Паляўнiчы (на белорусском языке)
Шрифт:
Рой таксама нiчога не меў супраць мышэй, але сцвярджаў, што яны крадуць у яго шкарпэткi, зацягваюць у нару i робяць з iх гнёзды. Гэта было апраўданнем, да таго ж Рой наўрад цi ўсведамляў, што ён забiвае. Самсон ужо наогул не ўсведамляў, што робiць. Мэрэю было рашуча ўсё роўна, што ён робiць, усё роўна, што трапляла яму на мушку: птушка, звер цi чалавек. У яго была старая вiнтоўка ваеннага ўзору, няўклюдны прыклад якой ён абстругаў пад паляўнiчае ружжо. Гэта зрабiла значна цяжэйшай яе дульную частку, акрамя таго, падчас кожнага стрэлу вочы зацярушвала порахам, але бiла ружжо даволi трапна па асноўнай дзiчыне ласю; страляючы па ласю, ён рэдка прамахваўся.
– Глядзiце, - сказаў Рой у час чарговай перадышкi.
Невялiкая рабая ласка, выскачыўшы з кутка, пагналася за мышшу i знiкла ўслед за ёю. Яна мiльганула так хутка, што яны яе ледзьве прыкмецiлi.
– Яна ў мяне свойская, - сказаў Рой.
– Ловiць мышэй.
– Вось гэта мiшэнь, - дадаў Мэрэй.
– Рухомая мiшэнь, тое, што трэба.
Усе пагадзiлiся. Калi назiралi за ласкай, якая ганялася за мышамi, здавалася, што яна не адна, а не менш дзесятка. Ласка знiкала ў сама маленькай дзiрцы i вылятала адтуль з неверагоднай хуткасцю.
– Давайце прыбавiм святла, - сказаў Мэрэй i падцягнуў кнот газавай лямпы так, што яна ярка асвялiла падстрэшша, дзе схавалася ласка.
– Даю дзесяць даляраў, што нiхто не пападзе ў ласку, - сказаў ён.
Рой лiчыў гэтак жа. Ды ён i не хацеў пападаць у ласку.
Яна з'явiлася ў хацiне летам, калi ёй было некалькi месяцаў - яшчэ ў карычневай скурцы. А зараз яна ўжо насiла сваю белую зiмовую апратку i амаль што вырасла. Рой не хацеў, каб яе падстрэлiлi, але яму хацелася паспрабаваць выйграць у гэтай амаль безнадзейнай гульнi.
Яны сядзелi i чакалi, i кожны падрыхтаваў ружжо.
Самсон свiстаў i пiшчаў, iмкнучыся выклiкаць ласку са сваёй схованкi.
Скоцi насцярожана маўчаў.
Рой хiстаўся, хоць i меў насалоду ад гэтага спаборнiцтва.
Мэрэй чакаў, нiбыта нi пра што i не думаў.
Раптоўнае з'яўленне ласкi iмгненна выклiкала выстрал. Адбылося гэта так хутка, што ўсе здзiвiлiся, а яшчэ больш яны здзiвiлiся, калi ўбачылi, што ласка, разарваная куляй амаль папалам, звалiлася ў рукамыйны таз.
Усе зiрнулi на Скоцi.
– Не люблю ласку, - сказаў iдэалiст Скоцi.
– Яна заўсёды на некага палюе крыважэрная. Забiвае дзеля таго, каб забiць.
– Вось гэта быў выстрал!
– шчыра здзiвiўся Самсон удачы сябра.
Роя гэта амаль працверазiла, а Мэрэй гучна засмяяўся.
– Не сярдуй, Рой, - сказаў Скоцi, адчуваючы, што Рой незадаволены. Трымай!
– ён зноў палез у мех i дастаў яшчэ адну бутэльку гарэлкi.
– Гэтая яшчэ мо смачнейшая.
Рой выпiў, выпiў i Скоцi. Пра iншых яны забылiся, бо памiж Скоцi i Роем была даўняя спрэчка, якую не маглi зразумець Мэрэй i Самсон. Спрэчка была такая сур'ёзная i глыбокая, што нiкому з iх не трэба было зараз гаварыць. Яны ведалi думкi адзiн аднаго i без гэтага. Стрэл, якi забiў ласку, быў толькi чарговай праявай iхняй спрэчкi, i хоць абодва былi п'яныя, яны i зараз вялi спрэчку.
