80000 кіламетраў пад вадой

Верн Жуль

— Так, Кансель.

— І рот у яго нагадваў дзюбу папугая, толькі гіганцкі павялічаную?

— Зусім правільна.

— Цудоўна! З дазволу гаспадара, — спакойна сказаў Кансель, — вось ён, гэты самы кальмар Бугэ, або прынамсі адзін з яго бліжэйшых родзічаў.

Я са здзіўленнем паглядзеў на Канселя. Нэд Лэнд падышоў да акна.

— Жудаснае страшыдла! — ускрыкнуў ён.

Я зірнуў у акно і не мог стрымаць агіднай міны. Перад маімі вачыма было страшыдла, не лепшае за тых, аб якіх гаворыцца ў самых жудасных легендах. Гэта быў кальмар велізарных размераў, метраў восем велічынёю. Ён з вялікай хуткасцю плыў да «Наўтылуса», утаропіўшы ў нас свае вялізныя зеленавата-сінія вочы. Яго восем шчупальцаў, або ног, якія раслі проста з галавы, —

што і прымусіла назваць жывёл гэтага тыпу галаваногімі, — двойчы павялічвалі яго тулава і выкручваліся, як валасы фурыі [56] . Можна было выразна бачыць усе дзвесце пяцьдзесят прысоскаў на ўнутраным баку шчупальцаў у выглядзе паўсферычных капсуль. Часамі гэтыя шчупальцы нібы прыліпалі да акна салона. Пасць страшыдлы — рогавая і загнутая, як дзюба папугая, — адчынялася і зачынялася вертыкальна. Яго язык, таксама з нейкага рогавага матэрыялу, меў многа радоў вострых зубоў і, уздрыгваючы, высоўваўся з-за гэтых страшэнных абцугоў. Які капрыз прыроды! Птушыная дзюба ў малюска! Яго верацянопадобнае, раздутае пасярэдзіне цела складалася з мясістай масы, якая павінна была важыць прынамсі дваццаць або дваццаць пяць тысяч кілаграмаў. Колер яго быў нясталы, ён безупынна мяняўся ў залежнасці ад ступені злосці жывёлы, пераходзячы паслядоўна ад попельна-шэрага да карычнева-чырванаватага колеру. Што злавала гэтага малюска? Без сумнення прысутнасць «Наўтылуса», яшчэ больш страшэннага, чым ён сам, страшыдла, на якога яго шчупальцы-прысоскі і жудасныя сківіцы не рабілі ніякага дзеяння.

56

Фурыі — у старагрэцкіх міфах злыя багіні са змеямі ў валасах.

Якія страхатлівыя гэтыя спруты, якую незвычайную жыццёвую сілу дала ім прырода, колькі магутнасці ў іхніх рухах! Нездарма-ж яны маюць тры сэрцы.

Выпадак звёў нас з кальмарам, і я не хацеў прапусціць адзіную магчымасць дакладна вывучыць гэты ўзор галаваногага. Я перасіліў свой жах і агіду, узяў аловак і пачаў замалёўваць яго.

— Можа гэта той самы спрут, якога давіў «Алектон»? — сказаў Кансель.

— Не, — адказаў канадзец, — ён-жа зусім цэлы, а той згубіў свой хвост!

— Гэта не доказ, — сказаў я. — Шчупальцы і хвост гэтых жывёлін маюць уласцівасць аднаўляцца, і за сем гадоў хвост кальмара Бугэ меў даволі часу, каб падрасці.

— Ну, — сказаў Нэд, — калі гэта не кальмар Бугэ, то можа ён тут, сярод гэтых?

Сапраўды, яшчэ некалькі спрутаў з’явіліся каля акна штырборта. Я налічыў іх сем. Яны стваралі нібы дружыну вакол «Наўтылуса», і я чуў скрогат іхніх дзюб аб жалезную абшыўку судна. Надзвычайны выпадак для назіранняў! Я працягваў сваю працу. Страшыдлы не адыходзілі ад нас ні на крок, яны здаваліся нерухомымі, — я мог-бы пры жаданні вычарціць іхнія контуры на шкле, тым больш, што мы ішлі з нязначнай хуткасцю.

Раптам «Наўтылус» спыніўся. Рэзкі штуршок прымусіў уздрыгануцца ўвесь корпус судна.

— Мы наскочылі на нешта? — спытаўся я.

— У кожным разе гэтая перашкода ўжо знікла, бо мы зноў плывём, — адказаў канадзец.

Але «Наўтылус» толькі спрабаваў плысці, а не рухаўся з месца. Лопасці яго вінта не рассякалі больш хваляў. Прайшла хвіліна. Капітан Нэма са сваім памочнікам увайшлі ў салон.

Я не бачыў капітана даволі доўга, ён здаўся мне вельмі хмурым. Не звяртаючы на нас ніякай увагі, а можа і не бачачы нас, ён падышоў да акна, паглядзеў на спрутаў і сказаў некалькі слоў свайму памочніку.

Той выйшаў. Неўзабаве акяніцы зачыніліся, столь салона асвяцілася.

Я падышоў да капітана.

