Тры таварышы

Ремарк Эрих Мария

Я зачыніў акно. Не, больш нічога няма. Пад усё астатняе занадта мала грунту пад нагамі.

Але раніцай я пайшоў раней з дому, перш чым ісці ў майстэрню, пастукаў да гаспадара маленькай крамы, дзе прадаваліся кветкі. Я выбраў у яго букет ружаў і папрасіў адаслаць іх зараз жа. Для мяне было крыху нязвыкла пісаць на паштоўцы: Патрыцыя Хольман.

V

У фінансавае ўпраўленне Кёстэр паехаў у сваім старым

касцюме. Ён хацеў паспрабаваць знізіць нашыя падаткі. Мы з Ленцам засталіся ў майстэрні ўдвух.

— За справу, Готфрыд, — сказаў я. — Бярэмся за тоўсты «кадзілак»!

Напярэдадні вечарам з'явілася наша аб'ява. Сёння мы ўжо маглі чакаць кліентаў — калі ўвогуле хтосьці прыйдзе. Трэба было падрыхтаваць машыну.

Спачатку мы пакрылі лак палітурай. Дзякуючы гэтаму машына адмыслова заблішчала і, здавалася, падаражэла на сотню марак. Потым заправілі машыну самым лепшым маслам, якое мелі. Поршні былі не лепшай якасці і крыху стукалі. Мы знялі гэты шум, густа змазалі іх маслам, і машына запрацавала зусім ціха. Мы густа змазалі яшчэ механізм перадачы і ў дыферэнцыял, каб цалкам зняць шум.

Потым выехалі. Непадалёк пачаўся ўчастак вельмі пабітай дарогі. Яго мы праехалі з хуткасцю 50 кіламетраў. Верх барабаніў. Мы спусцілі з кіхаў чвэрць атмасферы і паспрабавалі яшчэ раз. Цяпер было лепей. Выпусцілі яшчэ чвэрць. Цяпер нічога не варухнулася.

Вярнуліся, змазалі скрыпучы капот, зрабілі гумавыя пракладкі, залілі ў радыятар гарачай вады, каб матор адразу схапіўся, абмылі машыну з распырсквальніка знізу, каб яна блішчала і там. Потым Готфрыд падняў рукі да неба.

— Прыходзь жа, блаславёны пакупнік. Прыходзь, дарагі ўладальнік кашалька! Мы палка чакаем цябе, як жаніх чакае маладую!

Маладая затрымлівалася. Таму мы загналі пекаравага каня на яму і пачалі здымаць пярэднюю вось. Гадзіны дзве мы працавалі моўчкі. Потым я пачуў, як каля калонкі Юп засвістаў мелодыю песні: «Слухай, што ідзе знадворку…»

Я вылез з ямы і зірнуў у акно. Маленькі прысадзісты чалавек хадзіў вакол «кадзілака». Ён здаваўся дабрадзейным і салідным буржуа.

— Зірні, Готфрыд, — шапнуў я. — Ці не маладая прыйшла?

— А хто ж, — вызначыў Ленц з першага погляду. — Глянь на твар. Ён ужо недаверлівы, пакуль няма нікога. Давай! Я застануся тут у рэзерве. Прыйду на дапамогу, калі адзін не справішся. Помні мае прыёмы!

— Добра!

Я вылез.

Чалавек сустрэў мяне позіркам разумных чорных вачэй.

Я прадставіўся:

— Локамп.

— Блюменталь.

Гэта быў першы прыём: прадставіцца. Ленц сцвярджаў, што гэта стварае адразу больш інтымную атмасферу. Другі прыём: пачынаць вельмі стрымана і выслухаць кліента, каб ударыць у адпаведны час.

— Вы наконт «кадзілака», пан Блюменталь? — спытаў я.

Блюменталь кіўнуў.

— Вось ён, — сказаў я і паказаў на машыну.

— Я бачу, — адказаў Блюменталь.