Рой быў матэрыялiст, аб'ектыўны назiральнiк жыцця лесу. Уласны вопыт навучыў яго, што ўсе звычкi i навыкi лясных звяроў (лютыя альбо спакойныя) гэта частка натуральнага працэсу, працэсу эвалюцыi i барацьбы за iснаванне, што кожны звер мусiў забiваць, каб выжыць, хоць у далейшым ён i сам можа стаць ахвярай больш дужага драпежнiка. Для Роя гэта быў натуральны працэс, тое, што варта прызнаць як iснасць, няхай сабе гэта жорстка цi мiласэрна, трагiчна цi смешна. Ён прымаў гэта як аб'ектыўны факт i даўно перастаў шукаць у гэтым працэсе дабро цi зло, бо сам ён не ўдзельнiчаў у гэтым. Рой ведаў, што чалавек стаiць збоку i над усiмi iншымi. Ён уключаецца ў працэс толькi як валадар, бо прырода i ўсё ў ёй варожае да чалавека. Прырода знiшчыла б людзей, калi б яны агульнымi намаганнямi не дабiлiся перамогi над ёй i не сталi кiраваць ёю. Рой заўсёды ўключаў сябе ў гэтую агульную барацьбу з прыродай; часткай яе былi i пабудова гэтай надзейнай хацiны, i скарыстанне чалавечага спрыту падчас адлову звяркоў: пушнiна на продаж, мяса на ежу - усё дзеля таго, каб выжыць у гэтай барацьбе з прыродай. Як iстота грамадская, якая здольная да спачування i самаабмежавання, Рой, вядома, меў свае сiмпатыi i антыпатыi i ў тым, што рабiў сам, i ў тым, што рабiлi звяры, але, сiмпатызуючы аднаму зверу, ён прымаў iх усiх i без патрэбы нiколi не ўмешваўся ў iхняе жыццё. Ён любiў назiраць за жыццём, не парушаючы яго рытму. Яму падабалiся мышы, але ён з задавальненнем назiраў, як ласка выконвае сваё прызначэнне, калi палюе на мышэй. Гэта была не жорсткасць, гэта быў закон жыцця. Часам Рой усё ж умешваўся, часам ён уключаў сябе альбо сваё ружжо ў гэты працэс, проста, каб паглядзець, што з гэтага атрымаецца, але нават i тады гэта было толькi развiццё працэсу, яго праверка. У астатнiм Рой захоўваў найстражэйшы нейтралiтэт. Часам жорсткасць таго, што адбывалася ў лесе, абурала яго, але ён нiколi не караў аднаго звера за жорсткасць у адносiнах да другога. Гэта было б таксама праявай жорсткасцi, яго жорсткасцi, а ён не хацеў быць жорсткiм. Ён забiваў мядзведзя, калi той нападаў на яго, аленя - калi патрэбен быў харч, бабра - за тое, што яго скурка патрэбна яму; але забойства дзеля забойства было яму агiдна. I не менш агiдным было б для яго забойства на правах нейкай боскай асобы, якая абвясцiла адных жывёл добрымi, другiх - дрэннымi, адных невiнаватымi, другiх вiнаватымi. Для Роя гэта было б адзнакай сама неверагоднай абстрактнай жорсткасцi, i менавiта ў гэтым быў сэнс яго маўклiвай спрэчкi са Скоцi Малькольмам.
Скоцi Малькольм быў iдэалiст, ён верыў, што iснуе агульнаабавязковы для ўсiх прынцып дабра i зла, што дабро i зло iснуюць на свеце, проста iснуюць, iснуюць як вышэйшы закон. Для Скоцi ўвесь жывёльны свет быў страшным асяроддзем, жорсткiм i злачынным кругаваротам: забi, каб не быць забiтым; працэсам, якi па самой сваёй сутнасцi заганны, заганны ў цэлым i ва ўсiх сваiх частках. Кожны раз, калi гэтага патрабавала яго пачуццё дабра i зла, Скоцi ўмешваўся ў гэты працэс. Ён забiваў саву, калi бачыў, што яна нападае на зайца; ён вызваляў муху з павуцiны i забiваў павука; ён забiў ласку, бо яна палявала за дробнымi мышамi. Ён не задумваючыся караў вiнаватых, бо дакладна ведаў, што добра i што дрэнна. Ён гэта ведаў, пакуль не сутыкнуўся з супярэчнасцямi, якiя ўзрушвалi яго. Сёння ён мусiў забiць ласку, бо яна напала на мышэй, але ж заўтра ён, магчыма, будзе вымушаны забiць лiсу, якая пагонiцца за ласкай.
