Жалезныя жалуды
Шрифт:
— Ужо ж вядома, — задаволена прамовіў Далібор, убачыўшы разгубленасць на твары ў дружынніка. — Нясі бранзалет, аддай і скажы, што новагародскі княжыч прыслаў. І абавязкова запомні, што яна пры гэтым скажа або як гляне.
— У яе брат злосны. Нездарма ж яго воем шалёным завуць, — пачухаў патыліцу Вель.
— А ты зрабі так, каб Войшалк не ўбачыў.
— Зраблю, княжыч, і ніводная пчала і муха не даведаюцца.
Увечары князь Ізяслаў, правёўшы перамовы з Міндоўгам, выпіўшы з ім мёд і развітаўшыся да заўтрашняга дня, пад вялікім сакрэтам склікаў проста ў сваёй апачывальні самых блізкіх людзей, правераных часам на вернасць яму, князю, думцаў 34 . Прыйшлі ваявода Хвал, святы айцец Анісім, тысяцкі Раданег, пасаднік Ізот, баяры, купцы і залатары з вакольнага горада, і сярод іх такія вятшыя і багатыя срэбрам, як Сарока, Іван, Тугажыл.
34
Думец — дарадчык, радца.
Густа гарэлі свечкі, устаўленыя ў запоўненыя тлушчам кубачкі, якія нагадвалі сабой дзівосныя срэбныя кветкі. Райская птушка Сірын з жаночай галавой была вышыта залатым танюсенькім дротам на велізарным рамейскім дыване, што вісеў над князевым ложам. Ізяслаў быў апрануты ў лёгкую зялёную кашулю з адамашку. Рукавы ў кашулі на запясцях схоплены буйнымі бліскучымі запінкамі-жамчужынамі.
Думцы селі паўкругам на перасоўныя дубовыя лавачкі, па чалавеку на лавачку. Чаляднікі ўнеслі ў гліняных цёмных брацінах квас, у якім плавалі кавалачкі лёду, светлае піва.
— Свайго сына, княжыча новагародскага Глеба, я таксама запрасіў сюды, — сказаў думцам Ізяслаў. Далібор устаў і, як вучыў Костка, пакланіўся ўсім.
— Гэта не чужы прыхадзяка, а свой новагародскі княжыч, — паважна прамовіў, трасучы сівой калматай барадою, баярын Тугажыл. — Няхай глядзіць, слухае і розуму набіраецца.
— Баяры і купцы, чадзь старая і мной любімая, — пачаў Ізяслаў,— трэба нам парадзіцца, мудрасць і развагу сваю ўзяўшы ў дапамогу. Усе вы ведаеце, што ў Новагародак завітаў і ўжо атрымаў нашу вялікую ласку і пашаноту высокамаентны госць.
— А я, едучы з Турыйска, сёння ваўка ўбачыў,— не дужа пачціва ўставіў сваё слова залатар Іван, — воўк, дык воўк. Аж успомніў дзедаўскую прыкмету — убачыш ваўка, будзе на парозе госць. Прыехаў у Новагародак, а тут ужо Міндоўг з дружынаю.
Ізяслаў незадаволена зірнуў на залатара, а той хоць бы вусам варухнуў. Ведае, што за ім сіла, срэбра і золата. Новагародскія ж залатары-купцы аж у Рым і Брэмен свой тавар возяць. Іхняе Нёманскае сто 35 ў Полацку і ў Ноўгарадзе між мясцовых купцоў-багацеяў вялікую падтрымку мае.
35
Сто — купецкія арганізацыі, якія існавалі ў старадаўніх Усходнеславянскіх гарадах.
— Як будзем наконт Міндоўга рашаць, наконт яго сямейцаў і дружыны? — нахмурыўшыся, спытаў Ізяслаў.
— А што ваявода Хвал скажа? Ен жа быў у Літве, — пачуліся галасы.
Ваявода Хвал, разгладзіўшы вусы, што зіхцелі медна-жоўтым бляскам, сказаў:
— Вялікая фуртавіна 36 ў Літве. Рэжуцца між сабой кунігасы. Вось нават і Міндоўга выгналі з Варуты. Але ён моцны. У яго дружына, якіх я мала бачыў, хоць, як вядома вам, шмат дзе ваяваў.
— Калі выгналі з Варуты, няхай ідзе на самакорм'е і жыве, як смерд, сваёй працаю, — кпліва прамовіў Тугажыл.
36
Фуртавіна — непагадзь, бура.
