Злая зорка
Шрифт:
— Абуйцеся ўсё ж!
Ірына павярнулася, падняла над галавой чаравікі.
— Віця! Ты там не палохай нашых.
— Не бойся. Сам знаю. Не дурны.
— Ен добры хлопец, Віця, — сказала Ірына свекрыві.— Але задужа кампанейскі. Ад гэтага Лізе цяжка з ім. Як малы. Куды ні паедзе, куды ні пойдзе — усюды з ім здараецца прыгода. Турыстам паехаў у Чэхаславакію i там надзівачыў. Так падружыўся з чэхамі, што адстаў ад аўтобуса. Ды яшчэ i грошы ўсе прагуляў. Давезлі яго чэхі да Прагі, да консульства нашага. Вярнуўся наш Віцька голенькi — без плашча, без чамаданчыка. А следам пісьмо з консульства i рахунак за добрыя паслугі. Бацька месяц стагнаў. А сяло рагатала. Добра, што ў Лізы вясёлы характар. Перахрысціла турыста дзеркачом, а пасля пачала смяяцца разам з усімі. Па-мойму, сама сачыняла
Ірына чапляла адно за другое — i ўсё пра сваю сям’ю: i смешнае, i сумнае. Куды дзявалася яе паважнасць, сур’ёзнасць! Дзяўчынка.
Вольга Андрэеўна разумела, што нявестка стараецца адцягнуць яе ды i сябе — аднолькава яны думаюць! — ад змрочных трывожных думак, скараціць незвычайную дарогу з пэўнай мэтай, але з поўнай невядомасцю — дзе, калі, чым яна скончыцца.
— Абуемся ўсё ж, — сказала Вольга Андрэеўна; на сонцы i ветры чаравікі ix высахлі. Ірына адзначыла, што свякроў зрабіла гэта, калі двёрдая травяністая сцежка вывела ix на налявую пыльную дарогу.
«Мама! Вы аберагаеце мяне? Hi я, ні вы не ведаем, дзе яе больш, радыяцыі. Але я, урач, лепш ведаю, чым яна пагражае. Мне. Але я не магу не ісці. Я не магу мама. Як не можаце i вы не ісці. Я разумею вас, мама».
Яны трымаліся ракі. Але не маглі пятляць разам з ёю, перабірацца праз яры i раўчакі. I яны выйшлі ў поле. На захадзе яно замыкалася сасняком, на ўсходзе белымі садамі i зялёнымі вербамі вёскі. Але поле шырокае — з зялёным клінам азіміны побач, з шэрым ворывам ярыны ўдалечыні, там нічога яшчэ не ўзышло, але нешта ж пасеяна. Поле шырокае, ды не відаць на ім ніводнай жывой адмеціны — ні чалавека, ні жывёліны, ні трактара, ні сеялкі. Урэшце, гэта не адразу ўразіла: бывае такая бязлюднасць i на вельмі вялікім полі; Вольгу Андрэеўну некалі здзівіла такая пустэча ў паўднёваўкраінскім стэпе, дзе яны адпачывалі аднойчы: ёй, лесавічцы, гэта было нязвыкла. A хіба можна назваць пустой прастору, што з усіх бакоў аздоблена лесам? Ды i з неба лілося жыццё. Плылі па ім белыя воблачкі, што мяккія аўчынкі, лілося сонечнае цяпло i адначасова прахалода — вецер дзьмуў з захаду ў спіны ім. Бывае ён нізкі, прызямны, той, што гоніць снежную пазёмку, а бывае верхні, што гоніць шумныя ліўні. Здараецца, што i ў сонечны дзень прахалода дыхае не ад зямлі — з неба. Такім быў той дзень — пасля доўгай парнай спёкі. Бадзёры дзень — на ix шчасце. Але асаблівае адчуванне жыцця дарыла неба спевам жаўранкаў. Хіба можа быць там, у небе, смерць, калі вісяць у ім жывыя, цёплыя, галасістыя камячкі!
— Мама, кал i вы слухалі жаўранкаў? Каб вось так — легчы ў пол i, глядзець у неба — i слухаць?
— Не помню, дзіця мае. Даўно.
— А мы з Глебам слухалі перад вяселлем.
Прызналася і… засаромелася, што мімаволі выдала тайну: ляжала з жаніхом да вяселля ў полі.
Хоць што ў гэтым ганебнага? Хіба запіс у загсе робіць мужам i жонкаю?
Палявая дарога вывела на шашу. I яны ўзрадаваліся. Не можа быць, каб па такім угледжаным асфальце не прайшла ніводная машына. Не спынілася ж жыццё. А будзе машына — падвязе ix. Куды? У Прыпяць? Няхай. З кантрольнага пункта ля горада ніхто не паверне ix назад. У ix даволі настойлівасці, каб дасягнуць мэты.
Так гаварыла Ірына. Маці згаджалася з ёй. Безумоўна, няхай з неба сыплецца каменне, то i яно не можа перашкодзіць ёй дайсці да сына. Але ўпотай Вольга Андрэеўна трывожылася, бо адчула, што стамілася. Гэта яе амаль спал охала. Няўжо так засядзелася ў бібліятэцы, што развучылася хадзіць?