Рой не пераставаў выкрываць гэтае слабае месца ў яго тэорыях, але Скоцi заўсёды пачынаў талкаваць пра жорсткасць, апраўданую i неапраўданую. Ён сцвярджаў, што некаторыя жывёлы горшыя за iншых i таму iх трэба вучыць. Гэта прыводзiла Скоцi да прызнання, што некаторых жывёл ён ненавiдзiць i пагарджае, а iншых паважае як узор прыстойнасцi i добрых паводзiн. Ён усiх лясных звяроў надзяляў чалавечымi якасцямi: жорсткасцю, вернасцю, ахайнасцю, стараннем альбо знарочыстай подласцю. Жывёл, якiя яму падабалiся, ён забiваў неахвотна. Тых, якiх ненавiдзеў, забiваў з задавальненнем. Ён ненавiдзеў норку, таму што норка, гэтаксама як i ласка, была сама пражорлiвым з маленькiх драпежнiкаў лесу. Скунс яму падабаўся сваёй храбрасцю, мядзведзь тым, што ён прасцяк, янот тым, што ён чысцюля, бабёр - як выключны разумнiк; але лiсой ён грэбаваў за яе хiтрыкi, ваўка не любiў за бязлiтаснасць, вавёрку за надакучлiвасць, кунiцу за тое, што яна абкрадвала яго пасткi. У яго была тэорыя, што сама пакорлiвыя насельнiкi лесу - сама жывучыя i таму яны перажывуць драпежнiкаў i заселяць зямлю. Ён сцвярджаў, што дзiкабраз, якi толькi тым i ўмее ўратавацца, што згортвацца ў калючы клубок, - цар лесу таму, што выйграваў барацьбу з працiўнiкам. З iм не маглi справiцца нават пражэрлiвасць i жорсткасць сама мацёрага забойцы лесу - расамахi. Расамаха магла забiць i з'есцi дзiкабраза, нягледзячы на яго iголкi, але адразу пасля гэтага яна i сама здыхала, вельмi пакутлiва, бо iголкi з'едзенага дзiкабраза раздзiралi ёй горла, лёгкiя i страўнiк. Для Скоцi ў гэтым была паэзiя справядлiвай адплаты i зарука таго, што пакорлiвыя ўзвысяцца i што пасiўная абарона адзiна правiльная абарона. Ён дастасаваў гэта i да скунса, спрачаўся з Роем, што скунс iдэал жывёльнага свету. Скунс бясшкодны, адважны, усе ў лесе пазбягаюць яго проста таму, што баяцца, каб ён не аблiў iх смярдзючым струменем з хваставой залозы; скунс своеасаблiвы i незалежны, жыве адзiн i не кантактуе нават са сваiмi родзiчамi, ён ахайны, надзейны, дужы. Скунсу прызначана было стаць iдэальным узорам дабра, як ваўку альбо норцы - узорам зла. Усё прадвызначана - каму наканавана нарадзiцца забойцам, а каму - яго ахвярай; i барацьба памiж iмi - гэта барацьба зла з дабром. Вера Скоцi ў дзiкабраза i скунса прыводзiла яго да высновы, што пакорлiвыя перамогуць, хоць i з яго дапамогай.
Вось у чым была рознiца памiж iмi, вось сэнс iхняй маўклiвай спрэчкi.
Гэта была маўклiвая спрэчка, бо нiхто з iх не ўмеў выказаць сваiх аргументаў словамi. Яны нiколi не маглi дайсцi да сутнасцi справы. Яны разумелi, пра што спрачаюцца, але спрачацца маглi толькi фактамi, прыкладамi. Яны i зараз спрачалiся ўсё пра тое ж, хоць i былi моцна п'яныя.
Рой адказваў, што Скоцi паступiў жорстка, калi забiваў ласку.
Скоцi адмаўляў гэта, кажучы, што забойцаў трэба знiшчаць.
Рой пытаўся, чаму Скоцi не заб'е свайго ўлюбёнца скунса? Скунс знiшчае мышэй, знiшчае ўдвая больш, чым цэлы вывадак ласак, i з'ядае iх, нават калi наеты.
Скоцi пярэчыў, што скунс - iншая справа, ён знiшчае дзеля харчавання, а не таму, што любiць забiваць. Акрамя таго, у скунса шмат iншых прыстойнасцяў, i ён зноў пералiчыў iх, хоць Рой адразу ж заявiў, што гэтыя прыстойнасцi ёсць i ў ласкi, i ў лiсы, i ў норкi. Рой сцвярджаў, што такiя ж прыстойнасцi маюць i iншыя драпежнiкi. Норка, напрыклад, клапатлiвая мацi, яна сама заморыць сябе голадам, каб толькi накармiць дзяцей. Расамаха адводзiць людзей i сабак ад сваiх дзяцей, рызыкуючы ўласным жыццём, а любiмец Скоцi, паважаны дзiкабраз баязлiвы i плаксiвы, падчас нават невялiкай небяспекi забiваецца ў нару з дзецьмi, бурчыць, плача i плюецца, а часам нават пакiдае дзяцей. А наконт таго, што дзiкабраз наследуе зямлю, Рой даказваў, што мядзведзь (якiм Скоцi захапляецца) можа без асаблiвай для сябе шкоды забiць i з'есцi дзiкабраза, як, зрэшты, i кунiца-рыбачка. Але гэты довад толькi ўзмацнiў захапленне Скоцi мядзведзем, бо, маўляў, ён i есцi ўмее разумна, культурна, не абжыраецца да смерцi.