80000 кіламетраў пад вадой
Шрифт:
Значыць, на борце падводнага судна часам адбываюцца падзеі, якіх нельга нават бачыць людзям, што не парвалі з чалавечымі законамі? З усіх нечаканасцей, якія рыхтавала мне будучыня, гэтая была, мажліва, адной з самых непрыемных.
— Мы прымаем, — адказаў я. — Толькі… дазвольце мне, капітан, задаць вам адно пытанне?
— Калі ласка.
— Вы сказалі, што мы, будзем вольнымі ў вас на борце?
— Так, зусім.
— Я прашу вас растлумачыць, як трэба разумець гэтую волю?
— Вольна хадзіць па ўсяму судну, глядзець, назіраць усё, што тут адбываецца, — за рэдкімі выключэннямі,—адным словам, такая-ж воля, якою карыстаюся я сам і мае спадарожнікі.
Я
— Выбачайце, капітан, — сказаў я, — але-ж гэтая воля — воля вязня, якому дазволена хадзіць па яго турме. Мы не можам задаволіцца ёю.
— І тым не менш вам прыдзецца задаволіцца ёю.
— Як, мы назаўсёды павінны адмовіцца ад звароту на радзіму, да сем’яў, да сяброў?
— Так. Але адмовіцца ад цяжару агіднага прыгнёту, які завецца законамі грамадства і які людзі ў сваім асляпленні лічаць за волю, — гэта ўжо не так цяжка, як вы думаеце.
— Што да мяне, — ускрыкнуў Нэд Лэнд, — дык я ніколі не дам абяцання не спрабаваць уцячы адгэтуль!
— Я і не патрабую ад вас гэтага, містэр Лэнд! — халодна адказаў капітан.
— Капітан! — закрычаў я, не стрымаўшыся. — Вы злоўжываеце сваёй уладай над намі. Гэта лютасць!
— Не, спадарства, гэта міласэрнасць! Вы трапілі да мяне ў палон пасля бою. Я дарую вам жыццё, хоць мог-бы выкінуць вас у акіян. Вы напалі на мяне! Вы даведаліся пра тайну, якую не павінен быў ведаць ніводзін чалавек — пра тайну майго існавання! І вы думаеце, што я дазволю вам бесперашкодна вярнуцца на гэтую зямлю, дзе ніхто не павінен нават здагадвацца аб маім існаванні? Ніколі! Затрымліваючы вас на барту, я думаю не пра вашы інтарэсы, а пра свае ўласныя!
У голасе і словах капітана гучэлі такія ноткі, якія паказалі, што спрачацца больш няма сэнсу.
— Такім чынам, капітан, вы проста прапануеце нам выбар між жыццём і смерцю?
— Зусім так.
— Сябры мае, — звярнуўся я да Канселя і Нэда Лэнда. — Пры такой пастаноўцы пытання нам няма чаго спрачацца. Але памятайце, што ніякае абяцанне не звязвае нас з гаспадаром гэтага судна.
— Ніякае, — пацвердзіў капітан
І больш мяккім тонам ён сказаў.
— Цяпер выслухайце, калі ласка, тое, што я яшчэ хачу сказаць вам. Я ведаю вас, спадар Аранакс. Не ведаю, як вашы таварышы, але вы асабіста не павінны скардзіцца на выпадак, які звёў вас са мною. Сярод кніг, якімі я звычайна карыстаюся, вы знойдзеце і сваю працу пра тайны марскога дна. Я часта перачытваю яе. Вы ў сваёй кнізе дасягнулі таго, што толькі было даступна для зямной навукі. Але вы не ўсё ведаеце, бо вы мала бачылі. Дазвольце мне запэўніць вас, што вы не будзеце шкадаваць часу, праведзенага на маім барту. Вы зробіце падарожжа ў краіну цудаў. Здзіўленне і захапленне не пакіне вас на ўвесь гэты час.
Вы не хутка нацешыцеся відовішчамі, якія бесперапынна будуць разгортвацца перад вашымі вачыма. Я рашыў распачаць новае кругасветнае падарожжа, магчыма апошняе — хто ведае? — каб падвесці вынікі ўсім назіранням, зробленым у час ранейшых бясконцых падарожжаў. Вы будзеце дапамагаць мне ў гэтай рабоце. З сёнешняга дня вы трапіце ў зусім новы свет. Вы ўбачыце тое, чаго не бачыў ніводзін чалавек — я і мае таварышы не лічымся, — і нашая планета, дзякуючы мне, раскрые вам свае апошнія таямніцы!
