Паляўнiчы (на белорусском языке)
Шрифт:
– Дзiўна, - сказаў ён, пазiраючы чорнымi вачамi на бабровыя скуркi над галавой, - дзiўна, як адны жывёлiны трымаюцца адной самкi, а iншым быццам усё роўна, абы адарваць сваё дзе давядзецца.
– У лесе няма такога звера, якi трымаўся б адной самкi, - заявiў Рой.
– А бабёр, - запярэчыў Зел.
– Хiтры бабёр зусiм не такi прыкладны ў сямейным жыццi, як гэта звычайна лiчаць, - сказаў Рой.
– Ён прытрымлiваецца адной самкi, - настойваў Зел.
– Ён выбiрае сабе сяброўку, будуе хатку i клапоцiцца пра сяброўку i дзяцей, - сказаў Рой, - але, акрамя таго, начамi ён знiкае ў пошуках iншых самак. Мне надаралася лавiць старых самцоў на месцы сустрэчы, куды яны прыходзiлi шукаць чужых самак. Тое ж самае i скунс. Сваю самку ён пакiдае ў нары i iдзе шукаць iншую. Гэта праўда, мiстэр Бэрк?
– спытаў Рой.
– Праўда, - адказаў Бэрк.
– Я вам i больш магу расказаць, такога вы, напэўна, не бачылi, - працягваў Рой. Ён папраўляў у печы дровы. Джэк, якi назiраў за iм, трохi супакоiўся.
– У Калiфорнii я бачыў халастога бабра, старога халасцяка, якi збудаваў сабе хату i жыў у ёй адзiн. Хочаце верце, хочаце не, мiстэр Бэрк.
– Чаго толькi не бывае ў Калiфорнii, - згадзiўся Бэрк.
– Ты ж нiколi не быў у Калiфорнii, - сказаў Зел Рою.
Той нiбыта не пачуў заўвагi Зела.
– Альбо вазьмiце норку там, на захадзе. З усёй прынады прызнае толькi крутое яйка. А калi не сервiруеш ёй крутых яек, яна выпраўляецца на бераг акiяна i спакойна чакае, пакуль ён выкiне ёй рыбу на абед. Вось гэта мясцiны!
– сказаў Рой.
– Нават бабёр здольны заленавацца. Без вялiкай патрэбы нават плацiну не збудуе, не ўмее пракладваць пратокi. Жыве сабе побач з фермерамi i аб'ядае фруктовыя дрэвы. Ён мае там летнюю нару, зiмовую нару - i ўсё! Гэта праўда, бабёр жыве ў Калiфорнii прыпяваючы.
Усе засмяялiся, i Рой гучней за iншых.
– Хiба не так, мiстер Бэрк?
– сказаў Рой.
– А калi ж ты быў у Калiфорнii?
– дапытваўся Зел.
– Расстаўляў я там аднойчы пасткi, - сказаў Рой.
– Залатая гата была лоўля!
Джэк часта чуў расказ пра калiфарнiйскую лоўлю Роя, але так i не мог вырашыць, верыць у гэта цi не. Адзiны раз, калi Рой на доўгi час пакiдаў Сент-Элен, быў цяжкi час крызiсу на пачатку трыццатых гадоў. Тады Рой знiк ажно на паўтара года. Вядома, ён мог быць i ў Калiфорнii, хоць Джэк меркаваў, што Рой проста працаваў на ферме дзе-небудзь у Мiчыгане, але быў занадта ганарлiвы, каб прызнацца ў гэтым.
– Вось я раскажу вам, што бачыў у адной бабровай хатцы, - сказаў Рой.
– Дзе? У Калiфорнii?
– недаверлiва спытаў Зел.
– Не, тут на Чатырох Азёрах, некалькi гадоў таму, - адказаў Рой.
– Неяк на свiтаннi я натрапiў на бабровую хатку i знайшоў у ёй старога бабра, якi хроп на ўсю акругу.
– Рой прамовiў гэта так сур'ёзна, што ўсе паверылi яму, хоць i засмяялiся. Такiм чынам, размова скiравала ў вызначаны Бэркам напрамак. Яна стала дыялогам памiж Бэркам i Роем, з якога Бэрк выведваў усё, што яго цiкавiла.
Рой захапiўся сваiмi ляснымi прыгодамi, што i патрабавалася Джэку. Рой сядзеў на скрынi ля акна, жаваў сваю жвачку "Прынц Альберт", ляпаў сябе па каленях, калi даходзiў да нечага захапляльнага, надаваў твару сур'ёзнасць, калi трэба было быць сур'ёзным, але, па-сутнасцi, яго словы былi звернуты да Бэрка: Рой нiбыта запрашаў яго сваiм аўтарытэтам аспрэчыць iх дакладнасць, знарок змешваючы праўду з няпраўдай, сур'ёзнае i жартаўлiвае, каб выклiкаць Бэрка на спрэчку i тады паспрачацца з iм як след. Але Бэрк толькi пытаўся i слухаў.
Часам даходзiла да сапраўднага глупства.
– Цi бачылi вы калi-небудзь лiсу, - сур'ёзна пытаўся Рой у Бэрка, - як яна залазiць у возера з галiнкай у зубах i чакае, пакуль усе паразiты нё збяруцца на галiнку, а пасля выпускае яе з зубоў, а сама плыве да берага?
