80000 кіламетраў пад вадой
Шрифт:
— З гэтай хвіліны я на іх глядзець не хачу!
— У такім выпадку курыце, колькі захочаце, не пытаючы пра паходжанне цыгар. Ніякая табачная манаполія не брала за іх падатку. Але-ж ад гэтага яны не зрабіліся горшымі, хіба няпраўда?
— Ніколькі.
У гэтую хвіліну капітан Нэма расчыніў дзверы насупроць тых, праз якія мы ўвайшлі ў бібліятэку, і я прайшоў у вялікі надзвычайна добра асветлены салон.
Гэта быў прасторны квадратны зал з зрэзанымі кутамі, даўжынёй у дзесяць, шырынёй у шэсць і вышынёю ў пяць метраў. Схаваныя ў столі, упрыгожанай лёгкімі арабескамі, лямпы залівалі яркім, але нярэзкім святлом цуды, сабраныя ў гэтым музеі, бо гэта быў сапраўдны музей, у якім умелыя і шчодрыя рукі сабралі ўсе скарбы прыроды і мастацтва ў тым мастацкім беспарадку, які адрознівае памяшканне мастака. Трыццаць карцін вялікіх майстраў у аднолькавых рамках упрыгожвалі сцены, абабітыя прыгожымі, з суровым малюнкам, тканінамі. Між карцін віселі шчыты са зброяю і стаялі фігуры ў поўным рыцарскім узбраенні. Я ўбачыў палотны вялікай каштоўнасці, якімі любаваўся на выстаўках і ў прыватных карцінных галерэях Еўропы. Даўнейшыя майстры былі тут прадстаўлены адною «Мадоннаю» Рафаэля, «Дзевай» Леанарда да Вінчы, «Нямой» Карэджыё, «Жанчынай» Тыцыя, «Пакланеннем валхвоў» Веранеза, «Узнясеннем» Мырульё, «Партрэтам» Гольбейна, «Манахам» Веласкеза, «Мучанікам» Рыбейра, «Кірмашом» Тэніера, двума фламандскімі пейзажамі Рубенса, трыма маленькімі палотнамі ў манеры Жырара-Доў. Мэтсу, Поля Потэра, двума карцінамі Жэрыко і Прудона, некалькімі марскімі відамі Бакюйзена і Вернэ. Сярод твораў сучаснай жывапісі я заўважыў карціны, падпісаныя Дэлякруа, Энграм, Дэканам, Труайнам, Мейсонье, Добініі і інш. Некалькі цудоўных паменшаных мармуровых і бронзавых копій з найвялікшых антычных статуй узвышаліся на высокіх п’едэсталах па кутках гэтага выдатнага музея.
Прараканні капітана пачыналі спраўджвацца: з першых-жа крокаў агляду «Наўтылуса» я быў ашаломлены.
— Прафесар, спадзяюся, прабачыць мне, — сказаў гэты дзіўны чалавек, — за тую бесцэрамоннасць, з якою я яго прымаю, і за беспарадак, які пануе ў гэтым пакоі.
— Капітан, — адказаў я, — я павінен сказаць — вы сапраўдны артыст!
— О, не, толькі аматар, — адказаў ён. Мне было радасна збіраць гэтыя незвычайныя творы чалавечага генія. Я быў няўтомны ў пошуках і прагны ў набыцці — гэта дазволіла мне атрымаць рад рэчаў сапраўды высокай вартасці. Гэта апошнія ўспаміны аб памёршай. для мяне зямлі. У маіх вачах нават сучасныя вашы мастакі—старажытныя майстры. Я гляджу на іх карціны і думаю, што ім па дзве, тры тысячы год. У геніяў няма ўзросту.
— А гэтыя музыканты? — спытаў я, паказваючы на партытуры Вебера, Расііні, Моцарта, Бетховена, Гайдна, Майербера, Герольда, Вагнера, Обера, Гуно і раду іншых параскіданых на вялікім піяніне-аргане, які займаў цэлы прасценак у салоне.