Але з ганарлівым баярынам ніхто не пагадзіўся. Усе разумелі, што за Міндоўгам стаіць сіла, і патрэбна гэту сілу выкарыстаць з розумам. Не парокам-таранам павінна біць яна ў новагародскую браму, а стралой, пушчанай з магутнага лука, ляцець туды, адкуль ворагі пагражаюць Новагародку. Літоўскі меч трэба ўкласці ў новагародскія похвы.
— Думаю я, што з Міндоўгам і яго дружынаю нам неабходна заключыць рад 37 ,— сказаў баярын Сарока. — Мы дапаможам яму вярнуць сталец у Варуце і ўсёй Літве, ён разам з намі стане на Нёмане супраць татараў і лацінян.
37
Рад — дагавор, умова.
— Міндоўг — паганец, — запярэчыў айцец Анісім. — Дзе і калі хто бачыў, каб хрысціянская дзяржава, улюбёная Хрыстом-богам, садзілася, як з роўняй, за адзін стол з паганцамі? Яны адразу ж здрадзяць, бо жывуць, як звяры.
— Няпраўду кажаш, святы айцец, — міжволі вырвалася ў Далібора. — Паганцы такія ж самыя людзі, як і мы. Быў я ў Варуце, доўгі час жыў побач з імі. Яны не бязбожныя людзі, бо маюць сваіх багоў, якім з ахвотаю пакланяюцца. Толькі звяры не маюць багоў.
— Сын мой, — холадна прамовіў Анісім, — паганцы — ворагі роду чалавечага. Няўжо ты гэтага не ведаеш?
Але Далібора няпроста было збіць з тропу. Ен, калі адчуваў сваю праўду, мог казаць рэзкія, нават злыя словы.
— Не бачыў я на іхніх тварах звярынага поту, — вёў сваё княжыч. — Бачыў пот чалавечы і слёзы чалавечыя бачыў. Яны дзяцей сваіх берагуць і шкадуюць, як і мы, хрысціяне. І плачуць над дзецьмі сваімі, калі кладуць іхнія мёртвыя маленькія цельцы на памінальнае вогнішча.
— На вогнішча! — усклікнуў Анісім. — Не ў зямлю! Бо не вераць ва ўваскрэсенне з мёртвых.
Усе з вялікай цікавасцю сачылі за слоўным паядынкам іерэя і маладога княжыча. Князь Ізяслаў хмыкаў у вусы, хмурыўся, але пакуль што маўчаў. Апошнімі днямі хмурнасць гэта рэдка сыходзіла з ягонага твару.
— Варуцкая княгіня Ганна-Паята, дачка цверскага князя, праваслаўная, як і ўсе мы, — цвёрдым голасам казаў Далібор. — І сын яе Войшалк праваслаўны. Ды і сам Міндоўг, калі трэба для яго народа, трэба для Літвы, прыме веру хрысціянскую ад Усходу, гэта значыць нашу веру.
— Мудрыя словы гаворыш, княжыч, — аж ускочыў са свайго месца Сарока. — Давайце дамовімся так: рад з Міндоўгам мы возьмем толькі тады, калі ён паклоніцца Хрысту, зробіцца хрысціянінам, як яго жонка і сын.
— Хутчэй дуб лясны паверыць у святую тройцу, чым варуцкі кунігас, — крыва ўсміхнуўся Тугажыл.
Але баярын з самага нараджэння свайго быў буркатлівы, як паднябесны гром. Браты яго яшчэ ў малалецтве добра карысталіся гэтай слабіною — калі нешта было загадана зрабіць усім чатыром, яны, загадзя дамовіўшыся, злавалі Тугажыла. Баярын, раззлаваўшыся, соп, шалёна стрыг вачамі, бубніў сабе пад нос і адзін рабіў усю тую работу, якую павінны былі адолець чацвёра.
Назаўтра паслалі ганцоў да Міндоўга з прапановаю князя Ізяслава і ўсіх думцаў паслужыць сваім мячом Новагародку. Княства за гэта брала літоўскую дружыну і кунігаса з сямейцамі і чэляддзю на кармленне, плаціла вялікае срэбра. І яшчэ было сказана ў радзе: што здабудзе, заваюе Міндоўг мячом сваім ярасным, тая зямля і той народ пераходзяць пад яго руку. За гэта ж кунігас і найбліжэйшыя да кунігаса баяры павінны прыняць праваслаўную веру, паклясціся на святым крыжы ў вернасці Новагародку.