Тры таварышы

Ремарк Эрих Мария

— Але ж табе вечарам нельга выходзіць.

— Большасці з нас нельга, але людзі выходзяць.

Я зрабіў выгляд, што задумаўся.

— Робі, — сказала Пат, — за час, пакуль цябе не было, я рабіла ўсё, што мне прызначалі. Я была паслухмяная хворая — і нікім больш. Нічога не дапамагло. Мне пагоршала. Не перабівай мяне, я ведаю, што ты хочаш сказаць. Я ведаю таксама, што мяне чакае. Але час, які мне адпушчаны, час з табой… дазволь мне рабіць, што захачу…

На яе твары ляжалі чырвоныя водбліскі сонца. Твар быў сур'ёзны, спакойны, з выразам вялікай пяшчоты.

«Пра што мы гаворым? — падумаў я. У роце ў мяне перасохла. — Ці ж гэта нармальна, што мы стаім тут і размаўляем пра штосьці, чаго ніколі не можа… не павінна быць. І словы гэтыя вымаўляе Пат, абыякава, амаль без журбы, быццам ратунку ўжо няма, нават маленечкай кроплі зманлівай надзеі… Гэта ж Пат, яшчэ амаль дзіця, якое я павінен аберагаць, Пат, якая раптам аддалілася ад мяне, пазнаўшы ўжо безназоўнае на тым баку і скарыўшыся яму».

— Ты не павінна гаварыць такое, — нарэшце прамармытаў я. — Я толькі падумаў, ці не спытаць нам спачатку лекара.

— Мы больш нікога пытаць не будзем, нікога! — Яна замахала прыгожай маленькай галоўкай і паглядзела на мяне сваімі вачыма, якія я так любіў. — Больш нічога ведаць не хачу. Я хачу толькі быць шчаслівай.

Вечарам у калідорах санаторыя была мітусня. Прыйшоў Антоніа і прынёс запрашэнне на вечарынку ў пакоі нейкага расейца.

— А ці можна мне так проста пайсці з табой? — спытаў я.

— Тут? — у адказ спытала Пат.

— Тут шмат што можна, чаго звычайна нельга, — са смехам адказаў Антоніа.

Расеец быў пажылы і смуглявы. Ён жыў у двух пакоях, засланых дыванамі. На куфры стаялі бутэлькі з гарэлкай. У пакоях панаваў паўзмрок. Гарэлі толькі свечкі. Сярод гасцей была вельмі прыгожая маладая гішпанка. У яе быў дзень нараджэння. Яго і сабраліся святкаваць.

У гэтых пакоях, якія сваім мігатлівым святлом і дзіўным брацтвам прысутных, пародненых агульным лёсам, напаміналі бліндаж, панаваў вельмі своеасаблівы настрой.

— Што будзеце піць? — спытаў мяне расеец. У яго быў вельмі цёплы нізкі голас.

— Што ёсць.

Ён прынёс бутэльку каньяку і графін гарэлкі.

— Вы здаровы? — спытаў ён.

— Так, — адказаў я сарамліва.

Ён прапанаваў мне папяросы. Мы выпілі.

— Пэўна, вам тое-сёе тут здаецца дзіўным, праўда?

— Не вельмі, — адказаў я. — Я не прывык да нармальнага жыцця.

— Так, — сказаў ён і змрочным позіркам глянуў на гішпанку. — Тут наверсе своеасаблівы свет. Ён мяняе людзей. Незвычайная хвароба, — задумліва дадаў ён. — Яна робіць людзей больш ажыўленымі. А часам лепшымі. Містычная хвароба. Яна выганяе шлакі. — Ён устаў, кіўнуў мне і пайшоў да гішпанкі, якая ўсміхалася яму.

— Пусты балбатун, праўда? — спытаў нехта за маёй спіной.

Твар без падбародка. Гузаваты лоб. Неспакойныя, ліхаманкавыя вочы.

— Я тут у гасцях, — сказаў я. — А вы?

— Так ён і ловіць жанчын, — працягваў той, не слухаючы. — Так ён іх і ловіць. Вось і гэтую дзяўчынку…

Я не адказаў.

