Калыска чатырох чараўніц
Шрифт:
Стафан. Усё. Ды я тады – за сякеру... Ды я ім – пеўня чырвонага.
Чаховіч. Гэх, думалі б вы так сорак год назад. Не стаялі б убаку. Не верылі брахні. Былі б з намі – мокрае месца ад іх асталося б.
Стафан. Застанецца.
Чаховіч. Гінулі мы тады адны. I чым я магу памагчы табе? Сагнанаму арандатару былы катаржнік, а сённяшні напалову жабрак.
Стафан. Мокрае месца... Толькі зараз м ы адны згінем. Усё адно вы – паны.
Чаховіч. Чаму?
Стафан.
Выбег, ледзь не сутыкнуўшыся ў дзвярах з Аконамам.
Аконам. Нех бэндзе пахвалёны.
Чаховіч. Няма за што хваліць... Ну, што там?
Аконам (ён споўнены самага нязноснага гонару, бо цвёрда ўпэўнены, што ўмее гаварыць па-польску). Пані скаржыся, жэ мужыцы ходзёнць па садон. Могонць држэвы обэбіць. Могонць држэвы абэнбіць, абэрваць.
Чаховіч. Ты лічыш, што па-польску “абэнбіць” – гэта па-тутэйшаму “абабіць”, а “абэрваць”, адарвацца, надарвацца – гэта “абарваць”.
Аконам. А ліха, пшэпрашам, паньства ведае. Вядома... Нестэты, пані...
Чаховіч. У пані – палац. У мяне – пакой у флігелі. Я не хаджу да пані. Яна – да мяне. Яны, мужыкі, – і дарэчы вось гэты “мужык”, у якім блакітнай крыві больш, чым у цябе, вялебны пане Пшыпердзіньскі, – не ходзяць параднай брамай. Яны ходзяць чорнай форткай. Як я. Так ёй і скажы.
Аконам. А калі яна, скажам, звернецца ды скажа яшчэ недзе?
Чаховіч. У “блакітным” доме?
Аконам. У “жоўтым” доме... Пан глову сву барзо змэнціл. Тржэба пану гловон одпоцёнць.
Гэта гучыць так нясцерпна, што Чаховіч не вытрымаў.
Чаховіч. Як ты смееш, хамуйла, не ведаючы, польскую мову перакручваць ды псаваць?! Згінь, варона!!!
Аконам знікае.
Ах, быдла! Ах, якое паскуднае быдла!
Янка (крыху азадачаны). Вас так абразіла знявечаная мова польская?
Чаховіч. Ат, глупства... Аднойчы мужык у лесе ўбачыў, што маланкі б’юць у корч. Аж гэта бог ваюе з чортам, ды ніяк не трапіць. А чорт на кожную маланку – дулю, дулю ў неба. Мужык падумаў: “Трэба памагчы”. Зарадзіў стрэльбу срэбнай куляй ды я-ак пальне – чорт і пятамі накрыўся. Тут з неба голас: “Бэндзеш збавёны”. Мужык за галаву схапіўся: “Маці мая, і там палякі...” Я тутэйшы – мовы польскай. А жонка мая, Анэля Арамавічуўна, з польскіх лютэранак. Рэч ненатуральная. Усе адно як шчаслівы геній, смярдзючая ружа... манарх-дэмакрат... дыктатар-народалюбца... свядомы свайго паходжання тутэйшы. Дый дзеці мае... большыя католікі, чым папа рымскі. Больш самотнага ўявіць сабе нельга. Адзін. Чужы я. Усім.
Янка. Таму што калісь паверылі, нібы вы з сябрамі хочаце прыгон вярнуць, зноў людзей прадаваць?
Чаховіч. I таму. Гінулі за вас. А народ паверыў агульнаму нашаму ворагу (разглядае сухія кулакі). Шкада, што ў свой час не здолелі па-сапраўднаму ўдарыць. Нават не за сябе, не за мужыка шкада. Шкада дзеля таго, што ходзяць па зямлі вось такія хамуйлы. Разбэшчаныя сваім рабствам перад моцнымі. Сваёй “уладай” над слабымі. А была ж у нас агульная справа.
Янка. I загінула.
Чаховіч. Так, знайшліся кнігаўкі, канюхі. Памятаеш казку: усе звяры і птушкі капалі студні, рэкі, ручаінкі, каб на зямлі была вада. А канюх сказаў, што працаваць не будзе, што яму і расы хопіць. I бог сказаў яму: хоць бы ты здыхаў, то нават у паводку будзеш прасіць “піць”!
У гэты час зноў, яшчэ больш настойліва загучаў Голас:
“...Боская кара ўсіх мусіць спаткаць Тых, хто, баючыся цярпення і мукі, Не хоча папраўдзе для ўсіх працаваць. Дык ведайце ж, браткі, хто к працы вялікай З вас рук прылажыць не захоча сваіх, Такому бог скажа: “Піць!” Цэлы век клікай I будзь праклінаны ад браццяў сваіх”.Янка (схамянуўшыся). Вы сказалі нешта, пане Цыкмун?
Чаховіч (са здзіўленнем). Не... А... што такое?
Янка. Разумееце, галасы. Ні ўдзень ні ўначы не даюць спакою. Вырвацца хочуць, сказаць. Як хворы я.
Чаховіч (занадта ўважліва глядзіць на яго). Быць табе нечым або вельмі дрэнным, або надта добрым. Прапаведнікам, місіянерам сярод глухіх абэлтусаў... Паэтай.
Янка. Але яны... не па-польску... I... ні на якой іншай мове.
Чаховіч. А ты паляк?
Янка . Хто ведае. У касцёле... Дый там, як гэны аконам.
Чаховіч. Ну, гэта крый цябе божа.
Янка. Проста... тутэйшы я.
Чаховіч. Ну, гэта ўжо лепей. Але такога яшчэ ніхто не рабіў. Дый як рабіць? Гавораць – і я таксама – як з пушчы.
Янка. Гавораць прыгожа. Запісаць няма як.
Чаховіч. Запісаць?.. Ну-у.
Янка. Пане (бярэ кнігу), а вось тут у “Філасофіі гісторыі польскай”. Нейкія лісткі невялічкія. I... неяк больш падобна як у нас людзі гавораць.
Чаховіч (бярэ лісткі). А-ёй. А я яшчэ й гадаў, куды я іх тады засунуў. Глядзі, і пры вобыску не знайшлі. Ну-у, шчаслівы мой бог. А тое б не дванаццаць год катаргі, а... (Пацірае шыю.)
Янка . Словы незвычайныя – мароз па скуры.