Злая зорка

Шамякин Иван Петрович

Пыльчанка запісаў гэтую слушную думку ў блакнот.

— Цярэшка Шкот, чортаў шкод, яўна браканьерствуе, нідзе не знайшлі.

— Гэта дрэнна.

— Дрэнна. Хлопец з ім, Якуціхін. Рыхтуе сабе, зладзюга, змену.

— Заўтра прыедзеш i ўсіх падбярэш. I Шубу.

— Тых забяру. А Шубу не падніму.

— Слабы ты старшыня.

— А хто выдумаў, што я дужы? Вы ж i выдумалі.

— Не апускай рукі, Іван!

— Самі апускаюцца.

Падышла Паша, дачка Пустахода, сказала вельмі коратка:

— Бацька, Ліза…

Што з Лізай — ніхто пэўна не здагадаўся. I Пыльчанка таксама. Але ён даўно заўважыў, што самую ціхую

нешматслоўную дачку сваю бацькі разумелі з паўслова. I тут Пустаход адразу ахнуў:

— Ах, бог мой! — i пайшоў да сваёй сядзібы.

Хапала ў Пыльчанкі спраў, вось-вось трэба грузіць асноўную масу сяльчан у аўтобусы, a аўтобусаў яўна не хапае, трэба званіць Сінякову, які застаўся галоўным каардынатарам, i прасіць… Прасіць? Не, сёння ён самога пана бога, якому моляцца жанчыны, не стане прасіць. Сёння любому, хто не падаў аўтобусы, не прыслаў нарыхтоўшчыкаў, не прывёз мінеральную ваду, настойку ёду, ён можа сказаць толькі такія словы, якія толькі што сказаў старшыні райспажыўсаюза, — гарачыя, радыеактыўныя, як сама атмасфера. Любому: Сінякову, Аляксею, Вадалею… Аднак не вытрымаў, каб не пайсці за сватам: устрывожыла i яго — што з Лізай?

Ліза ляжала на ўсходцах ганка, раскінуўшы рукі на ўсю яго шырыню, i як расплылася на ім: мажная жанчына здалася худой i плоскай. Можа, таму, што i ў галаве яе, i па баках, i ў нагах горамі ўзвышаліся вузлы дабра. Над ёй бездапаможна стаялі маці i муж. Галаву не падняла, але, мабыць, пачула, што падышоў бацька.

Загаласіла:

— Ай, хатачка мая, ай, родная! A колькі ж я ў цябе ўклала сілачкі! А каму ж я цябе пакіну? Сіраціначка ты мая! Згінеш ты без мяне… Спаляць цябе людзі злыя…

Іван Іванавіч разгублена i жаласліва папрасіў:

— Ліза, супакойся… Не адны мы… усе пакідаюць…

А Пыльчанку апанавала злосць, магчыма, што прычынай яе сталі гэтыя тоўстыя клункі, бо падумаў: «Во на што ішла яе праца!»

Сказаў з уедлівым сарказмам:

— Слухай! Шкада, часу няма, а то я расказаў бы табе, колькі з дня аварыібачыў спектакляў… трагедый, камедый. A ў цябе… хіба гэта спектакль? Фарс. Во Шуба толькі што іграў… Качалаў! А галоўнае: праўдзіва, паверыў я…

Ліза крута павярнулася, села на ўсходцах, запусціла пальцы ў косы, разбурыла куксу, валасы пасыпаліся на плечы, на твар.

Уладзімір Паўлавіч скалануўся. Не, не фарс гэта — трагедыя: у жанчыны страшныя вочы, непрытомныя, несвядомыя. Такіх вачэй ён не бачыў. Бачыў страх. Але гэта не страх ці не проста страх, тут такое пачуццё, якому, напэўна, няма вызначэння i ў псіхіятраў. А самае дзіўнае, што людзі, якія былі моцнымі ў рабоце, у бядзе паказваюць сябе слабымі.

— Не магу я жыць без яе! Не хачу! Спалю! Лепш спалю! — закрычала Ліза. — Мне лягчэй будзе…

— Запалкі даць? — але тут жа сцяміў, што не да месца тут яго іронія, так гаварыць можна было з Шубай, i ўзлаваўся ўжо не толькі на Лізу — на сябе, на Пустахода, на ўвесь свет, сарваўся на крык: — Дурніца! Спаліць яна! Праз тыдзень-два вернешся… Ты думаеш, жыццё канчаецца? Дэзактывацыю правядзём — будзем жыць!