Я хутка зірнуў на яго. «Увага, — падумаў я. — Хітрун».

Мы пайшлі праз двор. Я адкрыў дзверцы машыны і завёў матор.

Потым памаўчаў, каб даць Блюменталю час на агледзіны. Ён, пэўна, знойдзе, што пакрытыкаваць. Тады і я пачну.

Але Блюменталь не аглядаў машыны. Ён не крытыкаваў. Ён увесь час маўчаў, стоячы як ідал. Мне нічога не заставалася, як самому пачынаць наўгад.

Я пачаў паволі і сістэматычна расказваць пра «кадзілак», як маці пра роднае дзіця, стараючыся заўважыць, ці цяміць той што-небудзь. Калі ён спецыяліст, тады трэба было б больш падрабязна спыніцца на маторы і шасі. Калі ён не разбіраецца ў машыне — на камфорце і розных дробязях.

Але ён і цяпер не выдаў сябе. Ён даваў мне выгаварыцца, пакуль я сам сабе не здаўся надзьмутым шарыкам.

— Навошта вам машына? Для язды ў горадзе ці для дальніх вандровак? — спытаў я нарэшце, каб знайсці нейкі пункт апоры.

— Для самых розных патрэб, — адказаў Блюменталь.

— Зразумела! А вы самі будзеце вадзіць ці шафёр?

— Як калі.

Як калі… Чалавек выдаваў адказы, як папугай. Здавалася, што ён належаў да нейкага Ордэна маўчальнікаў.

Каб узбадзёрыць яго, я прапанаваў яму праверыць тое-сёе ў машыне. Звычайна гэта аблягчала кантакт з кліентам. Я баяўся, што ён засне.

— Верх адкрываецца і падымаецца надзвычай лёгка для такой аграмадзіны, — сказаў я. — Паспрабуйце самі. Вы справіцеся адной рукой.

Але Блюменталь адмовіўся спрабаваць. Ён бачыць і так. Я з шумам ляпнуў дзверцамі і пацягаў за ручкі…

— Вось бачыце, ўсё як мае быць. Жалезна. Паспрабуйце самі.

Блюменталь не захацеў. Ён лічыў, што так і павінна быць. Надзвычай цвёрды арэшак!

Я паказаў яму шыбы.

— Вельмі лёгка падымаюцца і апускаюцца. На любым узроўні сядзяць мёртва.

Ён брывом не варухнуў.

— Да таго ж шкло не б'ецца, — працягваў я, ужо ў лёгкім адчаі. — Перавага, якую нельга пераацаніць. У нашай майстэрні стаіць «форд»… — Я расказаў пра няшчасны выпадак з жонкай пекара, крыху прыўкрасіўшы яго, дадаўшы туды яшчэ адно дзіця.

Думкі і пачуцці Блюменталя былі замкнёныя ў сталёвы сейф.

— Шкло, якое не б'ецца, стаіць ва ўсіх машынах, — перабіў ён мяне. — Тут нічога незвычайнага.

— Такое шкло не з'яўляецца серыйным абсталяваннем ніводнай машыны, — запярэчыў я мякка, але настойліва. — У некаторых марак толькі пярэдняе шкло такое. Але толькі не вялікія бакавыя.

Я пасігналіў і перайшоў да апісання ўнутраных выгод — скрынак, сядзенняў, кішэняў, шчытка кіравання, — я закрануў самыя дробныя дэталі, я нават працягнуў Блюменталю запальнічку і выкарыстаў магчымасць прапанаваць яму цыгарэту, каб неяк перамяніць яго настрой. Але ён адмовіўся.

— Не куру, дзякуй, — сказаў ён і паглядзеў на мяне з такім сумам, што ў мяне раптам закралася жудаснае падазрэнне: магчыма, ён ішоў зусім не да нас, магчыма, ён памыліўся — хацеў купіць нешта іншае, машыну, каб абстрочваць петлі, ці радыёпрыёмнік, а цяпер нерашуча стаяў тут, перш чым пайсці.