— Гэтыя музыканты для мяне — сучаснікі Арфея [20] , розніца сціраецца ў памяці мерцвякоў, а я мёртвы, прафесар, таксама мёртвы, як тыя з вашых сяброў, якія ляжаць на шэсць футаў пад зямлёю.
Капітан Нэма змоўк у глыбокай задуменнасці. Я глядзеў на яго з жывейшай увагай, моўчкі вывучаючы асаблівасці яго твара. Абапершыся аб вельмі дарагі столік з інкрустацыямі, ён не бачыў мяне і, здавалася, зусім забыўся на маё існаванне.
20
Арфей — у старажытна-грэцкай міфалогіі спявак, які сваімі песнямі прыводзіў у рух дрэвы, скалы і ўціхамірваў дзікіх звяроў.
Я рашыў не перашкаджаць яму і прадаўжаў аглядаць цуды, сабраныя ў гэтым салоне.
Побач з творамі мастацтва віднае месца займалі прыродныя рэдкасці. Гэта былі галоўным чынам расліны, ракавіны і іншыя прадукты акіянскай флоры і фауны відаць, усе сабраныя рукамі самога, капітана Нэма. Пасярод салона біў фантан, асветлены знізу электрычнасцю: струменькі вады спадалі ў басейн, зроблены з адной гіганцкай ракавіны-трыдакны. Акружнасць трыдакны дасягала шасці метраў. Значыцца, па велічыні яна перавышала нават славутую ракавіну, падараваную Венецыянскай рэспублікай каралю Францыску І.
Наўкол басейна ў прыгожых шкляных вітрынах у меднай аправе былі расстаўлены самыя каштоўныя марскія рэдкасці, якія калі-небудзь даводзілася бачыць натуралісту. Можна сабе ўявіць маю радасць, калі я ўбачыў іх.
Раздзел зоафітаў быў прадстаўлен тут двума групамі паліпаў і ігласкурых. У першай групе былі веерападобныя гаргоніі, марскія «арганчыні», сірыйскія губкі, малукскія каралы, незвычайны экземпляр альчыёны, вельмі прыгожыя веераліснікі, глазчаткі з вострава Бурбона і цэлая серыя мадрэпор, у ліку якіх асабліва зварачала на сябе ўвагу «калясніца, Нептуна» з Антыльскіх астравоў. Тут былі сабраны самыя разнастайныя віды каралаў, калоніі якіх ствараюць цэлыя астравы, а з цягам часу, мажліва, і кантыненты. У групе ігласкурых, якія адрозніваюцца сваёй калючай абалонкай, былі прадстаўлены некалькі разнавіднасцяў марскіх звёзд, марскіх кубышак, вожыкаў, валасацікаў, змеезвёздак, тубіпор і інш.
Каб на маім месцы быў слабанервны канхіліёлаг [21] ён страціў-бы прытомнасць, убачыўшы суседнія вітрыны, у якіх размясціліся калекцыі малюскаў. Гэтым калекцыям не было цаны, і апісанню іх трэба было-б прысвяціць цэлы том. Таму я абмяжуюся пералічэннем толькі самага цікавага. Там быў зграбны малюнак Індыйскага акіяна з правільна размешчанымі на чырвона-карычневым фоне белымі плямамі; так званы «імператарскі спандылій», увесь усеяны камячкамі і ярка афарбованы, — экземпляр, за які кожны еўрапейскі музей не пашкадаваў-бы аддаць дваццаць тысяч франкаў; звычайны аўстралійскі малаток, якога амаль немагчыма знайсці; сенегальскія сэрцавікі-двухстворчатыя, белыя, такія крохкія, што рассыпаюцца на порхаўку пры самым малым павеі, як мыльныя пузыры; некалькі яванскіх марскіх леяк-вапняковых трубачак са складчатымі берагамі, высока ацэньваемых аматарамі; цэлы рад бруханогіх — жоўта-зялёных, якія сустракаюцца ў амерыканскіх водах, цёмна-бурых, якія водзяцца ля берагоў Новай Зеландыі, у Мексіканскай затоцы і вызначаюцца сваёю чарапіцападобнаю ракавінай; затым дзіўныя серністыя тэліны, каштоўнейшыя пароды цэтэр, кратчаты сонечнік, мармуровая кубарна з перламутравымі плямамі; далей усе віды вужовак, што ўжываюцца ў Індыі замест манет. «Слава мора» — самая дарагая ракавіна Усходняй Індыі; нарэшце лужанкі, дафніі, янцыны, яйцавідкі, мітры, каскі, баграцы, арфы, трытоны, птэрацэры, патэлі, гіялеі, клерадоры, адзіныя і крохкія ракавіны, якім вучоныя далі прыгожыя імёны.
