Отчаяние (на каз.яз.)
Шрифт:
Орда маындаы батырлар, жауынгерлер дрліге алан. Алдаспандарын айрап, найзаларын штап, Хиуа базарына айдалып бара жатан араалпа, аза бауырларын тарып алма боп, жорыа дайындала бастаан. Сол дрліккенні бірі Арадан бес жз сарбазбен келген Бгенбай батыр еді. Біра білайырды лкен Ордадан блініп кеткеніне риза емес білммбет Кіші жз ханыны арындасы Саыпжамалды да кдікке сатылуа айдалып бара жат- анын естігенде, ішінен «шо-шо» айтып, олын бір-а сермеді: «Шабылан жрт білайырдікі. Кшті болса адамдарын зі алып алсын» деген. Даурыан жауынгерлер су сепкендей тез басылды.
білайырды бл кезде сонау Жайы бойында жорыта жргенінен хабардар Бгенбай ана ызуын
Сонымен Бгенбай олындаы аз скермен, бір тбені бауырында, зінен лдеайда кп жауыны жолын тосып жатты. Кп кешікпей-а алыстан талмаусырап бір айылы н естілді. Жауынгерлер тына алды. Кп дауыс осылып бір зарлы н айтып келеді.
«ара тауды басынан кш келеді,
Кшкен сайын бір тайла бос келеді.
н жотау трізді. Шерлі жректен шыан ащы запырандай. Бкіл халыты айысы осы бір кси айтылатын леге сыйып кеткендей, адамны жрегін тырнап кетіп барады. Бл нді кзінен жасы парлаан, елінен, жерінен айрыл- ан кп йел осылып айтанда жаныды ояра жер таппайсы. Жар тасалап жатан жігіттерді стін ауыр зіл басып, жары дние арауытып кеткендей болды. Жігіттер тістеніп, аруларыны сабын ыса тсті.
Блар жатан жер тере шаталды, зыннан-за созылан тау арасы еді. Иреледеген кш жолы осы тау арасынан тіп, алдындаы жазы алаа шыады. Одан рмен арай майт, таыр дала басталады.
Кп кешікпей бір ойнаудан салт атты крінді де, біртіндеп кбейе бастады. Енді сай ішін аптаан адам, кіренген н жауып кетті. ан сасыан талай рысты басынан ткізген Бгенбай да кз алдындаы мына кріністен жаны тршігіп, бармаын тістей берді.
Топты алдында кміс ер-тоымды нардай ара айыр мінген, басында азандай ара дулыасы, стінде кк темір сауыты бар, ара мртын лаына апарып орап ойан, Лоло-Доржиды зі келе жатыр. Сырт бейнесіні зі-а бл ноянны аншалы анмар екенін крсеткендей. Оны соынан жолды екі ернеуін ала, кіле кк найзалы, шойын шопарлы, ат стіне оба тастай боп шккен жоар басыншылары. Ортада зыннан-за созылан ттындар. Шаштары тлымдалынып жлынан ыздар, жала ая, жала бас йелдер, кейбіреуі жас нресте бпесін аралап алан, ал айсыбіреуі аяын жаа ана апыл-тапыл басан баласын жетектеп зер келеді. Бларды дл ортасында зын ыл аранмен маталан кешегі жайса, жасы жігіттер. Киімдері жыр- тылан, денелері жарааттанып ісінген, стері ан-ан. Шыан кз, жлынан ла… Осы смды крініске осыла нан срап жылаан жас баланы ащы даусы, «ой-ойлап» жалынан анасыны кбір-сыбыры, жре алмай иналан ауру, жаралы жандарды ыыл-сыылы, оларды ботаан, балааттаан, зірк-зірк еткен жоар нояндарыны аарлы айайлары тмандай ттаса келіп, тау арасын бір смды рейлі нге толтырып жіберді.
… арындастан айрылан жаман екен,
ара кзден млтілдеп жас келеді».
Жылау-сытау арасынан аспана зер алытап ктерілген жаралы стай, кініш-айыа толы кйікті н талып жетеді.
— Сорлы халым-ай! — деп бір жас жауынгер екілдеп жылап жіберді.
— Сабыр ет, жігітім! — деді Бгенбай брылмастан тістене. — азір олар сыбааларын алады.
Бгенбай бл араны зі тадаан. Жоар скері сонау алаа шыа бере тиіспек.