— Цікавая калекцыя спрутаў, — сказаў я з паказной нядбайнасцю.

— Яно так, спадар натураліст, і мы пазмагаемся з імі не на жыццё, а на смерць!

Я

з неўразуменнем паглядзеў на капітана. Мне здалося, што я недачуў.

— Не на жыццё, а на смерць? — паўтарыў я.

— Так, прафесар. Вінт спыніўся. Я думаю, што рогавыя сківіцы аднаго з гэтых спрутаў застралі ў лопасцях. Гэта перашкаджае нам рухацца.

— І што-ж вы збіраецеся рабіць?

— Падняцца на паверхню і знішчыць усіх гэтых гадаў.

— Цяжкая задача.

— Я думаю. Электрычныя кулі бяссільныя супраць гэтых мяккіх мас: яны не сустракаюць у іх супраціўлення і таму не могуць узарвацца. Прыйдзецца напасці на іх з сякерамі.

— І з гарпуном, капітан, калі вы не адмовіцеся ад маёй дапамогі, — сказаў канадзец.

— Я прымаю яе, містэр Нэд Лэнд.

— Мы пойдзем з вамі, — сказаў я капітану Нэма.

Мы вышлі з салона і накіраваліся да лесвіцы.

Там чалавек дзесяць матросаў, узброеных, сякерамі, нарыхтаваліся ўжо да атакі. Мы з Канселем таксама ўзялі па сякеры. Нэд Лэнд захапіў гарпун.

«Наўтылус» падняўся на паверхню акіяна. Адзін з маракоў, стоячы на апошняй ступені сходаў, адкручваў балты каля крышкі люка. Як толькі ён зняў гайкі, створкі адразу расчыніліся, відаць шчупальцамі спрута. Зараз-жа адна з яго даўгіх ног слізганула як вужака, у адтуліну. Ударам сякеры капітан Нэма адсек гэта страшэннае шчупальца, якое, коўзаючыся і выгінаючыся, пакацілася па падножках.

Пакуль мы, штурхаючы адзін аднаго, спяшаліся хутчэй выбрацца на палубу, два другіх шчупальцы, з шалёнай хуткасцю абкруціліся вакол марака, які стаяў наперадзе капітана Нэма, і сціснулі яго з непераможнай сілай.

Капітан Нэма ўскрыкнуў і кінуўся наперад. Мы рынуліся за ім. Якое жудаснае відовішча. Няшчасны, схоплены прыліпшымі да яго шчупальцамі, узляцеў у паветра і павіснуў там, хрыпучы і задыхаючыся. Ён крычаў: «Да мяне! Да мяне!» Гэтыя словы, сказаныя па-французску, глыбока здзівілі мяне. Значыцца тут, на борце, быў мой суайчыннік, можа іх было нават некалькі? Гэты жудасны крык я буду памятаць усё жыццё!

Няшчасны гінуў.

Хто мог вырваць яго з гэтых магутных абнімкаў? Капітан Нэма паспяшыў да спрута і адсек ударам сякеры яшчэ адну яго нагу. Яго памочнік шалёна змагаўся з іншымі страшыдламі, якія ўспаўзалі па бортах «Наўтылуса». Уся каманда білася сякерамі. Канадзец, Кансель і я ўсаджвалі нашу зброю ў мясістую масу. У паветры пачуўся моцны пах мускуса.

Адзін момант я было паверыў, што няшчасны, схоплены спрутам, будзе вырваны з яго страшэнных прысоскаў. Сем ног з васьмі былі паадсяканыя, і толькі адна, круцячы сваю ахвяру як пушынку, выгіналася ў паветры. Але ў той момант, калі капітан Нэма і яго памочнік кінуліся на яе, жывёла выпусціла слуп чорнай вадкасці з мяшка, што знаходзіцца ў яе страўніку. Мы былі аслеплены. Калі гэтая заслона рассеялася, кальмар ужо знік разам з маім земляком!

Якая ярасць ахапіла нас! Мы азвярэлі ад лютасці. Дзесяць або дванаццаць спрутаў узабраліся на палубу «Наўтылуса». Мы літаральна качаліся сярод мешаніны са змеепадобных кавалкаў, якія віліся на палубе ў патоках крыві і чорнай вадкасці. Здавалася, быццам гэтыя ліпучыя шчупальцы вырасталі зноў, як галовы гідраў. Гарпун Лэнда пры кожным удары трапляў у сіня-зялёныя вочы кальмараў. Але раптам і нашага адважнага таварыша схапілі шчупальцы страшыдлы, ад якога ён не паспеў ухіліцца.

Як маё сэрца не разарвалася ад спалоху і жаху? Страшэнная дзюба кальмара была ўжо разяўлена над Нэдам Лэндам. Няшчасны павінен быў быць рассечаным напалам. Я паспяшыў яму на дапамогу. Але капітан Нэма папярэдзіў мяне. Яго сякера знікла ў вялізных сківіцах страшыдла, і нечакана выратаваны канадзец, падняўшыся на ногі, усадзіў свой гарпун да самай ручкі ў трайное сэрца спрута.