21
Канхіліёлаг — вучоны, які вывучае ракавіны.
У асобных вітрынах ляжалі нізкі нябачнага хараства перлаў, у якіх водбліскі электрычнасці запальвалі іскры агню: ружовыя перлы, што сустракаюцца на дне Чырвонага мора, зялёныя, жоўтыя, сінія, чорныя, перлы-хваравітыя нарасты ў целах розных малюскаў, якія жывуць амаль ва ўсіх морах і акіянах.
Некаторыя з гэтых перлаў велічынёю перавышалі галубінае яйка. Іхняя каштоўнасць перавышала каштоўнасць таго перла, які падарожнік Тавернье прадаў за тры мільёны шаху персідскаму, а хараство было лепшым, як у перла імама Маскаты, які я лічыў першым у свеце.
Такім чынам, вызначыць каштоўнасць гэтай калекцыі было зусім немажліва. Капітан Нэма павінен быў патраціць мільён, каб набыць гэтыя экспанаты.
Я пытаў сябе, дзе крыніца яго нечуванага багацця, але раптам капітан звярнуўся да мяне:
— Вы разглядаеце мае калекцыі, прафесар? Яны і сапраўды заслугоўваюць увагі натураліста. Але для мяне вартасць іх тым больш значная, што кожную з іх я сабраў сваімі ўласнымі рукамі, і няма на зямным шары мора, якое не дало-б мне хоць што-небудзь для калекцыі.
— Я зусім разумею, капітан, радасць, якую вы павінны адчуваць, гледзячы на такія багацці. Ніводзін з еўрапейскіх музеяў не мае такой поўнай калекцыі твораў акіяна! Але калі я патрачу ўсё сваё захапленне на агляд музея, што застанецца мне для агляду карабля? Я менш за ўсё хачу быць недалікатным і дапытвацца пра вашыя тайны, але прызнаюся, што мая цікаўнасць надзвычай узбуджана самім «Наўтылусам», сілай, якая прыводзіць яго ў рух, прыборамі, якія надаюць яму такую рухавасць. На сценах гэтага салона я бачу прыборы, прызначэнне якіх мне не ясна. Ці магу я запытацца…
— Спадар Аранакс, — перапыніў мяне капітан, — я ўжо сказаў, што вы вольны на гэтым караблі і, значыцца, няма такога кутка на «Наўтылусе» куды-б вам быў забаронены доступ. Можаце аглядзець карабель, колькі хочаце, і я з прыемнасцю гатовы служыць вам правадніком.
— Не ведаю, чым аддзякаваць вам, капітан. Пастараюся не злоўжываць вашай ласкаю. Дазвольце мне толькі даведацца, якое прызначэнне маюць гэтыя фізічныя прыборы?
— Акурат такія самыя прыборы, прафесар, ёсць у маёй каюце, і я там растлумачу вам іх прызначэнне. Але спачатку пойдзем у адведзеную вам каюту. Трэба-ж вам ведаць, у якіх умовах вы будзеце жыць на «Наўтылусе».