Шбыран топ те бергенде, бір жастау йел жол шетіне шыып, емшектегі баласын ндатай бастады. Бны крген егезердей ара ноян жара оналы келе жатан ара стай йелге таяй берді. Кенет кк найзасын жар еткізіп жерде жатан нрестені найзасыны шыменен іліп алып, жолды шетіне арай латырды. йелді жан даусы шыып шар ете алды. Нресте латыран тыматай, аспана далбадай ктеріліп, алы бтаны арасына барып тсті.
Ноян зіні ісіне мз болып, арылдап клді. Оны баланы соншалы алыс- а латыранына ошамет крсете, зге нояндар да кле бастады. Тау арасы бейне бір бос кбідей кгірлеген, сасы кзендей шаылдаан, смпайы клкілерге толып кетті.
Баласынан айрыланын жаа тсінген йел, жан шырып жаралы барыстай, лгі нояна тап берді. Бны крген ттындар да шыдай алмай, жоарлара арсы мтылды. Біра байлаулы, матаулы топ не істей алады, арулы жоарлар енді оларды амшыны астына алады. Жарылдай тскен жоарды исы ылышы, бар кшімен сермелген шойын шопарлар. Талай жас нрестелер найза шына ілініп, ккке шты, ос олдап ран шопарды салмаынан талай ыршын жасты мойны зіліп жерге тсті. Тау арасы іп-ілезде ан-жоса болды.
Сабалып жатан топ ішінен бір ст ола шашы жерге тгілген, стіндегі мапал ара пешпентіні ірі дал-дал болан бір жас ыз жгіріп Лоло-Доржиды алдына барды. «Мына ырынды тотат» деген болуы керек, нояна бірдеме айтып жатыр. Ноян жауап айырар емес, кенет зегісіне жабысан ыза арады да, сл екейіп, ызды шашын стап, таымыны астына басты. Содан кейін ызды бажылдап, баыранына блк етпей, анды ырына арап, мелшиіп атты да алды.
Дл осы стте:
— Аатай-ау, бдан да лгеніміз жасы еді ой! — деді Бгенбайды асында ашуа булыан лгі жас дауыс.
Бгенбай жалт брылды. арсы алдында ріп ауыза саландай бір жас жігіт тр. Оны кзінде тнан млдір жасты крді де:
— Аттарыа мінідер! — деді.
Бл жас жігіт Науан станы жалыз баласы, соынан ерлігімен бкіл аза еліне аян болан Керей еді. Ол серіктеріне жгіре жнелді.
Аздан кейін:
— Аттан! — деген Бгенбайды кшті даусы шыты.
Тау арасы рана толып кетті.
— Ажол! Ажол!
— Бгенбай! Бгенбай!
Кертбелімен ойастап шыан Бгенбай, ат арынын тотатпастан келіп, ара шопарымен ос олдай соып, дегенде Лоло-Доржиды рды. Ол дниені не болып кеткенін білмей ат жалын шатап шаба жнелді. Жоарлар есін жианша аза жігіттері біразын жайратып салды.
Жоарды атыгездігінен жандары тршігіп, бден ызаланан жігіттерді рбіреуі он кісіні имылын істеді. олбасшылары жараланан, рі ктпеген жерден тиген соыдан абыржып алан жоарлар аша жнелді. Біра тау арасындаы тар шаталдан жол тауып тыла алмай, кбі сойыла жыылды. Тек екі жзге жетер-жетпесі ана ашып тылды.
шінші «алма ырылан» рысы осылай аяталып еді. Баанаы Лоло-Доржиа барып, тініш айтан ыз білайырды арындасы Саыпжамал бикені зі екені.
рыс біткеннен кейін, Бгенбай жігіттерімен Кіші жз еліне онаа бар- ан, Бгенбайды батырлыына риза болан білайыр жне бл секілді батырды з жаында стауды жн кріп, Саыпжамалды Бгенбайа осты.
Бгенбай сол бетімен осы жата алып ойан. Содан бері ол лы жз бен Кіші жзді тйіскен жерінен оныс алып, осы арада бес жылдай отырды. білммбетке кпелі Бгенбай лі де осы жата ала берер ме еді айтер еді, жаында Абылай слтаннан кісі келген. «аза еліні алдында лі талай асу бар, батыр елге айтса жн болар еді» депті Абылай. Оан Бар жырау да тінішін оса жолдапты. Бл арада да Бгенбай абыройсыз болан жо. Сан рыса атынасты. Халыны алысын алды. йтсе де, кіндік кесіп, кір жуан жерін зі де саынып жр еді. рі ойлап, бері ойлап, аыры елге айтуа келісім берді. Осылай, не-міне кшемін деп жргенінде, кеше білайыр ханнан да шабарман жетіп, «Ордаа келсін! деген хабар келді.