— Хто гэта? — спытаў я Пат, калі той адышоўся.

— Музыкант. Скрыпач. Ён закахаўся ў гішпанку. Так, як кахаюць тут наверсе. А яна

і слухаць пра яго не хоча. Яна кахае расейца.

— І я на яе месцы зрабіў бы тое ж самае.

Пат засмяялася.

— Мне здаецца, што такога мужчыну толькі і кахаць, — сказаў я. — А ты — таксама?

— Не, — адказала яна.

— Ты тут ні разу не закахалася?

— Моцна — не.

— Мне гэта было б усё роўна, — сказаў я.

— Цудоўныя прызнанні. — Пат выпрасталася. — Але табе павінна было б быць зусім не ўсё роўна.

— Я не тое хацеў сказаць. Я нават не магу табе растлумачыць, што я меў на ўвазе. Не магу, таму што і цяпер яшчэ не ведаю, што ты ўва мне знаходзіш.

— Пакінь гэта мне, — сказала яна.

— А ты ведаеш?

— Не дакладна, — адказала яна са смехам. — Інакш не было б кахання.

Бутэлькі, прынесеныя расейцам, стаялі перада мной. Я наліў некалькі чарак і выпіў. Настрой, які панаваў тут, прыгнятаў мяне. Мне не хацелася бачыць Пат сярод гэтых хворых.

— Табе тут не падабаецца? — спытала яна.

— Не вельмі. Мне трэба спачатку прывыкнуць.

— Мой бедны каханы… — яна пагладзіла мне руку.

— Калі ты побач, я не бедны, — сказаў я.

— А Рыта вельмі прыгожая?

— Не, — сказаў я. — Ты прыгажэйшая.

У маладой гішпанкі на каленях ляжала гітара. Потым яна пачала спяваць, і здавалася, што чорная птушка залунала ў пакоі. Яна напаўголаса спявала гішпанскія песні. У яе быў нізкі, ломкі голас хворага чалавека. Я не ведаю, што на мяне падзейнічала — чужыя меланхалічныя мелодыі, жахлівы вечаровы голас дзяўчыны, цені хворых, якія сядзелі ў крэслах і на падлозе, буйны нахілены цёмны твар расейца, — але мне раптам здалося, што ўсё гэта — рыдаючае ціхае закляцце лёсу, які хаваўся за завешанымі вокнамі, чакаючы свайго, просьба, крык і страх, страх застацца адзін на адзін з небыццём, якое ціха паядае цябе.

…Назаўтра раніцай Пат была вясёлая і гарэзлівая. Яна займалася сваімі сукенкамі.

— Занадта шырокія сталі, зашмат, — мармытала яна, дапытліва гледзячы на сябе ў люстэрка. Потым яна павярнулася да мяне.

— А ты ўзяў з сабой смокінг, каханы?

— Не, — сказаў я. — Не ведаў, што ён тут спатрэбіцца.

— Тады схадзі да Антоніа. Ён пазычыць табе. У вас аднолькавыя фігуры.

— Ён патрэбны яму самому.

— Ён апране фрак.

Яна зашпіліла складку.

— А потым схадзі пакатайся на лыжах. Мне зараз трэба папрацаваць. А калі ты тут, я не магу.

— Я рабую гэтага Антоніа, — сказаў я. — Што б мы без яго рабілі?

— Мне здаецца, ён добры хлопец.

— Згодны, — сказаў я. — Ты выбрала правільнае слова. Добры хлопец.

— Не ведаю, што б я рабіла без яго, калі была адна.

— Давай пра гэта больш не думаць, — сказаў я. — Даўно мінула.

— Добра. — Яна пацалавала мяне. — А цяпер ідзі катацца.

Антоніа ўжо чакаў мяне.

— Я ўжо падумаў, што ў вас, пэўна, няма смокінга, — сказаў ён. — Памерце пінжак.

Пінжак быў вузкаваты, але сяк-так сядзеў. Антоніа свіснуў задаволена і дастаў увесь касцюм.