Увайшлі ў сяло i
А сяло… Такое i ў кіно не бачылі. Бачылі спаленыя вёскі, пустыя, адкуль людзі адыходзілі ў лясы ці ix выганялі гвалтоўна на смерць, на здзек, на доўгае падарожжа ў Германію. Але на ўсіх тых вёсках — у дакументальных хроніках i ў мастацкіх імітацыях — ляжаў след вайны, разбурэння. А тут жа ўсё дагледжанае і… усё нікому не патрэбнае. Сушацца на платах гладышкі, на гэтых жа платах i на вяроўках у дварах посцілкі, коўдры, андаракі, спадніцы, бялізна, многа добрага адзення — мылі, сушылі перад святамі. За шыбамі вокнаў гардзіны, квяцістыя фіранкі. У адной хаце акно засталося адчыненым, i вецер калыша фіранкі. «Аганёк» кветкамі-зорачкамі лапушыста лезе з акна, як бы хоча пацалавацца з бэзам. Як ён буйна цвіце, бэз, ледзьве не ў кожным агародчыку! I на вуліцы, i ў дварах. A кветнікі ўгледжаныя, густа ўзыходзіць у ix любісцік, герані. Адмыслова, у розныя колеры пафарбаваны штыкетнік — спаборнічалі сусед з суседам, рыхтаваліся да святаў.
I гэтак пакінулі ўсё. Ніводнай душы.
Не, з’явілася жывая душа. Выскачыў з падваротні сабачка, цяўкнуў на жанчын i як бы засаромеўся i прасіў прабачэння: лёг на пуза i поўз да ix, лісліва i радасна скуголячы i матляючы куцым хвастом.
— Пёсік, пёсік, — таксама ўзрадаваная, прысела Ірына i працягнула да сабачкі рукі.
— Не гладзь, Ірыначка, — сказала Вольга Андрэеўна.
Кранула маладую жанчыну гэтае ласкавае Ірыначка. Не, не слова само — папярэджанне, перасцярога матчына ёй, маладой. Праўда, у той міг адчула яна сябе маленькай i бездапаможнай на гэтай страшнай, пакінутай людзьмі зямлі. Да таго здавалася, што яна вядзе свякроў, яе ініцыятыва пайсці, а тут адчула, што толькі матчына прысутнасць дае ёй сілу, рашучасць, волю, смеласць. Не адчувала б сябе яна так ні ca знаходлівым Віктарам, ні з практычнай Лізай. Так можна адчуць сябе толькі з маці.
Вольга Андрэеўна адламала ў вузельчыку кавалачак хатняй кілбасы, кінула сабачку. I ён, аблізваючыся, пайшоў следам за імі, гатовы служыць людзям усім, чым можа.
Яны ішлі па доўгай вуліцы, як праз могілкі. Ішлі моўчкі, быццам вакол было пахавана не нажьггае людзьмі дабро, а стаял i дамавіны з самімі жыхарамі гэтых хат, гародаў i гародчыкаў.
Да першага сабакі далучыўся яшчэ адзін, вялікі i спалоханы, ён суправаджаў на адлегласці і, калі Ірына паварочвалася, адскокваў убок, спыняўся, відаць, людзі яго крыўдзілі, але жыць без ix ён не мог.
Дзіўна сябе паводзілі каты. Яны кідаліся на вербы, на стрэхі хлявоў — ад сабак ці ад людзей? — i адтуль галодна мяўкалі.
Адно выклікала ў жанчын сумную ўсмешку: пасярод вёскі ў двары бесклапотна i галасіста заспяваў певень. Гэтак жа жыццярадасна спявалі закаханыя шпакі. У канцы вёскі другі сабака адстаў, далей апошняй хаты не пайшоў — верны вартавы свайго кутка. А малы не здрадзіў людзям.
У другой вёсцы на вочапе старога калодзежнага жураўля разгойдвалася новенькае дубовае вядро, не пачарнелае яшчэ, клёпка ажно свяцілася, мабыць, добрая душа старога палескага бондара зрабіла да свята людзям падарунак. З такога вядра i без смагі хочацца напіцца. А ix страшэнна смажыла. Кожная ўпікала сябе, што не дадумалася ўзяць пляшку вады; спадзяваліся, што паплывуць па вадзе. A колькі той дарогі на маторцы!
— Я нап’юся, мама.
— Не пі, Ірыначка.
— Божа! Як у казцы. «Не пі, Іваначка».
— Як у казцы. Як у казцы, Ірыначка. У страшнай.
— А дзе ж нам напіцца?
— Пацярпі, дзіцятка. Можа, выйдзем да людзей.
— Я халадзею ад гэтых слоў. Я халадзею… «Можа, выйдзем да людзей». А можа здарыцца, што будзе блукаць чалавек… маці ці дзеці… во па такой апусцелай зямлі i не выйдуць да людзей, бо не застанецца ix, людзей.
— Не трэба такіх думак, Ірыначка.
— Вы верьще ў бога?