Не магу не прызнацца, што словы капітана зрабілі на мяне вялікае ўражанне. Ён крануў самую чулую маю струнку, і я забыўся сам на міг, што назіранне гэтых цудаў не можа замяніць страчанай волі. Але я меркаваў у будучым яшчэ вярнуцца да гэтага важнага пытання. Таму я абмежаваўся такім адказам:
— Капітан, я спадзяюся, што страціўшы сувязь з чалавецтвам, вы не адмовіліся ад чалавечых пачуццяў. Мы — пацярпеўшыя крушэнне, якіх вы міласэрна прытулілі на сваім караблі. Мы не забудзем пра гэта. Прызнаюся, што асабіста мяне магчымасць служыць інтарэсам навукі да некаторай ступені ўзнагароджае за страчаную волю.
Я думаў, што капітан працягне мне руку, каб замацаваць нашу ўмову. Але ён не зрабіў гэтага. І я шчыра пашкадаваў яго ў душы.
— Яшчэ адно пытанне, — сказаў я ў той момант, калі гэты дзіўны чалавек хацеў ісці.
— Слухаю, спадар прафесар.
— Якім імем мы павінны вас зваць?
— Для вас я толькі капітан Нэма, а вы самі і вашы спадарожнікі для мяне толькі пасажыры «Наўтылуса».
Капітан Нэма штосьці крыкнуў. У каюту ўвайшоў сцюард. Капітан яму нешта загадаў на той-жа незразумелай мне мове. Потым, павярнуўшыся да канадца і Канселя, ён сказаў:
— Снеданне чакае вас у вашай каюце. Прашу вас пайсці за гэтым чалавекам.
— Не адмаўляюся, — сказаў гарпуншчык.
Кансель і ён вышлі з гэтай клеткі, у якой мы прабылі. нявольнікамі амаль трыццаць гадзін.
— А цяпер, прафесар, чарга за вамі. Снеданне чакае нас. Дазвольце паказаць вам дарогу.
— Да вашых паслуг, капітан.
Я пайшоў за капітанам Нэма. Мы вышлі ў асветлены электрычнасцю калідор, падобны на звычайныя калідоры ў суднах і, прайшоўшы метраў дзесяць, апынуліся перад зачыненымі дзвярыма.
Капітан Нэма расчыніў дзверы і прапусціў мяне наперад. Я апынуўся ў сталовай, абсталяванай з суровым густам. Высокія дубовыя пастаўцы, інкруставаныя чорным дрэвам, стаялі ў супроцьлеглых баках залы. На іх паліцах зіхацела і пералівалася агнямі хрустальная, фарфоравая, срэбная пасуда мастацкай работы, незвычайнай каштоўнасці. Суровыя тоны афарбоўкі сцен сталовай змягчалі бязмерную яркасць святла, якое лілося са столі. Пасярэдзіне залы стаяў багата сервіраваны стол. Капітан Нэма жэстам паказаў мне маё месца.
— Сядайце, — сказаў ён, — і ешце, — вы пэўна паміраеце ад голаду.
Я не чакаў другога запрашэння.
Снеданне складалася з некалькіх рыбных страў і з блюд, прыгатаваных з нейкіх невядомага мне паходжання прадуктаў. Усё гэта было смачнае, але з нейкім прысмакам, да якога аднак лёгка было прызвычаіцца. Гэтыя прадукты мне здаліся багатымі фосфарам, і я падумаў, што яны павінны быць марскога паходжання.
Капітан Нэма ўважліва глядзеў на мяне. Я ні пра што не распытваў яго, але ён сам паспяшаўся адказаць мне на незаданыя пытанні, якія мне проста пяклі язык.
— Большасць гэтых страў невядома вам, — сказаў ён. — Але вы можаце есці іх, не баючыся. Усе яны здаровыя і спажыўныя. Я ўжо даўно адмовіўся ад зямных прадуктаў і адчуваю сябе, не гледзячы на гэта, вельмі добра. Ды і ўся мая каманда, якая харчуецца таксама, як і я, мае найлепшае здароўе.
— Значыць, уся гэтая яда — марскія прадукты?
— Так, прафесар, мора задавальняе ўсе мае патрэбы. Часам я закідваю сеці і выцягваю іх, баючыся, каб яны не парваліся ад вялікага ўлову. Часам я іду, на паляванне, у стыхію недаступную іншым людзям і праследую «дзічыну», якая водзіцца ў маіх падводных лясах. Мае табуны, як табуны старога пастуха Нептуна, спакойна пасуцца ў акіянскіх прэрыях. Уладанні мае незлічоныя, і я адзін карыстаюся імі.