Калi размова пайшла пра лiсу, Рой расказаў, як яна ў пагонi за зайцам iдзе за iм след у след, як балансуе хвастом падчас бегу. Скончыўшы расказ пра лiсу, ён перайшоў на рысь. Як няўклюдна даганяе яна зайца, як скача i правальваецца ў снег замест таго, каб слiзгаць, як на лыжах.
– Ведайце, што рысь палюе па вялiкiм крузе, як трапер па ланцугу пастак, гаварыў ён Бэрку.
– Да таго ж, ведайце, што яна скарыстоўвае тады чалавечую сцежку.
Бэрк зноў прамаўчаў.
Пасля рысi прыйшла чарга мядзведзя.
– Мядзведзь забiвае, - казаў Рой, - толькi тады, калi iншым шляхам не можа здабыць сабе ежу. Як i iншыя буйныя жывёлiны, ён ахвотна суiснаваў бы мiрна. Ведайце, што ён гатовы саступiць падчас сустрэчы са скунсам, ведайце, што ён дзелiцца са скунсам сваёй здабычай. Альбо норка... Аднойчы, - сказаў Рой, - я раскапаў яе нару, якая была дарэшты запоўнена жабамi, акуратна складзенымi адна да адной, як сардзiны. Альбо лось. Лася нельга ўтапiць, нават калi застрэлiш яго на глыбокiм месцы. Альбо рысь... Ведайце, што калi яна трапiць у ваду, дык плыве абавязкова па прамой. Альбо алень... Цi бачылi вы калi-небудзь, як алень раптам пакiдае пашу i як вiхор iмчыцца праз зараснiкi, а затым быццам нiчога i не было, пачынае шчыпаць траву?
Расказ Роя быў бясконцы, але гэта захапляла Бэрка не менш, чым самога Роя, i ён ахвотна дзялiўся з Роем сваiмi ведамi пра лясных звяроў, але ведамi крыху iншага кшталту: Бэрк расказваў, што бабёр, калi наесца водарасцяў, хварэе жыватом. Ён расказаў Рою, што мядзведзь кладзецца ў бярлогу з-за недахопу ежы, а не з-за нейкага iнстынкту. Што на некалькi месяцаў затрымлiваецца развiццё зародка мядзведзiцы: ён пачынае хутка развiвацца толькi тады, калi яна залягае на зiму ў цёплую бярлогу. Што паласаты суслiк, гэты класiчны зiмоўшчык, падчас зiмовай спячкi знiжае пульс ад нармальных трохсот удараў да чатырох.
Веды Бэрка былi таксама бязмежныя, але ён выбiраў з таго, што было яму вядома, толькi лепшае, каб зрабiць уражанне на Роя. Ён патлумачыў, як ад шматлiкасцi альбо адсутнасцi зайца i лемiнга залежыць усё жыццё лесу, таму што яны з'яўляюцца галоўнай ежай драпежнiкаў. Як заяц размнажаецца да пэўнай мяжы, а затым з-за нейкiх дзiўных прычын пачынае хварэць на страўнiк, i гэта дзiўная хвароба зводзiць яго са свету амаль што цалкам, i тым самым часова затрымлiвае ўвесь цыкл ляснога жыцця ажно да пачатку новага актыўнага размнажэння. Гэта быў найбольш яскравы прыклад жыццёвага працэсу ў лесе, i Рою падабалася, калi яму тлумачылi такiмi спецыяльнымi тэрмiнамi. Бэрк назваў яшчэ адзiн прыклад: лемiнг - маленькая паўночная мыш - качуе тысячнымi чародамi, калi размнажэнне становiцца несувымерным з наяўным харчам; лемiнг качуе на поўдзень цераз азёры i рэкi i, нарэшце, тоне цэлымi мiльёнамi ў рацэ Святога Лаўрэна, пераплысцi якую яму не хапае сiлы. Бэрк даказаў Рою, як наяўнасць альбо адсутнасць гэтых дзвюх жывёлiн вызначае лёс iншай дзiчыны, бо галадоўка распаўсюджваецца на ўсе вiды жывёл. Лiса i рысь з-за адсутнасцi зайцаў вымушана паляваць на норку, скунса i аленя. Воўк таксама пачынае ганяць аленя, нават лася, дабiрацца i да дзiкабраза, а часам зводзiць са свету i болей слабых сваiх суродзiчаў. Церпяць усе вiды мышэй, бо розныя драпежнiкi настойлiва ганяюцца за iмi i на нiжэйшай рысе пэўнага цыкла знiшчаюць амаль цалкам. Iх лёс падзяляюць курапаткi, якiя становяцца галоўнай ежай для рысi, лiсы i норкi, калi зайцоў альбо мышэй становiцца зусiм мала. Парушэнне суадносiн вымушае вушастую саву шукаць замену зайцу i мышы i нападаць на больш буйных жывёлiн. Бэрк расказаў Рою пра ўвесь гэты працэс, i той зразумеў, што нiколi раней нiчым так не захапляўся. Ён толькi час ад часу падыходзiў да печкi, каб паварушыць там дровы, альбо да дзвярэй, каб сплюнуць цераз парог тытунёвую жвачку.