Отчаяние (на каз.яз.)
Шрифт:
— Жоар кірпікшешені жнінде айтып отыран жосы ба, ноян? — деді Тайман батыр.
— И, Церен-Доржи, орыс патшасы бізге нендей сый келеді, зірге беймлім — деді білайыр. — Біра жоарды бауымен таныспыз. Ал шршітті злымдыын здері де бізден кем білмейсідер…
— Жарайды, білайыр хан, сені бл шешіміді мен лы онтайшыа кні ерте-а жеткіземін, — деді Церен-Доржи ханды орытпа боп, — Жоарды бар тмені Ырыз тбіне жеткенде сйлесерміз.
— Мейлі, алден Церенні анды олын жаа кріп жр дейсі бе? Жіберсе, ктіп алуа бармын!
— Онда кешікпей
Жоар нояны орнынан трегелді. Хана дет бойынша, сл басын иіп тжім етті де, асыа басып шыып кетті. Оны соынан Бара слтан да тра берген…
— Отыра тр, Бара слтан, — деді білайыр олымен ишара жасап. Бара н-тнсіз айта отырды. — Тевкелевті келе жатанын жаа айттым ой. рине боса келе жатан жо. Бл жолы аза еліні а патшаа біржола баынуын талап етуі ха. Оан андай жауап айтарамыз?
— зі андай жауап айтарма ойдасы?
— Мен жауабымды осыдан бес жыл брын бергем.
— Мен де жауабымды сонда бергем. Сір, екеумізді жауабымыз бір жерден шыа оймас.
— Сонда ат йрыын кескен жеріміз осы боланы ма?
білайыр мен Бара арасындаы аразды з алдына. азір бларды шешетіні тым жауапты мселе еді. Біра амал не, халы тадыры бас араздыты анжыасында кете барды. Найман тайпасы Жоар хандыымен атар трандытан, Бараа да білайырды айтанына кне ою иын еді, сондытан да ол:
— Ат йрыын кестім десе зі біл, білайыр хан! — деді де ордадан шыып кетті.
Кзетшілер сол тас мсін алпында трып алды. й ішін таы да тымырсы тынышты басты.
— Хан ием, — деді Тайман батыр тыныштыты бзып, — халайы айда болса, хан сонда болады деп сенеміз. Соынан ердік, зірге мітімізді атап келесі. Біра бгін бір тсінбай алан жайым бар.
— Сйле, Тайман батыр?
— Бізге Жоарларды істемегені бар ма? Елімізді ан-жоса етті, шалымызды крі деп аяан жо, баламызды жас деп мсіркемеді. ыс ыстау етер, жаз жайлау етер бкіл жылы ірімізді басып алды. Ал сондай ата жауымызды жааы Церен-Доржи трізді андышелек батыры олымыза зі тсіп отыранда, аман-есен оя береміз. Ол аз боландай, оны кзінше ашпайтын пия- мызды атарамыз. Бізді бар ойымызды ол ерте-а алден Цереніне жеткізбей ме? Білмеймін, жарыным, неге блай бны брі…
— пиямызды айтса, ол пияны Церен-Доржи ешкімге жеткізе алмайтынын білген со айтты.
— алайша?
— Церен-Доржи асындаы жігіттерімен бгін тнде анды жартас тсында ажал табулары керек!
— Кім орындайды ол кімді?
— Батыр Тайман мен оны сайыпыран жас брілері.
Тайман абыржып алды.
— й, алай болар екен?! Мені жігіттерім Ккжал Бараа татымайды ой. Оан арсы рыс ашуа кімні батылы барады…
— Церен-Доржиды асында Бара жо кезде лтіреді.
— «Бара жо кездеіз» алай? Брі бірге аттанады ой.
— Бара слтан ымырт йіріле, осы бізді ауылды тсына арай кейін айтады.
— Неге?
білайыр ждеу ана езу тартты.
