Уліс з Прускі
Шрифт:
— Ну, як здароўе? — паглядзеў на Міхаля Пракоп.
— Байкі.
— Выпі, во! — Пракоп падсунуў бліжэй да Міхаля кілішак з тоўстага шкла і наліў у яго гарэлкі.
Міхаль паслухмяна выпіў.
— Закусвай! — падбадзёрыў Масей.
Да выпіўкі гаспадары павінны былі даваць і закуску, што яны і рабілі, але не надта ахвотна і вельмі ж эканомна. Кавалачак селядца, цыбулю ды акраец хлеба.
— Ну як, захарашэла? — засмяяўся Масей, не вымаючы з рота цыгаркі.
Міхаль, успёршыся на кулак,
— Сусед яму назаляе! — сказаў Васіль.
— Хто гэтага Яся не ведае! З ім звяжыся толькі! — махнуў рукой каваль.
— Усе глумяцца з бедняка, нават свой брат, такі ж самы бядняк, — па-філасофску зазначыў Масей і засмяяўся, як бы ва ўсім гэтым было нешта смешнае.
Дармядонт падняўся са свайго месца і падышоў да стала, за якім сядзелі прускаўцы.
— А я вам скажу: усе — сволачы! — ударыў ён кулаком аб стол, ажно падскочыў пусты кілішак.
Рыжая барада Дармідонта яшчэ больш ускалашмацілася, ён адвярнуўся і злосна плюнуў.
— Ша! — падняў абедзве рукі Мордка.
— Гэтак, чалавеча, ты нам увесь посуд пераб'еш, — буркнуў, не паглядзеўшы на лесніка, Пракоп.
— А я хачу побач з кавалём пасядзець, — сказаў Дармідонт і, забраўшы са свайго стала зялёную пляшку з селядцом, перасеў да прускаўцаў, наліў кілішак і пусціў яго па крузе.
— Ну, як там твае паны? — з усмешкай кінуў на яго вокам Пракоп.
— А, халера іх не брала.
Калі кілішак абышоў застолле, Дармідонт наліў сабе, выпіў, выцер вусы.
— Нешта ты як незадаволены чым?
— Я заўсёды незадаволены — панам не дагодзіш.
— Тут сваім не дагодзіш, — Масей кіўнуў на Міхаля, — не тое што панам.
— Душу ён мне топча! — скрыгатнуў зубамі Міхаль.
— А каб яго громам трахнула! — ізноў паспачуваў Масей і пацёр лоб.
Пракоп пашукаў вачыма Мордку — той нешта рабіў, сагнуўшыся за прылаўкам.
— Налі паўкварты!
Карчмар тут жа кінуўся выконваць просьбу кліента.
Міхаль паглядзеў на прынесеныя паўкварты і сказаў, жуючы селядзец з хлебам:
— Толькі што ў папа быў, хацеў як-небудзь залацвіць, але што ён…
— Знайшоў да каго ісці — да папа! — перабіў яго Дармядонт, махнуўшы рукой.
— Зайшоў у бабінец, а там чорт сядзіць, — паддакнуў яму Масей, намякаючы на тое, што поп — апора ненадзейная.
— Усе ашукваюць мужыка, здаўна так павялося… — нібы падсумаваў агульныя меркаванні Пракоп. — Шмат начальства над намі: і пан, і поп, і ўраднік, і суд…
— Праўду гаворыш, — пагадзіўся Васіль, — час такі, што трэба ўмець круціцца.
Ізноў выскачыў Масей:
— Ураднік забярэ, суддзя абдзярэ!
Гэта атрымалася ў яго як бы нейкая прымаўка. Ізноў усе засмяяліся. Міхаль спрабаваў смяяцца разам з усімі, аднак яго не весялілі ні Масеевы досціпы,
Дармідонт крута павярнуўся да прылаўка, як бы што ўспомніўшы:
— Мордка, сала давай!
Прысутныя засмяяліся, ведаючы, якое сала меў на ўвазе Дармідонт. Карчмар прынёс парэзаную цыбуліну. У Прусцы цыбулю называлі «жыдоўскім салам».
— О! Гэта іншая справа, — ухваліў Масей.
Ляснік ляпнуў Міхаля па плячы:
— Схадзі ты да Пацея — гэта свой чалавек. Ён такі дапаможа!
— У Ратайчыцы?
— Пяць вёрст. Гэта недалёка.
Міхаль аблізаў кончыкам языка сухія губы. Відаць, Дармідонтава прапанова зацікавіла яго.
— Гэта ж побач! — падтрымаў Масей.
— Ты яму датку дай! — у сваю чаргу падказаў каваль. — Вядомая рэч: не падмажаш — не паедзеш…
— Без гарэлкі да яго не суйся! — пацвердзіў Дармядонт і дадаў: — Ён не такі, каб пляшкай ганьбаваць.
— Ды ў валасным праўленні ўсе п'яніцы! — увярнуў слова Масей.
Дадому Міхаль вярнуўся п'янаваты, але з пэўнымі думкамі і намерамі.
XІ
Да валаснога старшыні сяляне амаль не звярталіся — лічылі яго вялікім панам, якога нельга турбаваць справамі. Іншае, казалі, Пацей. Чалавек больш свойскі, якому можна даверыцца. Ды і аўтарытэт у яго! Хоць, што праўда, то праўда, не грэбаваў і лішняй чаркай. Нездарма за ім стала замацавалася мянушка Будзьма. Але ж розуму не губляў!
У Ратайчыцы Міхаль пашыбаваў з раніцы.
Тоня, даведаўшыся, што бацька збіраецца ў воласць, паспрабавала адмовіць яго:
— Тато! Не хадзіце туды, хай ён бярэ тую баразну, ды і годзе!
Міхаль нават не зірнуў на яе і як бы сам сабе сказаў:
— Не, дачушка, — наша зямля…
Марыля пасля снедання з нейкім асуджаным выразам твару моўчкі прыбірала са стала.
Зачыніўшы за сабой веснічкі, Міхаль выйшаў на вуліцу. У твар ударыў вільготны і востры, як шрот, снег. Люты — месяц непастаянны: мароз часта мяжуе з адлігай, снежная крупка — з дажджом, празрыстасць паветра (у Прусцы яна была проста крыштальнай!) — з туманамі. У гэты час, нездарма кажуць, зіма з вясной страчаюцца. Так яно і ёсць.
Да Ратайчыц, праўда, недалёка — пяць вёрст усяго.
Пісар — ужо на месцы. З выгляду яму можна даць гадоў сорак, чырванатвары, дзябёлы. Міхаль звярнуў увагу, што боты на ім з добрага тавару, гарнітур суконны. Упоперак жывата — тоўсты ланцужок, прыладаваны да кішэннага гадзінніка, які Пацей часта даставаў і трымаў у руцэ. Ён, па ўсім відаць, яшчэ не паспеў як след апахмяліцца, сядзеў насуплены.
— Як прозвішча?
— Кужаль, Міхаль.
— З Прускі?
— З Прускі.
Як бы нехаця дастаў з шуфляды шматочак паперы і падліў вады ў чарніліцу.