочыя паглядваюць на яго з недаразуменнем. І тады ён вырашыў пагаварыць з панначкай. Аднойчы, калі яны ішлі ўздоўж канала, што будаваўся, і панна Марыя на вачах ва ўсіх узяла яго пад руку, ён запрасіў яе ў дом:
— Зойдзем. Мне трэба нешта сказаць вам.
Неўзабаве яны апынуліся пад дахам старога прытулку. У доме нікога не было. З-за акна даносіліся ўдары кірак аб зямлю, людская гамана і ржанне рабочых коней. Ян шчыльней прычыніў дзверы. Надышоўшы да панначкі, ён сказаў:
— Любая, зразумейце, нам варта быць асцярожнымі, асабліва сярод такога натоўпу людзей. Як бы ні былі заняты рабочыя, аднак краем вока яны абавязкова косяцца на нас з вамі. І ўсе яны, калі ёсць вольны час, прасякнуты жаданнем папляткарыць пра тое, што бачылі. Людзі бачаць адно, думаюць другое, а гавораць часам зусім трэцяе. І фантазія іх бязмежная. Сярод тутэйшага люду не ўсе добразычліўцы. Нехта можа ўджаліць нас.
Панна Марыя слухала, але наўрад ці разумела яго. Яна раптам загаварыла пра сваё:
— Ты так заняты сваім паркам… Каторы ўжо дзень ты не наведваеш мяне. Скажы, я табе надакучыла?
— Ну што вы, панначка! Няўжо я магу разлюбіць вас! Проста аблыталі справы. Вясна, трэба наспець пасадзіць сотні дрэў, закончыць канал, дамбу.
— Калі малюся за наша каханне, — працягвала сваё панна Марыя, — Гасподзь падказвае мне адно і тое ж: нам трэба паехаць.
Гэта ідэя — паехаць у Амерыку — прыйшла ёй у галаву не так даўно; яна як быццам рашала іх праблему. Але што было толку ў голай ідэі! Трэба былі дакументы, грошы, хаўруснікі. Акрамя таго, Ян неахвотна гаварыў на гэту тэму, бо быў захоплены сваёй новай работай.
Ян марудзіў, не адказваў. Ён глядзеў у акно — туды, дзе капалі канал давераныя яму ў падначаленыя халопы Эрдзівіла.
— Чаму ты маўчыш? — спытала панна Марыя. — Ты хвалюешся пра асцярожнасць, ты працуеш, як катаржнік, між тым мы маглі б жыць спакойна і кахаць адно аднаго шчыра.
Кожны з іх думаў пра сваё. І не дзіўна. Вядома, маладых хутчэй збліжае ўзаемнае пачуццё, чым думкі і мары. Падабенства пазіцый прыходзіць намнога пазней, пасля доўгіх гадоў сумеснага жыцця, — калі прыходзіць увогуле.
— Хачу пабудаваць свой парк, — зноў загаварыў пра тое, што яго хвалюе, Ян. — Каб вы толькі ведалі, панна Марыя, як захапіла мяне гэтая справа. Хачу ажыццявіць свае замыслы. Хачу калі-небудзь прайсціся па сваёй «Вечнай алеі», пахадзіць па лабірынтах біндажоў, хачу паслухаць голас вадаспада, шэлест секвой. Хачу, каб усё гэта было ў нас, тут, каля гэтай горкі,— а не дзесьці…
— Значыць, ты ніколі не паедзеш?
— Дайце тэрмін. Дайце мне дабудаваць мой парк. Гэта мая мара, мае надзеі, бяссонныя ночы. — Ён павярнуўся да панначкі і абняў яе. — Панна Марыя, дазвольце падарыць вам мой парк. І не адказвайцеся ад падарунка. Я хачу назваць яго вашым імем. Дазвольце матэрыялізаваць маё каханне да вас. Няхай нават і такім чынам. Дазвольце! Калі я жыў у Варшаве, я пастаянна думаў пра вас. Пра вас і пра родную старонку. Адно і другое для мяне было звязана ў адзінае цэлае. Я люблю вас таксама, як любіў свайго бацьку, сваю маці, як любіў свой дом і сваю вёску. Цяпер мне прадаставілася магчымасць выказаць гэта пачуццё. Няўжо я магу адмовіцца ад гэтага?
Позірк яго пытаўся: «Ці разумееш ты мяне?» Панначка маўчала. Убачыўшы яе збянтэжанасць, ён прызнаўся:
— Я не проста кахаю вас, панна Марыя. Вы для мяне — бажаство. У сваіх малітвах я часта звяртаюся да вас, а не да Бога. Можа, гэта і грэшна. Але што я магу зрабіць! Мая мэта — служыць толькі вам. Але няўжо служэнне і сапраўдная любоў заключаюцца толькі ў сляпым паслушэнстве?.. Так, мы можам паехаць, што б там ні было. Але што мы будзем там без сапраўднага спакою? Наша ўзаемнае пачуццё завяне, калі не будзе мець пад сабой той глебы, на якой яно вырасла. Ці не асудзім мы тады адно аднаго за тое, што аднойчы адказалі сабе ў магчымасці даказаць сваю сапраўдную любоў!.. Давайце пачакаем! Хоць бы год! Давайце пабудуем гэты парк! Наш парк!
Палымяныя словы Яна засмуцілі панну Марыю. Інстынкт асцярожнасці падказваў ёй, што ім варта паехаць. Яна марыла аб сціплым і ціхім шчасці. Адначасова яна разумела Яна. І таму ёй было балюча ўдвайне… Схаваўшы твар далонямі, яна заплакала. Першы раз яна выразна адчула, што шчасце яе будзе нядоўгім.
IX
Прайшло яшчэ пяць месяцаў. Наступіла восень. Князь Станіслаў зноў паехаў па справах сейма. Будаўніцтва новага парка набліжалася да завяршэння; заставалася пасадзіць некалькі рэдкіх дрэў, якія князь збіраўся выслаць асабіста.
Панна Марыя прыкметна папаўнела. Яна ведала пра сваю цяжарнасць, але старанна хавала яе.
Па-ранейшаму княгіня і панначка сустракаліся толькі ў Сталовай зале. За год абедзве не абмовіліся ні словам. Аднак неяк за снеданнем старая княгіня звярнулася да панны Марыі:
— Дала зарок не размаўляць з табой, але, відаць, давядзецца яго парушыць.
Панначка ні жывая ні мёртвая глядзела перад сабой у талерку. Нічога, акрамя непрыемнасці, ёй гэта новая ўвага не абяцала.
— Нешта ты ўжо занадта тоўстая стала, мілачка, — працягвала княгіня. — Што з табой? Такое пачуццё, быццам цябе сурочылі: распаўнела, падурнела. З станістай прынцэсы зрабілася… як матрошка. Ці не звярнуцца да доктара Гюльсгаўзена?