— И, Бара кейін айтан со, сендер анды жартас тбінде адып трып Церен-Доржиды тобын басулары керек. Бірде-бірін тірі жібермедер. Бізді ордадан аман кеткені бкіл жрта аян. Сонан кейін елшісіні анынан Бара слтанны зі аталып крсін.
гімені ар жаы кбір-сыбыра айналып кетті. Бл кеес біткеннен кейін, ст пісірімдей мезгіл тер-тпесте, асында ару-жараты елу жігіті бар Тайман батыр хан ауылынан кншыыс жаа арай иялап шыа берді.
білайыр йде оаша алды. Бейуата берілген мірінен бтен ешкімні хабардар еместігіне сенген хан енді таына сйеулі тран кілі домбырасын алып, бір асау кйді безілдетіп ойнай жнелді. Осыны алдында ана ашу, ыза, діс, улы секілді неше алуан сезімді басынан ткізген ханны домбыраны осыншама шырлана ауы — жрегін ртеген бар азапты мытып, бір мезет кіл обалжуын басуы еді…
Ал Бара слтан болса, білайыр айтандай, хан ордасынан жептуір зап барып, ымырт йіріле Церен-Доржи тобынан зіні сенімді екі жігітін бліп алып, кейін айтан. ас арая хан ауылыны тсындаы тере сайа келіп, атын жігітіне беріп, зі бергі жааа шыты да, кзін хан аулынан алмай етпетінен жатты да ойды.
ара шапан жамылан Нрбике тек ауыл йыа атты кеткен кезде ана, уделескен жеріне жетті. Шыдамы таусылан Бара слтан орнынан атып трды.
Баласыз йел анша слу, еріне анша ысты болмасын, ол тек жас кезінде ана жарына ымбат! Бл азаты ескі дстрі. сіресе бл зады артайанша жас иіс мар тре тымы мыты стаан. Осыны білетін жегелері «Егер хан кйеуі суып кетпесін десе, оан клге аунаса да бір перзент тап» деген аылдарын жрегіне мойнындаы тмардай сатаан ерке тоал ара мапал шапаны боза стіне алай жайыланын екеуі де тсіндегідей ана сезінді… Бие сауымындай ткен кезде, орнынан созыла трегелген Нрбике Бараа еріні Церен-Доржиды лтір деп мір бергенін айтты.
Бара атына арай жгірді. не-міне дегенше тыныш тнді ркіте оятып, жазы даланы дбірлете кншыыса арай шаба жнелді. Ашу ысаны сонша, ат дбірінен ауыл оянып, Нрбикені ылмысы ашылып алар деп ойлаан да жо.
Біра бл ылмысты білайыр онсыз да біледі. Сай жаасындаы алы талды жападан-жалыз баанадан бері аралап жрген клеке — бл білайыр хан еді. тте, дние-ай, Бараты ол тек атына мінген кезде ана кріп алды.
Сол кні ол крер тады кзімен атызып шыты. Тек таерте ана нкерлеріне е жасы кретін тоалы Нрбикені бар жасауымен Сыр бойындаы кесі ойсан байды аулына апарып салуды бйырды. Нкерлері де, Нрбике де «неге?» деп сраан жо.
Сскеден ауа, Нрбикені кші зап, жаа ктерілген саыммен араласа, ккжиекте блдыр тартып кеткен кезде ана ол йден шыты. Кетіп бара жат- ан кшті сыртынан за арап трды. лден уаытта барып, жрегіні бір нзік ылы зіліп кеткендей, инала крсінді. «Асыпа, Бара слтан, кнім туса сені з олымнан бауыздармын» деді тістене кбірлеп.
Осы мезетте кншыыс жатан йындата шапан салт аттылар крінді. Блар Тайман батырды жігіттері еді. Кп замай олар аттарын ауыл сыртындаы кермеге байлап, бері арай жрді.
Тайман батыр згелерден блініп кеп, білайыра слем берді.