Але страшнае было ў тым, што ’Уладзімір Паўлавіч не верыў у свае пераконанні, мазгі, што дзяцел дрэва, дзяўбло кароткае слова: «Навечна». Здаралася, што яму прыходзілася гаварыць людзям словы, у якія сам не верыў, але там было зусім іншае, там сказаў — i забыўся, ці зрабіў інакш, не па словах, ды i людзі часцей за ўсё білі не па яго словах. А тут што скажаш? Ад таго, што мусіш

гаварыць суцяшальную няпраўду, пячэ цябе злосць, i няма ёй выйсця ні ў лаянцы, ні ў ласкавасці. Так i кідаешся з адной крайнасці ў другую. Сказаў ласкава:

— Паехалі, Лізавета Іванаўна. Бліжэй будзеш да сыноў.

Тады Ліза зноў упала на ганак, моўчкі ўжо — як цалавала нядаўна пафарбаваную падлогу.

Марыя Пятроўна i Віктар паднялі яе, як паднімаюць асірацелую маці ці ўдаву з магілы. Ліза не супраціўлялася, паслухмяна села ў «Жыгулі» i была зусім абыякавая да клункаў, якія Віктар засоўваў V багажнік, валіў у прычэп уласнай канстукцыі.

Віктар у сё рабіў весела i любіў падарожжа. I верыў, што едуць ненадоўга. Адзін ён верыў.

Пыльчанка адышоў — няхай збіраецца сям’я. Але невядомая сіла — зморанасць ці, можа, прыгажосць — кіпела над галавой буйной квеценню груша — спыніла яго. Стаяў, пакуль «Жыгулі» не крануліся, не выехалі праз асобыя, Лізіны «вароты ў крэпасці» па мастку цераз раўчук на палявую дарогу, узнялі там шлейф залатога пылу. Небяспечнага. Пыл стаяў i ўдалечыні — пагналі статак.

Устрывожыліся ў шпакоўнях на грушы шпачаняты. «Вас забраць я не магу», — павініўся Уладзімір Паўлавіч перад птушкамі.

Падышоў змрочны Пустаход.

— Пайшлі, Іван, узначалім шэсце… велікоднае.

V

Высадзіліся на бераг на захадзе сонца.

Ірына, падняўшыся ад прычала, дзе плёскаліся хвалі, узнятыя катэрам, на абрыў, з якога тысячы разоў збягала, сотні разоў скочвалася, адразу паглядзела на сонца. Кладучыся спаць у блізкім лесе — так некалі здавалася ёй, малой, сонца часта рабілася такім — як вялікі разрэзаны кавун. Сорамна яму было, што пакідае людзей, таму чырванее, думала некалі дзяўчынка. На яго нельга было не глядзець. Але не ласкава-сарамлівым, як некалі, здалося яно, а злавесным, што вялікі пажар. А яшчэ чамусьці здалося, што сонца адарвалася ад неба, а зямля не прымае яго, i яно павісла. I гэтак будзе вісець. I не з дол ее ўзысці, страціўшы сілу.

Нечаканая дзіўная фантазія, ніколі такое не прыходзіла. Павярнулася, каб сказаць пра сваё дзяцячае адчуванне Глебу i Вользе Андрэеўне, якія няспешна паднімаліся па спадзістай коннай дарозе, i замерла, сцялася, бо пачула незнаемую, нязвыклую цішыню, якой не чула ў роднай вёсцы ў вячэрні час ні разу за ўсё жыццё сваё.

Адышоў катэр. Матор яго стукаў недзе за паваротам ракі, але гэты чужы непатрэбны гук яшчэ больш вылучыў страшную цішыню наваколля. У такі вясновы вячэрні час веска поўніцца гукамі: звіняць дзіцячыя галасы — тут мода гуляць у клёка, рыкаюць каровы, брэшуць сабакі, стукае рухавік на ферме, трашчаць матыцыклы. I — пыл, у такі сухі вечар пыл на вуліцы, на выганах. А тут — хоць бы адзін знаёмы гук. I не залаціцца пыл у промнях стомленага сонца. Не залаціцца дым над комінамі.

Выгляд яе спалохаў Вольгу Андрэеўну.

— Што з табой, Ірыначка?

Такі матчын зварот да яго жонкі — як да малой — не пераставаў кранаць Глеба.

— Ix няма.

— Каго няма?

— Нікога няма. Як там, ва ўчарашніх вёсках.

Яны стаялі побач з ёй, Глеб i маці, i ўміг пераканаліся, што гэта так — вялікае прыпяцкае сяло апусцела. Калі? Учора, калі яны ішлі з Віктарам да затокі, дзе стаяць чаўны, i ён пацеў пад цяжарам матора, ix даганялі самыя розныя гукі чалавечай дзейнасці. I вось — усё вымерла. Куды яны паехалі, людзі?